Madde Bağımlılığı: Temiz Bir Yaşam İçin Bireyin Güçlendirilmesi

Bu çalışmanın amacı, bağımlılıkla mücadelede birincil önleme kapsamında yapılacak çalışmaları betimlemek ve önleme program-larının değerlendirilmesine ve geliştirilmesine yönelik öneriler getirmektir. Bağımlılık, genel anlamda kullanılan maddenin istenenetkisini sağlamak için kişinin giderek daha fazla miktarda madde kullanması ya da aynı miktarda madde kullandığında kişide belirginşekilde azalmış bir etkinin meydana gelmesi olarak tanımlanmaktadır. Bağımlılıkla ilgili literatüre bakıldığında madde bağımlılığı ilemücadelede sadece adli veya tıbbi müdahalelerin soruna etkili çözüm getiremediği fark edilmektedir. Buna karşın önleme ve yaşambecerilerini geliştirme odaklı çalışmaların çözüm noktasındaki ağırlığı günden güne artmaktadır. Önleme çalışmalarında önceliklihedef, bireyi madde kullanmaya başlamadan evvel bilinçlendirmek ve güçlendirmektir. Bu çalışmalarla koruyucu faktörleri geliştir-mek ve risk faktörlerini azaltmak suretiyle bağımlılığın önlenmesine uğraşılmaktadır. Nitekim son dönemlerde madde bağımlılığıile mücadelede, yaşam becerilerini geliştirmeyi amaçlayan önleme çalışmalarının ön plana çıktığı ve daha etkili sonuçlar alındığıgörülmektedir.

Anahtar Kelime:

Konular: Sosyoloji Psikoloji

Substance Dependence: Reinforcing the Individual for a Clean Life

Öz:

The aims of this study are to define studies that will be conducted for primary prevention within the framework of the struggle with addiction and to present inferences for evaluating and improving prevention programs. Addiction is generally defined as the progressive use of a substance for providing the addictive substance’s desired effect or when a decrease effect occurs despite using the same amount of the substance. When reviewing the literature on addiction, forensic or medical interventions alone are unable to offer effective solutions to this problem. Suggestions for studies on preventing and improving life skills have been able to be provided. The primary objective of prevention studies is to raise individual awareness and provide reinforcement before the use of any substance is begun. These studies have attempted to prevent addiction by improving protective factors and decreasing risk factors. Recently, prevention studies that aim to improve life skills in order to prevent addiction have been observed at the forefront and have revealed effective results.

Anahtar Kelime:

Konular: Sosyoloji Psikoloji

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

Abbey, A., Pilgrim, C., Hendrickson, P., & Buresh, S. (2000). Evaluation of a family-based substance abuse prevention program targeted for the middle school years. Journal of Drug Education, 30(2), 213–228.
Akdur, R. (2011). III. risk altında ve korunması gereken çocuklar sempozyumu özet kitabı. Ankara: Unicef Türkiye.
Akfert, K. S., Çakıcı, E. & Çakıcı, M. (2009). Üniversite öğrencilerinde sigara-alkol kullanımı ve aile sorunları ile ilişkisi. Anatolian Journal of Psychiatry, 10, 40–47.
Akıncı, H. (2016). Madde bağımlılığı tedavisinde aile içi iletişimin önemi. Addicta: The Turkish Journal on Addictions, 3, 133–135.
Aksoy, K. (2006). Lise öğrencilerinin bağımlılık yapan maddelere ilişkin tutumları ve bu tutumlara etki eden değişkenlerin incelenmesi (Yüksek lisans tezi, İnönü Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Malatya). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden edinilmiştir.
Alikaşifoğlu, M. & Ercan, O. (2002). Ergenlerde madde kullanımı. Türk Pediatri Arşivi, 37, 66–73.
Altındağ, A., Yanık, M., Yengil, E. & Karazeybek, A. H. (2005). Şanlıurfa’da üniversite öğrencilerinde madde kullanımı. Bağımlılık Dergisi, 6(2), 60–64.
Altıntaş, H., Temel, F., Benli, E., Çınar, G., Gelirer, Ö., Gün, F.A., ... Kundakçı, N. (2004). Tıp fakültesi birinci sınıf öğrencilerinin madde bağımlılığı ile ilgili bilgi, görüş ve tutumları. Bağımlılık Dergisi, 5(3), 107–114.
Ateş, A. M., Algül, A., Gülsün, M., Geçici, Ö., Özdemir, B., Başoğlu, C., Semiz, B. Ü., ... Çetin, M. (2009). Antisosyal kişilik bozukluğu olan genç erkeklerde aleksitimi, saldırganlık ve psikopati ilişkisi. Nöropsikiyatri Arşivi, 46,135–139.
Avrupa Uyuşturucu ve Uyuşturucu Bağımlılığını İzleme Merkezi. (2010). Avrupa uyuşturucu raporu. Lüksemburg: Avrupa Toplulukları Resmi Yayınlar Bürosu.
Avrupa Uyuşturucu ve Uyuşturucu Bağımlılığını İzleme Merkezi. (2011). Avrupa uyuşturucu raporu. Lüksemburg: Avrupa Toplulukları Resmi Yayınlar Bürosu
Avrupa Uyuşturucu ve Uyuşturucu Bağımlılığını İzleme Merkezi. (2014). Avrupa uyuşturucu raporu. Lüksemburg: Avrupa Toplulukları Resmi Yayınlar Bürosu
Bangert-Drowns, R. L. (1988). The effect of school-based substance abuse education-a meta analysis. Journal of Drug Education, 18(3), 243–263.
Barrett, A. E., & Turner, R. J. (2005). Family structure and substance use problems in adolescence and early adulthood: Examining explanations for the relationship. Addiction, 101(1), 109–120.
Battistich, V., Solomon, D., Watson, M., & Schaps, E. (1997). Caring school communities. Educational Psychologist, 32(3), 137–151.
Beauvis, F., Chaves, E., Oetting, E., Deffenbacher, J., & Cornell, G. (1996). Drug use, violence, and victimization among white American, Mexican American and American Indian dropouts, students with academic problems, and students in good academic standing. Journal of Counseling Psychology, 43, 292–299.
Beck, J. S., Breton, S., Mairbraul, H., Laprade, R., & Giebisch, G. (1991). Relationship between sodium transport and intracellular ATP in isolated perfused rabbit proximal convoluted tubule. American Journal of Physiology 261, 634–639.
Benson P. L., Scales, P. C, Hamilton, S. F., & Sesma, Jr., A. (2006). Positive youth development: Theory, research, and applications. In R. M. Lerner (Eds.), Theoretical models of human development (pp. 894–941). Hoboken, NJ: Wiley.
Benson, P. L. (2007). Approaches to positive youth development. In K. R. Silbereisen & R. M. Lerner (Eds.), Developmental assets: An overview of theory, research, and practice (pp. 33–58). City Road, London: Sage.
Berber, B. (2003). Uçucu madde bağımlılığı ve yumuşak nörolojik işaretler (Uzmanlık tezi, Bakırköy Ruh Sağlığı ve Sinir Hastalıkları Hastanesi, İstanbul).
Best, D., & Witton, J. (2001). Guidelines for drug prevention: Consultation draft. London: Department of Health.
Beyazyürek, M. & Şatır, T. T. (2000). Madde kullanım bozuklukları. Psikiyatri Dünyası, 4(2), 50–56.
Bostwick, L., & Ashley, J. (2009). Examining at-risk and delinquent girls in Illinois. Chicago: National Criminal Justice Reference Service.
Botvin, G. J. (1990). Substance abuse prevention: Theory, practice, and effectiveness. Crime & Justice, 13, 461.
Botvin, G. J. (2000). Preventing drug abuse in schools: Social and competence enhancement approaches targeting individual-level etiological factors. Addict Behaviour, 25, 887–897.
Botvin, G. J. (2015). Life Skills Training: Promoting health and personal development. New York, NY: Princeton Health Press.
Botvin, G. J., & Botvin, E. M. (1992). Adolescent tobacco, alcohol, and drug abuse: Prevention strategies, empirical findings, and assessment issues. Journal of Developmental & Behavioral Pediatrics, 13(4), 290–301.
Botvin, G. J., & Griffin, K. W. (2004). Life skills training: Empirical findings and future directions. The Journal of Primary Prevention, 25(2), 211–232.
Botvin, G. J., Baker, E., Dusenbury, L., & Botvin E. M. (1995). Long-term follow-up results of a randomized drug-abuse prevention trial in a white middle class population. Journal of the American Medical Association, 273, 1106–1112.
Botvin, G. J., Griffin, K. W., & Nichols, T. D., (2006). Preventing youth violence and delinquency through a universal school-based prevention approach. Prevention Science, 7, 403–408.
Botvin, G. J., Schinke, S. P., Epstein, J. A., & Diaz, T. (1994). Effectiveness of culturally focused and generic skills training approaches to alcohol and drug abuse prevention among minority youths. Psychology of Addictive Behaviors, 8, 116–127.
Brown, E. C., Catalano, R. F., Fleming, C. B., Haggerty, K. P., & Abbott, R. D. (2005). Adolescent substance use outcomes in the raising healthy children project: A two-part latent growth curve analysis. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 73, 699–710.
Çakıcı, M. (2000). Uyuşturucu madde kullanımı. Lefkoşa, KKTC: Devlet Basımevi.
Çakıcı, M., Çakıcı, E. & Eş, A. (2010). Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti lise öğrencilerinde psikoaktif maddeleri kullanma yaygınlığı. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 11, 206–212.
Çakır, Y. & Palabıyıkoğlu, R. (1997). Gençlerde Sosyal Destek-Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği’nin güvenirlik ve geçerlik çalışması. Kriz Dergisi, 5(1), 15–24.
Carroll, K. M., & Rounsaville, B. J. (2003). Bridging the gap: A hybrid model to link efficacy and effectiveness research in substance abuse treatment. Psychiatric Services, 54(3), 333–339.
Center for Substance Abuse Prevention. (2006). Prevention works! Prevention handbook. Center for Substance Abuse Prevention (CSAP) & National Prevention Network (NPN).
Centers for Disease Control and Prevention. (2014). The public health system and the 10 essential public health services. Retrieved January 22, 2017 from http://www.cdc.gov/nphpsp/ essentialservices.html
Cloninger, C. R. (1999). The temperament and character ınventory—revised. St. Louis, MO: Center for Psychobiology of Personality.
Compas, B. E., Hinden, B. R., & Gerhardt, C. A. (1995). Adolescent development: Pathways and processes of risk and resilience. Annual Review of Psychology, 46, 265–293.
Comprehensive Community Mental Health Services. (1999). Annual report to congress on the evaluation of the Comprehensive Community Mental Health Services for children and their families program. Atlanta, GA: ORC Macro.
Coşkun, S. (2006). Uçucu madde kullanan ergenlerde bilinçlendirme eğitiminin etkinliği (Doktora tezi, Marmara Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İstanbul). https://tez.yok.gov.tr/ UlusalTezMerkezi/ adresinden edinilmiştir.
Cote, F., Godin, G., & Gagne, C. (2004). Identification of factor promoting abstinence from smoking in a cohort of elementary school children. Preventive Medicine, 39, 695–703.
Cummings, S. (1997). An empowerment model for collegiate substance abuse prevention and education programs. Journal of Alcohol and Drug Education, 43(1), 46–63.
Dabaghi, P., & Valipour, H. (2016). Effectiveness of a multidimensional prevention program on reducing substance trends among young people. Addicta: The Turkish Journal on Addictions, 3, 77–85.
Davaslıgil, Ü., Çakıcı, M. & Ögel, K. (1998). Bağımlılık ve gençlik komisyonu eğitici kılavuzu. İstanbul: İl Milli Eğitim Müdürlüğü.
Dishion, T. J., Andrews, D. W., Kavanagh, K., & Soberman, L. H. (1996). Preventive interventions for high-risk youth: The Adolescent Transitions Program. In R. D. Peters & R. J. McMahon (Eds.), Preventing childhood disorders, substance abuse, and delinquency (pp. 184–214). Thousand Oaks, CA: Sage.
Dishion, T. J., Kavanagh, K., Schneinger, A. K. J., Nelson, S., & Kaufman, N. (2002). Preventing early adolescent substance use: A family centered strategy. Prevention Science, 3(3), 191–201.
Donaldson, S. I., Sussman, S., MacKinnon, D. P., Severson, H. H., Glynn, T., Murray, D. M., & Stone, E. J. (1996). Drug abuse prevention programming do we know what content works. American Behavioral Scientist, 39(7), 868–883.
Dusenbury, L., & Falco, M. (1995). Eleven components of effective drug abuse prevention curricula. Journal of school health, 65(10), 420–425.
Dusenbury, L., Falco, M., & Lake, A. (1997). A review of the evaluation of 47 drug abuse prevention curricula available nationally. The Journal of School Health, 67, 127–132.
Eker, F., Akkuş, D. & Kapısız, Ö. (2013). Ergenler için madde bağımlılığından korunma öz-yeterlik ölçeğinin geliştirilmesi ve psikometrik değerlendirilmesi. Psikiyatri Hemşireliği Dergisi, 4(1), 7–12.
Ellickson, P. L., McCaffrey, D. F., Ghosh-Dastidar, B., & Longshore, D. L. (2003). New inroads in preventing adolescent drug use: Results from a large scale trial of Project Alert in middle schools. American Journal of Public Health, 93, 1830–1836.
Elliott, D., Huizinga, D., & Ageton, S. (1985). Explaining delinquency and drug use. Beverly Hills, CA: Sage.
Ennett, S. T., Rosenbaum, D. P., Flewelling, R. L., Bieler, G. S., Ringwalt, C. L., & Bailey, S. L. (1994). Long-term evaluation of drug abuse resistance education. Addictive Behaviors, 19(2), 113–125.
Erdem, G., Eke, C. Y., Ögel, K. & Taner, S. (2006). Lise öğrencilerinde arkadaş özellikleri ve madde kullanımı. Bağımlılık Dergisi, 7(3), 111–116.
Ergül, Ş. (2005). Sigara içme alışkanlığı olan adölesanlarda karşıt olumlu davranış geliştirmeye yönelik hemşirelik girişimlerinin etkinliğinin değerlendirilmesi (Doktora tezi, Ege Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İzmir). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden edinilmiştir.
Ermağan, E. (2010). İlköğretim okullarında uygulanan madde kullanımını önleme programlarının bilgi ve beceri düzeylerine etkisinin değerlendirilmesi (Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi Adli Tıp Enstitüsü, İstanbul). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden edinilmiştir.
Ernst, D., Miller, R. W., & Rollnick, S. (2007). Treating substance abuse in primary care: A demonstration project. Internal Journal of Integrated Care, 7, 1–6.
Evren, C., Ögel, K., Tamar, D. & Çakmak. D. (2001). Uçucu madde kullanıcılarının özellikleri. Bağımlılık Dergisi, 2(2), 57–60
Faggiano, F., Vigna-Taglianti, F. D., & Versino, E. (2008). School-based prevention for illicit drug use: A systematic review. Preventive Medicine, 46, 385–396.
Fletcher, A., Bonell, C., & Hargreaves, J. (2008). School effects on young people’s drug use: A systematic review of intervention and observational studies. Journal of Adolescent Health, 42, 209–220.
Flynn, B. S., Worden, J. K., Secker-Walker, R. H., Badger, G. J., Geller, B. M., & Costanza, M. C. (1992). Prevention of cigarette smoking through mass media intervention and school programs. American Journal of Public Health, 82, 827–834.
Foxcroft, D. R. (2014). Environmental, developmental and informational ınterventions: A novel prevention taxonomy to better organise and understand substance misuse prevention. Addicta: The Turkish Journal on Addictions, 1(2), 65–78.
Friestad, G. K., Shen, Y., & Ruggles, E. L. (2003). Enantioselective radical addition to n-acyl hydrazones mediated by chiral Lewis acids. Angewandte Chemie, 115(41), 5215–5217.
Galliher, R. V., Evans, C. M., & Weiser, D. (2016). Social and individual predictors of substance use for Native American youth. Journal of Child & Adolescent Substance Abuse, 16(3), 1–16.
Garnier, H. E., & Skin, J. A. (2002). An 18-year model of family and peer effects on adolescent drug use and delinquency. Journal of Youth and Adolescence, 31(1), 45–56.
Gazioğlu, A. E. İ. & Canel, A. N. (2015). Bağımlılıkla mücadelede okul temelli bir önleme modeli: Yaşam becerileri eğitimi. Addicta: The Turkish Journal on Addictions, 2(2), 5–44.
Glanz. K., Rimer, B. K., & Lewis, F. M. (2002). Health education and health behavior: Theory, research and practice. , San Francisco, CA: Jossey-Bass.
Goodman, E., & Huang, B. (2002). Socioeconomic status, depressive symptoms and adolescent substance abuse. Archives of Pediatric and Adolescent Medicine, 156, 448–453.
Goodman, E., Slap, G., & Huang, B. (2003). The public health impact of socioeconomic status on adolescent depression and obesity. The American Journal of Public Health, 93(11), 1844–1850.
Gorman, D., & Conde, E. (2010). The making of evidence-based practice: The case of Project ALERT. Children and Youth Services Review, 32(2), 214–222.
Gottfredson, D. C., & Wilson, D. B. (2003). Characteristics of effective school-based substance abuse prevention. Prevention Science, 4(1), 27–38.
Graham, J. W., Johnson, C. A., Hansen, W. B., Flay, B. R., & Gee, M. (1990). Drug use prevention programs, gender, and ethnicity: Evaluation of three seventh-grade Project SMART cohorts. Preventive Medicine, 19(3), 305–313.
Greenberg, S. (1999). Speaking in shorthand: A syllable-centric perspective for understanding pronunciation variation. Speech Communication, 29,159–176.
Griffin, K. W., & Botvin, G. J. (2010). Evidence-based interventions for preventing substance use disorders in adolescents. Child and Adolescent Psychiatric Clinics of North America, 19(3), 505–526.
Griffin, K. W., Botvin, G. J., & Nichols, T. R. (2004). Long-term follow-up effects of a school-based drug abuse prevention program on adolescent risky driving. Prevention Science, 5, 207–212.
Güler, A. (2008). Ege üniversitesi hazırlık sınıfı öğrencilerinde tütün, alkol, madde kullanımı ve sosyo-ekonomik düzey etkisi (Doktora tezi, Ege Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, İzmir). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden edinilmiştir.
Güngör, A. (1996). Üniversite öğrencilerinde sosyal destek, negatif yaşam olayları, öfkenin ifade edilme biçimi ile kendini suçlamanın fiziksel sağlık ve sosyal uyumla olan ilişkilerinin incelenmesi (Yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden edinilmiştir.
Hansen, W. B. (1992). School-based substance abuse prevention: A review of the state of the art in curriculum, 1980-1990. Health Education Research: Theory and Practice, 7, 403–430.
Hasin, D. S., Fenton, M. C., Beseler, C., Park, J. Y., & Wall, M. M. (2012). Analyses related to the development of DSM-5 criteria for substance use related disorders: 2. Proposed DSM-5 criteria for alcohol, cannabis, cocaine, and heroin disorders in 663 substance abuse patients. Drug and Alcohol Dependence, 122, 28–37.
Hawkins, J. D., & Catalano, R. (1992). Communities that care: Action for drug abuse prevention. San Francisco, CA: Jossey-Bass.
Hawkins, J. D., Catalano, R. F., & Arthur, M. (2002). Promoting science-based prevention in communities. Addictive Behaviors, 90(5), 1–26.
Hawkins, J. D., Catalano, R. F., & Miller, J. Y. (1992). Risk and protective factors for alcohol and other drug problems in adolescence and early adulthood: Implications for substance abuse prevention. Psychological Bull, 112, 64–105.
Hayatbakhsh, M. R., McGee, T. R., Bor, W., Najman, J. M., Jamrozik, K., & Mamun A. A. (2008). Child and adolescent externalizing behavior and cannabis use disorders in early adulthood: An Australian prospective birth cohort study. Addictive Behaviors, 33(3), 422–438.
Hays, S. P., Hays, C. E., & Mulhall, P. F. (2003). Community risk and protective factors and adolescent substance use. Journal of Primary Prevention, 24(2), 125–142.
Henderson, N., & Milstein, M. M. (1996). Resiliency in schools: Making it happen for students and educators. Thousand Oaks, CA: Corwin Press.
Heydari, A., Dashtgard, A., & Moghadam, Z. E. (2014). The effect of Bandura’s social cognitive theory implementation on addiction quitting of clients referred to addiction quitting clinics. Iran Journal of Nursing Midwifery Research, 19(1), 19–23.
Hibell, B., Andersson, B., Bjarnason, T., Ahlström, S., Balakireva, O., & Kokkevi, A. (2004). The ESPAD Report 2003: Alcohol and other drug use among student in 35 European countries. Stockholm: Swedish Council for Information on Alcohol and Other Drugs.
Hogan, M. J. (2000). Diagnosis and treatment of teen drug use. Medical Clinics of North America, 84, 927–966.
Horvath, A. T., Misra, K., Epner, A. K., & Morgan Cooper, G. (2016). Developmental model of addiction and recovery implications. Retrieved from https://www.mentalhelp.net/articles/ developmental-model-of-addiction-and-recovery-implications/
Institute of Medicine & Committee on Crossing the Quality Chasm. (2006). Improving the quality of health care for mental and substance-use conditions. Washington, DC: National Academies Press.
Institute of Medicine. (2013). Substance use disorders in the U.S. Armed Forces. Washington, DC: The National Academies Press.
Işıklı, S. & Irak, M. (2002). Türkiye’de madde kullanımı ve bağımlılığı profili araştırması: 2002 yılı madde kullanımı geniş alan araştırması (Nihai rapor). Türk Psikologlar Derneği.
Jackson, C., Henriksen, L., Dickinson, D., & Levine, W. D. (1997). The early use of alcohol and tobacco: its relation to children’s competence and parents’ behavior. American Journal of Public Health, 87, 359–364.
Jason, L. A., Curie, C. J., Townsend, S. M., Pokorny, S. B., Katz, R. B., & Sherk, J. L. (2002). Health promotion interventions. Child & Family Behavior Therapy, 24, 67–82.
Jessor, R. (1991). Risk behavior in adolescence: A psychosocial framework for understanding and action. Journal of Adolescent Health, 12, 597–605.
Jessor, R., Turbin, M. S., & Costa, F. M. (1998a). Protective factors in adolescent health behavior. Journal of Personality and Social Psychology, 75, 788–800.
Jessor, R., Turbin, M. S., & Costa, F. M. (1998a). Risk and protection in successful outcomes among disadvantaged adolescents. Applied Developmental Science, 2, 194–208
Jessor, R., Van Den Bos, J., Vanderryn, J., Costa, F. M., & Turbin, M. S. (1995). Protective factors in adolescent problem behavior: Moderator effects and developmental change. Developmental Psychology, 31, 923–933.
Johnston, L. D., O’Malley, P. M., & Bachman, J. G. (2002). Monitoring the future national survey results on drug use. Bethesda, MD: National Institute on Drug Abuse.
Join Together. (1996). Leading from the ground up: The third national survey of the community movement against substance abuse. Boston, MA: Boston University School of Public.
Kaplan, H. B. (1975). Increase in self rejection as an antecedent of deviant responses. Journal of Youth Adolescence, 4(3), 281–292.
Karlıkaya, C. (2002). Edirne’de lise öğrencilerinde sigara içme prevalansı kaçakçılık, reklamlar ve ergenlerin sigaraya ulaşması. Toraks Dergisi, 3, 7–12.
Khantzian, E. J. (1997). The self-medication hypothesis of substance use disorders: A reconsideration and recent applications. Harvard Review of Psychiatry, 4, 231–244.
Kolodny, A., Courtwright, D. T., Hwang, C. S., Kreiner, P., Eadie, J. L., Clark, T. W., & Alexander, G. C. (2015). The prescription opioid and heroin crisis: A public health approach to an epidemic of addiction. Annual Review of Public Health, 36, 559–574.
Korkut, F. (2007). Okul temelli önleyici rehberlik ve psikolojik danışma. Ankara: Anı Yayıncılık.
Kumpfer, K. L., & Alvarado, R. (1995). Strengthening families to prevent drug use in multi-ethnic youth. In G. Botvin, S. Schinke, & M. Orlandi (Eds.), Drug abuse prevention with multiethnic youth (pp. 255–294). Thousand Oaks, CA: Sage.
Kumpfer, K. L., & Bluth, B. (2004). Parent/child transactional processes predictive of resilience or vulnerability to “substance abuse disorders”. Substance Use & Misuse, 39(5), 671–698.
Kumpfer, K. L., Molgaard, V., & Spoth, R. (1996). The Strengthening Families Program for the prevention of delinquency and drug use. In R. Peters & R. McMahon (Eds.), Preventing childhood problems, substance abuse, and delinquency (pp. 241–267). Thousand Oaks, CA: Sage.
Kumpfer, K. L., Olds, D. L., Alexander, J. F., Zucker, R. A., & Gary, L. E. (1998). Family etiology of youth problems. In R. S. Ashery, E. B. Robertson & K. L. Kumpfer (Eds.), Drug abuse prevention through family interventions (pp. 42–77). Washington, DC: U.S. Government Printing Office.
Kumpfer, K. L., Williams, M. K., & Baxley, G. (1997). Selective prevention for children of substance abusing parents: The Strengthening Families Program. Rockville, MD: National Institute on Drug Abuse.
Lane, P., Salk, J. E., & Lyles, M. A. (2001). Absorptive capacity, learning, and performance in international joint ventures. Strategic Management Journal, 22(12), 1139–1161.
Lerner, R. M., Lerner, J. V., Almerigi, J., Theokas, C., Phelps, E., Gestsdottir, S., ... von Eye, A. (2005). Positive youth development, participation in community youth development programs, and community contributions of fifth grade adolescents: Findings from the first wave of the 4-H Study of Positive Youth Development. Journal of Early Adolescence, 25(1), 17–71.
Leshner, A. I. (1997). Addiction is a brain disease and it matters. Science, 278(5335), 45–47.
Lochman, J. E., & Van den Steenhoven, A. (2002). Family-based approaches to substance abuse prevention. The Journal of Primary Prevention, 23(1), 49–114. http://dx.doi.org/10.1023/A:1016591216363
Longshore, D., Ellickson, P. L., McCaffrey, D. F., & St.Clair, P. A. (2007). School-based drug prevention among at-risk adolescents: Effects of ALLERT Plus. Health Education and Behavior, 34(4), 651–668.
Luborsky, L. (1984). Principles of psychoanalytic psychotherapy: A manual for supportive- expressive treatment. New York, NY: Basic Books.
Masten, A. (1994). Resilience in individual development: Successful adaptation despite risk and adversity. In M. C. Wang & E. W. Gordon (Eds.), Educational resilience, in inner-city America: Challenges and prospects (pp. 3–25). Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum.
Mayberry, M. L., Espelage, D. L., & Koenig, B. (2009). Multilevel modeling of direct effects and interactions of peers, parents, school, and community influences on adolescent substance use. Journal of Youth and Adolescence, 38, 1038–1049.
McNeal, R. B., & Hansen, W. B. (1999). Developmental patterns associated with the onset of drug use: Changes in postulated mediators during adolescence. Journal of Drug Issues, 29(2), 381–400.
Moon, D., Hecht, M., Jackson, K., & Spellers, R. (1999). Ethnic and gender differences and similarities in adolescent drug use and refusals of drug offers. Substance Use and Misuse, 34(8), 1059–1083.
Morehouse, E. R., & Tobler, N. S. (2000). Project SUCCESS final report: Grant number 4 HD1 SP07240. Center for Substance Abuse Prevention, U.S. Department of Health and Human Services.
Morehouse, E., Johnson, P. B., Fenster, B., & Vaughan, R. (2007). The impact of Project SUCCESS (Schools Using Coordinated Community Efforts to Strengthen Students) with secondary students (Unpublished manuscript).
Moskowitz, J. (1989). The primary prevention of alcohol problems: A critical review of the research literature. Journal of Studies on Alcohol, 50, 54–87.
Mrazek, P. J., & Haggerty, R. J. (1994). Reducing risks for mental disorders: Frontiers for preventive intervention research. Washington, DC: National Academy Press.
Müderrisoğlu, S. (2008). Madde kullanımını önleme stratejileri ve üniversite öğrencilerine yönelik önleme programı (Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi, Adli Tıp Enstitüsü, İstanbul). https://tez. yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden edinilmiştir.
Myers, L. L. (2013). Substance use among rural African American adolescents: Identifying risk and protective factors. Child and Adolescent Social Work Journal, 30(1), 79–93.
Nation, M., Crusto, C., Wandersman, A., Kumpfer, K. L., Seybolt, D., Morrissey-Kane, E., & Davino, K. (2003). What works in prevention: Principles of effective prevention programs. American Psychologist, 58(67), 449–459.
National 4-H Council. (2014, July 16). 4-H Youth Development. Retrieved from: http://www.4-h.org/
National Research Council and Institute of Medicine. (2009). Preventing mental, emotional, and behavioral disorders among young people: Progress and possibilities. Washington, DC: National Academies Press.
Odabaşıoğlu, G. (2007). Ergenlerde madde bağımlılığı. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
Oetting, E., Edwards, R., Kelly, K., & Beauvais, F. (1997). Risk and protective factors for drug use among rural American youth. In , E. B. Robertson, Z. Sloboda, G. M. Boyd, L. Beatty & N. J. Kozel (Eds.), Rural substance abuse: State of knowledge and issues (pp. 90–130). Washington, DC: U.S. Government Printing Office.
Office for Standards in Education. (2005). Drug education in schools. London, UK: Author.
Ögel, K. & Aksoy, A. (2002). İstanbul’ da koruma merkezlerine başvuran çocuklarda tütün, alkol ve madde kullanım özellikleri. Bağımlılık Dergisi, 9(3), 135–140.
Ögel, K. & Erol, B. (2005). Çocuklarda sigara, alkol ve madde bağımlılığı. İstanbul: Morpa Kültür Yayınları.
Ögel, K. (2001a). Bağımlılığı önleme anne-babalar öğretmenler için kılavuz. İstanbul: IQ Kültürsanat Yayınları.
Ögel, K. (2001b). İnsan, yaşam ve bağımlılık tartışmaları ve gerçekler. İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
Ögel, K. (2002). Bağımlılığı önleme anne-babalar-öğretmenler için kılavuz. İstanbul: IQ Kültürsanat Yayıncılık.
Ögel, K. (2010). Sigara, alkol ve madde kullanım bozuklukları: Tanı, tedavi ve önleme. İstanbul: Yeniden Yayınları.
Ögel, K., Akço, S., Aksoy, A., Dönmez, E., Eke, C., Erdoğan, N., ... Taner, S. (2007). Riskli davranışlar gösteren çocuk ve ergenler. İstanbul: Yeniden Sağlık ve Eğitim Derneği.
Ögel, K., Akço, S., Aksoy, A., Dönmez, E., Yılmazçetin, C. E., Erdoğan, N. & Erol, B. (2007). Riskli davranışlar gösteren çocuk ve ergenler: Alanda çalışanlar için bilgiler. İstanbul: Ajans Plaza.
Ögel, K., Çorapçıoğlu. A., Sır, A. & ark. (2004). Dokuz ilde ilk ve ortaöğretim öğrencilerinde tütün, alkol ve madde kullanım yaygınlığı. Türk Psikiyatri Dergisi, 15, 112–118.
Ögel, K., Tamar, D., Evren, C. ve Çakmak D. (2001). Lise gençleri arasında sigara, alkol ve madde kullanım yaygınlığı. Türk Psikiyatri Dergisi, 12, 47–52.
Ögel, K., Taner, S. & Eke, C. Y. (2006). Onuncu sınıf öğrencileri arasında tütün, alkol ve madde kullanım yaygınlığı: İstanbul örneklemi, Bağımlılık Dergisi, 7(1), 18–23.
Ögel, K., Taner, S., Eke, Y. C. & Erol, B. (2004). Madde bağımlılığını önlemede öğretmen ve ebeveyn eğitimlerinin etkinliğinin değerlendirilmesi. Anadolu Psikiyatri Dergisi, 5(4), 213–221.
Ögel, K., Tarı, I. & Eke, Y. C. (2005). Okullarda suç ve şiddeti önleme. İstanbul: Yeniden Yayınları.
Öktem, F. (2003). Ergenlik dönemi özellikleri ve madde kullanım riskini artıran etmenler. Ankara: Eğiticilerin Eğitimi Semineri Notları.
Özbay, Y., Aydoğan, D. & Eşici, H. (2016). Risk altındaki suça bulaşmış çocuk ve ergenler: Suça ilişkin nedenler ve politika önerileri. Gençlik Araştırmaları Dergisi, 4(9), 65–98.
Özkan, A. (2002). Adana il merkezinde bulunan liselerde okuyan öğrencilerde alkol ve uyuşturucu yatkınlığının araştırılması (Yüksek lisans tezi, Çukurova Üniversitesi, Aile Hekimliği Anabilim Dalı, Adana). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden edinilmiştir.
Özyardımcı, N. (2002). Sigara ve sağlık. Bursa: Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Yayınları.
Panahi, R., Ramezankhani, A., Tavousi, M., Osmani F., & Niknami, S. (2017). Predictors of Adoption of Smoking preventive behaviors among university students: Application of health belief model. Journal of Education and Community Health, 4(1), 35–42.
Peleg, A. Y., Jara, S., Monga, D., Eliopoulos, G. M., Moellering, R. C., & Mylonakis. E. (2009). Galleria mellonella as a model system to study Acinetobacter baumannii pathogenesis and therapeutics. Antimicrob Agents Chemother, 53, 2605–2609.
Pentz, M. A., Dwyer, J. H., MacKinnon, D. P., Flay, B. R., Hansen, W. B., Wang, E. Y. I., & Johnson, C. A. (1989). Multi-community trial for primary prevention of adolescent drug abuse: Effects on drug use prevalence. Journal of the American Medical Association, 261, 3259–3266.
Pentz, M. A., Trebow, E. A., Hansen, W. B., MacKinnon, D. P., Dwyer, J.H., Johnson, C. A. & Cormack, C. (1990). Effects of program implementation on adolescent drug use behavior the Midwestern Prevention Project (MPP). Evaluation Review, 14(3), 264-289.
Perrey, C. L., & Kelder, S.H. (1992). Models for effective prevention. Journal of Adolescent Health, 13, 355–363.
RAND Corporation. (2004). Classroom drug prevention works – But left unchecked, early substance use haunts older teens and young adults. Retrieved from: http: //www.rand.org/pubs/research_ briefs/ RB4560/RB4560.pdf
Reinherz, H., Giaconia, R., Hauf, A., Wasserman, M., & Paradis, A. (2000). General and specific childhood risk factors for depression and drug disorders by early adulthood. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 39(2), 223–231.
Rescnic, M., Bearman, L., Blum, R., Bauman, K., Harris, K., & Tabor. J. (1997). Protecting adolescents from harm: Findings from the national longitudinal study on adolescent health. JAMA, 27, 823–830.
Ringwalt, C. L., Clark, H. K., Hanley, S., Shamblen, S. R., & Flewelling, R. L. (2009). Project ALERT: A cluster randomized trial. Opens in new window Archives of Pediatrics & Adolescent Medicine, 163(7), 625–632.
Rudd, R. A., Aleshire, N., Zibbel, J. E., & Gladden, R. M. (2016). Increases in drug and opioid overdose deaths - United States, 2000-2014. Morbidity and Mortality Weekly Report, 64(50), 1378–1382.
Ryzin, J. V., Fosco, M. G., & Dishion, T. J. (2012). Family and peer predictors of substance use from early adolescence to early adulthood: An 11-year prospective analysis, Addictive Behaviors, 37(12), 1314–1324.
Saal, D., Dong, Y., & Bonci, A. (2003). Drugs of abuse and stress trigger a common synaptic adaptation in dopamine neurons. Neuron, 37, 577–582.
Saatçioğlu, Ö., Yapıcı, A., Ciğerli, G., Üney, R. & Çakmak. D. (2007). Yatarak tedavi gören bağımlı hastalarda nüksün değerlendirilmesi. Bağımlılık Dergisi, 8, 133–137.
Sayım, A. (2000). Lise öğrencilerini bilgilendirmenin madde konusundaki görüşlerine etkisinin incelenmesi (Yüksek lisans tezi, İstanbul Üniversitesi, Adli Tıp Enstitüsü, İstanbul). https://tez. yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden edinilmiştir.
Schaps, E., DiBartolo, R., Moskowitz, J., Palley, C. S., & Churgin, S. (1981). A review of 127 drug abuse prevention evaluations. Journal of Drug Abuse, 11(1), 17–43.
Schwartz, S. J., Phelps, E., Lerner, V. J., Huang, S., Brown, C. H., Lewin-Bizan, S., & Lerner, R. M. (2010). Promotion as prevention: Positive youth development as protective against tobacco, alcohol, ıllicit drug, and sex ınitiation. Applied Developmental Science, 14(4), 1–15.
Şen, N., Arslan, G. G., Çoban, A., Güngör, N., Kulbakan, S. & Solar, M. (2008). Sigara içme durumunun üniversite öğrencilerinin yaşam kalitesi üzerine etkisinin incelenmesi. Toraks Dergisi, 9(2), 68–73.
Sevgi, M. A., Ögel, K., Cömert, I. T. & Eke, C. Y. (2007). Günebakan Madde Bağımlılığını Önleme Eğitim Programı. İstanbul: Yeniden Eğitim ve Sağlık Derneği.
Shamblen, S. R., & Derzon, J. H. (2009). A preliminary study of the population-adjusted effectiveness of substance abuse prevention programming: Towards making IOM program types comparable. The Journal of Primary Prevention, 30(2), 89–107.
Shaw, R. A., Rosati, M. J., Salzman, P., Coles, C. R., & McGeary, C. (1997). Effects on adolescent ATID behaviors and attitudes of a 5-year community partnership. Evaluation and Program Planning, 20(3), 307–313.
Shechtman, Z., Levy, M., & Leichtentritt. (2005). Impact of life skills training on teachers‟ perceived environment and self-efficacy. The Journal of Educational Research, 98(3), 144–154.
Silbereisen, R.K., & Lerner, R.M. (2007). Approaches to positive youth development. In K. Rainer & M. Richard (Eds.), Approaches to positive youth development: A view of the issues (pp. 3–30). City Road, London: Sage Publications Ltd.
Siyez, D. & Palabıyık, A. (2009). Günebakan Madde Bağımlılığını Önleme Eğitim Programının lise öğrencilerinin madde kullanım sıklığı, uyuşturucu maddeler hakkındaki bilgi düzeyleri ve yanlış inanışları ile madde reddetme becerileri üzerindeki etkisi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 8(28), 56–67.
Songar, A. (1980). Psikiyatri modern psikobiyoloji ve ruh hastalıkları. İstanbul: Serhat Yayınları.
Spooner, C., Hall, W. & Lynskey, M. (2001). Structural determinants of youth drug use. Australia: Australian National Council on Drugs.
Spoth, R. L., Randall, G. K., Trudeau, L., Shin, C., & Redmond, C. (2008). Substance use outcomes 5 1⁄2 years past baseline for partnership-based, family-school preventive interventions. Drug and Alcohol Dependence, 96, 57–68.
Spoth, R. L., Redmond, C., Trudeau, L., & Shin, C. (2002). Longitudinal substance initiation outcomes for a universal preventive intervention combining family and school programs. Psychology of Addictive Behaviors, 16(2), 129–134.
Spoth, R., Trudeau, L., & Shin, C. (2008). Long-term effects of universal preventive interventions on prescription drug misuse. Addiction, 103(7), 1160–1168.
Springer, J. F., Sale, E., Hermann, J., Sambrano, S., Kasim, R., & Nistler, M. (2004). Characteristics of effective substance abuse prevention programs for high-risk youth. Journal of Primary Prevention, 25(2), 171–194.
Steinberg, L. (2007). Ergenlik (F. Çok, Çev.) Ankara, İmge Kitabevi.
Sussman, S., Sun, P., Rohrbach, L. A., & Spruijt-Metz, D. (2012). One-year outcomes of a drug abuse prevention program for older teens and emerging adults: Evaluating a motivational interviewing booster component. Health Psychology, 31(4), 476–485.
Swadi, H. (1999). Individual risk factors for adolescent substance use. Drug Alcohol Dependence, 55, 209–224.
Takakura, M., & Wake, N. J. (2003). Association of age at onset of cigarette and alcohol use with subsequent smoking and drinking patterns among Japanese high school students. School Health, 73(6), 226–231.
Tansel, B. (2006). Üniversite öğrencilerinin bağımlılık yapıcı madde kullanan bireylere yönelik tutumlarının incelenmesi (Yüksek lisans tezi, Mersin Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Mersin). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden edinilmiştir.
Tapia, M. I., Schwartz, S. J., Prada, G., Lopez, B., & Pantin, H. (2006). Parent-centered intervention: A practical approach for preventing drug abuse in Hispanic adolescent. Research on Social Work Practice, 16(2), 146–165.
Tarlacı, N., Yeşilbursa, D., Türkcan, S., Saatçioğlu, Ö. & Yaman M. (1997) B kümesi kişilik bozukluklarında kendini yaralamanın özellikleri. Türk Psikiyatri Dergisi, 8(1), 29–35.
Tekinsoysal, S. (2003). Sigara içen ve içmeyen bireylerin sigara içmeye ilişkin tutumları (Yüksek lisans tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon). https://tez.yok. gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden edinilmiştir.
Terakye, G., Öz, F. & Üstün, B. (2000). Madde bağımlılığını önleme projesi (Yayınlanmamış Araştırma Raporu). Ankara.
Thatcher, L. D., & Clark, B. D. (2008). Adolescents at risk for substance use disorders: Role of psychological dysregulation, endophenotypes, and environmental ınfluences. Alcohol Research and Health, 31(2), 168–175.
Tırışkan, M., Onnar, N., Çetin, Y. A. & Cömert, I. T. (2015). Madde bağımlılığında nüksü önlemede bilinçli farkındalığın önemi: Bir derleme çalışması. Addicta: The Turkish Journal on Addictions, 2(2), 123–142.
Tobler, N. S. (1986). Meta-analysis of 143 adolescent drug prevention programs: Quantitative outcome results of program participants compared to a control or comparison group. Journal of Drug Issues, 16(4), 537–567.
Tobler, N. S., & Stratton, H. H. (1997). Effectiveness of school-based drug prevention programs: A meta-analysis of the research. Journal of Primary Prevention, 18, 71–128.
Tobler, N. S., Lessard, T., Marshall, D., Ochshorn, P., & Roona, M. (1999). Effectiveness of school-based drug prevention programs for marijuana use. School Psychology International, 20(1), 105–137.
Topçuoğlu, T. (2016). Ceza infaz kurumlarında gerçekleştirilen madde bağımlılığı programlarının etkinliği: Metaanaliz çalışmaların sistematik olarak incelenmesi. Addicta: The Turkish Journal on Addictions, 3, 87–124.
Tot. S., Yazıcı, K., Yazıcı, A., Metin, Ç., Bal, N. & Erdem P. (2004). Mersin’de ergenler arasında sigara, alkol ve yasa dışı madde kullanım oranlarının yaygınlığı ortaokul, lise ve üniversite öğrencilerinin karşılaştırılması. Halk Sağlığı Dergisi, 118(8), 588–593.
Triffleman, E. G., Marmar, C. R., Delucchi, K. L., & Ronfeldt, H. (1995). Childhood trauma and posttraumatic stress disorder in substance abuse inpatients. The Journal of Nervous and Mental Disease, 183, 172–176.
Turgut, M. (2010). Türkiye’de ergen profili. Ankara: Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü.
Türkan, H. (2011). Opiyat reseptör polimorfizmi ile madde bağımlılığı ilişkisinin araştırılması (Doktora tezi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Gazi Üniversitesi, Ankara). https://tez.yok.gov.tr/ UlusalTezMerkezi/ adresinden edinilmiştir.
Türkiye Büyük Millet Meclisi. (2009). Madde kullanımı ve bağımlılığı ile kaçakçılığının önlenmesi alanlarında tespit edilen sorunlar ve çözüm önerileri, meclis araştırması komisyonu raporu özeti. Ankara: https://www.tbmm.gov.tr/docs/madde_kullanimi_ve_bagimliligi.pdf adresinden edinilmiştir.
Türkiye Uyuşturucu ve Uyuşturucu Bağımlılığı İzleme Merkezi. (2011). Türkiye Uyuşturucu Raporu. Ankara: Yazar.
Türkiye Uyuşturucu ve Uyuşturucu Bağımlılığı İzleme Merkezi. (2014). Türkiye Uyuşturucu Raporu. Ankara: Yazar.
Tye, J., Warner, K., & Glantz, S. (1987). Tobacco advertising and consumption: Evidence of a causal relationship. Journal of Public Health Policy, 8, 492–507.
Tyler, K. A., Handema, R., Schmitz, R. M., Phiri, F., Kuyper, K. S., & Wood, C. (2016). Multi-level risk and protective factors for substance use among Zambian street youth. Substance Use & Misuse, 51(7), 922–931.
Ungar, M. (2004). A constructionist discourse on resilience: Multiple contexts, multiple realities among at-risk children and youth. Youth and Society, 35, 341–365.
Ungar, M. (2004). Nurturing hidden resilience in troubled youth. Toronto, ON: University of Toronto.
Ungar, M. (2005). Introduction: Resilience across cultures and contexts. In M. Ungar (Ed.), Handbook for working with children and youth: Pathways to resilience across cultures and contexts (pp. 15–39). Thousand Oaks, CA: Sage.
Ungar, M. (2006). Final report: International Resilience Project. Retrieved from http://www. resilienceproject.org
United Nations International Children’s Emergency Fund. (n.d.). Life skills – based education for drug use prevention training manual. Retrieved from http://www.unicef.org/lifeskills/files/ DrugUsePreventionTrainingManual.pdf
United Nations Office on Drugs and Crime. (2003). Birleşmiş Milletler Uyuşturucu ve Suç Ofisi Madde Kullanımı Üzerine Ulusal Değerlendirme Çalışması: 6 büyük şehirde elde edilen sonuçlar. Ankara: Yazar.
United Nations Office on Drugs and Crime. (2015). International Standarts on Drug Use Prevention. Vienna: Author.
United Nations Office on Drugs and Crime. (2016). World Drug Report. United Nations Office on Drugs and Crime. New York: Author.
Vakalahi, H. F. (2001). Adolescent substance use and family-based risk and protective factors: A literature review. Journal of Drug Education, 31(1), 29–46.
Vakalahi, H. F. (2002). Family-based predictors of adolescent substance use. Journal of Child & Adolescent Substance Abuse, 11(3), 1–15.
Vaughan, E. L., Gassman, R. A., Jun, M. C., & Seitz de Martinez, B. J. (2015). Gender differences in risk and protective factors for alcohol use and substance use problems among Hispanic adolescents. Journal of Child & Adolescent Substance Abuse, 24(5), 243–254.
Vidal, J. P. (1998). The effect of emigration on human capital formation. Journal of Population Economics, 11(4), 589–600.
Villani, S. (2001). Impact of media on children and adolescents: A 10-year review of the research. Journal of the American Academy of Child & Adolescent Psychiatry, 40, 392–401. http://dx.doi.org/10.1097/00004583-200104000-00007
White, J. M., Montgomery, M. J., Wampler, R. S., & Fischer, J. L. (2003). Recovery from alcohol or drug abuse: The relationship between identity styles and recovery behaviors. Identity, 3, 325–345.
White, K., Guard, M., & Arndt, S. (2011). Comprehensive substance abuse prevention program evaluation report (Iowa Department of Public Health). http://iconsortium.substabuse.uiowa.edu/
Yaman, Ö. M. (2014). Uyuşturucu madde bağımlısı gençlerin aile içi ilişkilere yönelik görüşleri: Esenler-Bağcılar örneği. Addicta: The Turkish Journal on Addictions, 1(1), 99–132.
Yaprak, G. (2006). İlköğretim ikinci kademe çocuklarında psikoaktif madde kullanımına ilişkin semptomlara sahip olma düzeyi ve okul başarısı (Yüksek lisans tezi, Niğde Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Niğde). https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/ adresinden edinilmiştir.
Yılmaz, G., İbiş, S. & Sevindi, T. (2007). Gazi üniversitesi beden eğitimi ve spor yüksek okulu öğrencilerinin sigara ve alkol kullanımının değerlendirilmesi, Bağımlılık Dergisi, 8(2), 85–90.
Yüksel, N. (2001). Ruhsal hastalıklar. Ankara: Çizgi Tıp Yayınevi.
Yüncü, Z. & Aydın, C. (2012). Alkol madde kullanım bozukluklarında etiyoloji. C. Evren, K. Ögel, B.Uluğ (Ed.), Alkol madde bağımlılığı içinde (s. 19–33). Ankara: Türkiye Psikiyatri Derneği Yayınları.

APA	Özbay Y, YILMAZ S, Aliyev R, TOMAR I, EŞİCİ H, YANCAR C, AKYILMAZ F, Büyüköztürk Ş (2018). Madde Bağımlılığı: Temiz Bir Yaşam İçin Bireyin Güçlendirilmesi. , 81 - 130. 10.15805/addicta.2018.5.1.0001
Chicago	Özbay Yaşar,YILMAZ Savaş,Aliyev Ramin,TOMAR ISMAIL HAKKI,EŞİCİ HASAN,YANCAR Cenk,AKYILMAZ Fatma Derya,Büyüköztürk Şener Madde Bağımlılığı: Temiz Bir Yaşam İçin Bireyin Güçlendirilmesi. (2018): 81 - 130. 10.15805/addicta.2018.5.1.0001
MLA	Özbay Yaşar,YILMAZ Savaş,Aliyev Ramin,TOMAR ISMAIL HAKKI,EŞİCİ HASAN,YANCAR Cenk,AKYILMAZ Fatma Derya,Büyüköztürk Şener Madde Bağımlılığı: Temiz Bir Yaşam İçin Bireyin Güçlendirilmesi. , 2018, ss.81 - 130. 10.15805/addicta.2018.5.1.0001
AMA	Özbay Y,YILMAZ S,Aliyev R,TOMAR I,EŞİCİ H,YANCAR C,AKYILMAZ F,Büyüköztürk Ş Madde Bağımlılığı: Temiz Bir Yaşam İçin Bireyin Güçlendirilmesi. . 2018; 81 - 130. 10.15805/addicta.2018.5.1.0001
Vancouver	Özbay Y,YILMAZ S,Aliyev R,TOMAR I,EŞİCİ H,YANCAR C,AKYILMAZ F,Büyüköztürk Ş Madde Bağımlılığı: Temiz Bir Yaşam İçin Bireyin Güçlendirilmesi. . 2018; 81 - 130. 10.15805/addicta.2018.5.1.0001
IEEE	Özbay Y,YILMAZ S,Aliyev R,TOMAR I,EŞİCİ H,YANCAR C,AKYILMAZ F,Büyüköztürk Ş "Madde Bağımlılığı: Temiz Bir Yaşam İçin Bireyin Güçlendirilmesi." , ss.81 - 130, 2018. 10.15805/addicta.2018.5.1.0001
ISNAD	Özbay, Yaşar vd. "Madde Bağımlılığı: Temiz Bir Yaşam İçin Bireyin Güçlendirilmesi". (2018), 81-130. https://doi.org/10.15805/addicta.2018.5.1.0001

APA	Özbay Y, YILMAZ S, Aliyev R, TOMAR I, EŞİCİ H, YANCAR C, AKYILMAZ F, Büyüköztürk Ş (2018). Madde Bağımlılığı: Temiz Bir Yaşam İçin Bireyin Güçlendirilmesi. Addicta: The Turkish Journal on Addictions, 5(1), 81 - 130. 10.15805/addicta.2018.5.1.0001
Chicago	Özbay Yaşar,YILMAZ Savaş,Aliyev Ramin,TOMAR ISMAIL HAKKI,EŞİCİ HASAN,YANCAR Cenk,AKYILMAZ Fatma Derya,Büyüköztürk Şener Madde Bağımlılığı: Temiz Bir Yaşam İçin Bireyin Güçlendirilmesi. Addicta: The Turkish Journal on Addictions 5, no.1 (2018): 81 - 130. 10.15805/addicta.2018.5.1.0001
MLA	Özbay Yaşar,YILMAZ Savaş,Aliyev Ramin,TOMAR ISMAIL HAKKI,EŞİCİ HASAN,YANCAR Cenk,AKYILMAZ Fatma Derya,Büyüköztürk Şener Madde Bağımlılığı: Temiz Bir Yaşam İçin Bireyin Güçlendirilmesi. Addicta: The Turkish Journal on Addictions, vol.5, no.1, 2018, ss.81 - 130. 10.15805/addicta.2018.5.1.0001
AMA	Özbay Y,YILMAZ S,Aliyev R,TOMAR I,EŞİCİ H,YANCAR C,AKYILMAZ F,Büyüköztürk Ş Madde Bağımlılığı: Temiz Bir Yaşam İçin Bireyin Güçlendirilmesi. Addicta: The Turkish Journal on Addictions. 2018; 5(1): 81 - 130. 10.15805/addicta.2018.5.1.0001
Vancouver	Özbay Y,YILMAZ S,Aliyev R,TOMAR I,EŞİCİ H,YANCAR C,AKYILMAZ F,Büyüköztürk Ş Madde Bağımlılığı: Temiz Bir Yaşam İçin Bireyin Güçlendirilmesi. Addicta: The Turkish Journal on Addictions. 2018; 5(1): 81 - 130. 10.15805/addicta.2018.5.1.0001
IEEE	Özbay Y,YILMAZ S,Aliyev R,TOMAR I,EŞİCİ H,YANCAR C,AKYILMAZ F,Büyüköztürk Ş "Madde Bağımlılığı: Temiz Bir Yaşam İçin Bireyin Güçlendirilmesi." Addicta: The Turkish Journal on Addictions, 5, ss.81 - 130, 2018. 10.15805/addicta.2018.5.1.0001
ISNAD	Özbay, Yaşar vd. "Madde Bağımlılığı: Temiz Bir Yaşam İçin Bireyin Güçlendirilmesi". Addicta: The Turkish Journal on Addictions 5/1 (2018), 81-130. https://doi.org/10.15805/addicta.2018.5.1.0001