İBÂDÎ ÂLİMLERİNDEN İBN HUMEYD ES-SÂLİMÎ’NİN KELAMÎ GÖRÜŞLERİ

Ahmet BARDAK (Hakkari Üniversitesi)
e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi
16 0
Yıl: 2019 Cilt: 11 Sayı: 2 Sayfa Aralığı: 763 - 788 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.26791/sarkiat.531668 İndeks Tarihi: 27-02-2020

İBÂDÎ ÂLİMLERİNDEN İBN HUMEYD ES-SÂLİMÎ’NİN KELAMÎ GÖRÜŞLERİ

Öz:
Fırak kitaplarında İbâdiyye Mezhebi, Hâricîlerin günümüzdeki bir kolu olaraktanıtılmaktadır. Günümüz İbâdîleri kendilerini mutedil bir fırka olarak gördükleri içinbu görüşe katılmamaktadırlar. Kurucusu Abdullah b. İbâd olarak bilinen İbâdîyeMezhebi’nin günümüzde Mısır hariç Afrika’nın Akdeniz sahilinde bulunan ülkeler ileUmân ve diğer bazı Afrika ülkelerinde mensupları bulunmaktadır. Çağdaş İbâdîâlimlerinden biri olan İbn Humeyd es-Sâlimî aynı zamanda İbâdiyye’nin en önemlikelamcılarından birisi olarak kabul edilmektedir. Onun akaid ve kelâm alanındakieserlerinin tahlil edilmesi İbâdîlerin İslam düşünce sistemindeki özellikle akaid vekelâmdaki yerinin belirlenmesinde önemli bir katkı sağlayacaktır. Bu vesileyleİbâdiyye’nin Ehl-i Sünnet ve Mu’tezile ile buluştuğu ve bahsi geçen ekollerden ayrıdüştüğü görüşleri tespit edilmiş olunacaktır. Biz bu makalemizde es-Sâlimî’nin kelâmalanındaki en önemli eserleri olan Behcetü’l-Envâr, Envâri’l-Ukûl ve bu eserin şerhisayılan “Meşâriku’l-Envâri’l-Ukûl” adlı eserleri çerçevesinde İbâdiyye’nin kelâmîgörüşlerini ele alıp tahlilini yapacağız.
Anahtar Kelime:

Konular: Kültürel Çalışmalar

THEOLOGICAL VIEWS OF IBN HUMEYD AL-SALIMÎ, ONE OF THE IBADIAN SCHOLARS

Öz:
In the Farak books, the Ibadiyya sect was introduced as a branch of the Hâricîs. Today's Ibadis do not agree with this view by seeing themselves as a moderate group. Founder Abdullah b. The Ibâdîye sect, known as Ibad, nowadays has members on the Mediterranean coast of Africa except Egypt, and Uman and some other African countries. Humeyd al-Sâlimî, one of the contemporary scholars, is also considered to be one of the most important theologians of this denomination. The analysis of his works in the field of Aqaid and theological, will make an important contribution to the determination of the position of the Ibadi in the Islamic thought system, especially in the Akaid and the Kalam. On this occasion, the views of the Ibadi meet with Ahl alSunnah and Mu’tazila will be determined. In this article, we will examine the most important works of al-Sâlimî in the domain of kalam, Behcetü'l-Envâr, Envâri'l-Ukûl and the works of Meşâriku'l-Envâri'l-Ukûl which are considered as annotations of this work.
Anahtar Kelime:

Konular: Kültürel Çalışmalar
Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Akdemir, Furat. “Kur’an Bağlamında Peygamberlerin Sıfatları” Düzce Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8/1 (2018): 51-84.
  • Aktepe, Orhan. “Kaza-Kader’in Mahiyet ve Değişip Değişmemesi Problemi” Kelâm Araştırmaları, X/2: (2012), 69-90.
  • Aktepe, Orhan. “Mutezile ve Ehl-i Sünnet’e Göre Va‘d ve Va‘îd İlkesi”, Kelâm Araştırmaları Dergisi, 9/1, (2011): 157‐178.
  • Alıcı, Mustafa. “Şefaât” Türkiye Diyanet İslam Ansiklopedisi, 38: 411-412, İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
  • Altındağ, Mustafa. “Kelâmullah-Halku’l-Kur’an Tartışmaları Çerçevesinde “Kelâm-ı Nefsî- Kelâm-ı Lafzî” Ayırımı” Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18: (İstanbul: 2000), 149-181.
  • Âmidî, Ali b. Ebi Ali Seyfuddin, Ebkâru’l-Efkâr fi Usûli'd-Din, Thk. Ahmed Muhammed el-Mehdî, Kâhire: Dâru’l-Kutub ve’l-Vesâiki'l-Kavmiyye, 1424/2004.
  • Ardoğan, Recep. “Mu’tezile’nin Halku’l-Kur’an Fikrinin Eş’ariyye-Maturidiyye Kelâmına Nüfuzu: Kelâm-ı Nefsi Kavramlaştırması” Usul İslam Araştırmaları, 15/15: (İstanbul: 2011), 125-159.
  • Ateş, Orhan Günümüz Umân İbâziyyesi, (Basılmamış Doktora Tezi), Uludağ Üniversitesi, Bursa 2007.
  • Bağdâdî, Abdulkâhir b. Tâhir. el-Fark Beyne’l-firâk ve beyânu’l-firkati’n-nâciye minhum. Beyrût: Menşurâti’l-Dâri’l-Âfâki’l-Cedîd, 1982.
  • Bakan, Tevhit. “İbâdîler ve Hadis”, Ekev Akademi Dergisi, 20: (2004): 221-240.
  • Bâkıllânî, Ebû Bekir Muhammed b. Tayyib. Temhîdü’l-Evâil ve Telhîsü’d-Delâil, thk. İmadüddin Ahmed Haydar, Beyrut: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekafiyye, 1987.
  • Bâkıllânî, Ebu Bekr Muhammed b. Tayyib. et-Temhîd fî reddi ale’lmülhideti ve’lmu‘atılati ve’r-rafîzeti ve’l-havârici ve’l-Mu‘tezile, Thk. Mahmut Muhammed Hudayrî, Kahire: Dârû’l-Fikri’l-Arabî, 1947.
  • Bedir, Murteza. “İslam Düşünce Geleneğinde Naklî İlim Kavramı ve İbn Haldûn”, İslam Araştırmalar Dergisi 15: (2006): 5-11.
  • Cürcânî, Seyyid Şerîf, Kitâbu’t-Ta’rifât, Beyrût, Mektebetu Lübnân, 1990.
  • Cüveynî, İmamu’l-Harameyn. Ebu’l-Meâli Abdulmelik. Kitabu’l-İrşâd ilâ Kavâtıi’ledilleti fî Usûli’l-İ’tikâd, Beyrut, 1992.
  • Cüveynî, İmamu’l-Harameyn. Kitâbu’l İrşâd ilâ Kavâtıi’l-edilleti fî Usûli’l-İ’tikâd, Thk. Muhammed Yusuf Mûsa-Alî Abdulmunîm Abdulhamîd, Bağdat, 1950.
  • Dervîş, Muhammed b. Muhammed. Esna’l-Metâlib fî Ehâdîsi Muhtelifeti’l-Merâtib, Thk. Mustafa Abdulkâdir Atâ, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997/1418.
  • Eş’arî, Ebu’l-Hasan Ali b. İsmail. Makâlâtu’l-İslâmiyyîn ve ihtilâfu’l-musallîn Nşr. Hellmut Ritter, Viesbaden 1382/1963.
  • Eş’arî, Ebu’l-Hasan, Ali b. İsmail. El-İbâne an Usûli’d-Diyâne. Nşr. A. Sabbağ. Beyrut, 1994.
  • Eş’arî, Ebu’l-Hasan, Ali b. İsmail. Kitabu’l-Luma’ fi’r-Reddi Alâ Ehli’z-Zeyğ ve’lBida’, Thk. Hammude Gurabe, Kahire, Mektebetü’l-Ezheriyyetü li’t-Turâs, trs.
  • Eş’arî, Ebu’l-Hasan, Ali b. İsmail. Makâlatu’l-İslâmiyyîn, Nşr. Helmut Ritter, Weisbaden, 1980.
  • Fığlalı, Ethem Ruhi. “İbaziyye” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 19:256-261, İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
  • Fığlalı, Ethem Ruhi. İbâdiye’nin Doğuşu ve Görüşleri, Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1972.
  • Ğabbâş Hüseyin Ubeyd Ğânim. Ummân, Beyrut: Dâru’l-Cedîd, 1997.
  • Gazzâlî, Ebu Hamid. el-Mustasfâ min ilmi’l-Usûl, Thk. Muhammed Tâhir, Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2011.
  • Gazzâlî, Ebu Hamid. Tehafütü’l-Felasife, Nşr. Mahmut Kaya-Hüseyin Sarıoğlu, İstanbul, Klasik Yay., 2005.
  • Gölcük, Şerafettin, Toprak, Süleyman. Kelâm, Konya: Tekin Kitapevi, 2014.
  • Hacerî, Ali b. Muhammed b. Âmir. el-İbâdiyye ve Menheciyetu’l-Bahsi İnde’lMüerrihîn ve Eshâbi’l-Mekâlât, Ummân: Metâbiu’n-Nehda, 1420/1999.
  • Harpûtî, Abdullatif. Tenkîhu’l-Kelâm fî Akâidi Ehli’l-İslam (Kelâm İlmine Giriş), haz. Fikret Karaman, İstanbul, Çelik Yayınevi, 2016.
  • Hizmetli, Sabri. “İbâdilik’de Velâyet ve Berâet İnancı” Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 26 (1983): 181-204.
  • İbn Hazm, el-Fasl fi'l-Milel ve'l-Ehva' ve'n-Nihal, II, (Mısır, 1317), 112.
  • İbn Rüşd. Felsefe-Din İlişkileri-Faslu’l-makâl el-Keşf an minhâci’l-edille- Haz. Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergâh Yayınları, 1985.
  • Kâbîl, Abdulhayy Muhammed. el-İbâdiyye ve Ârâuhumu’l-Kelâmiyye, İskenderiyye: Dâru’l-Vefâ li’d-Dünya et-Tebâatu ve’n-Neşru, 2015.
  • Kâdî Abdulcebbâr, Abdullah b. Ahmed. Şerhu’l-Usulu’l-Hamse, Mısır, 2008.
  • Kutluer, İlhan, “İlim” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 22:113, İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
  • Mâturîdî, Ebû Mansûr Kitâbu’t-Tevhîd, Thk. Fethullah Huleyf İskenderiye: Daru’l Cami’ati’l Mısriyye
  • Mavil, Kılıç Aslan. “Bir Mu‘tezile-Mâtürîdiyye Tartışması-Rü’yetullah-”, Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14/2 (Ekim 2014), 449-478.
  • Mert, Muhit. “Klasik Bir Kelam Problemi Olarak Rızık Kavramının Tanımları ve Bu Tanımların İçerdiği Problemler”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 46/1, (Ankara 2005): 1-19.
  • Meskarî, Nasır b Matar b. Saîd. el-İbâdiyye fî Meydâni’l-Hakk, Ummân: Mektebetü’lİslâmiyye, 1420/1999.
  • Muhammed Sâlih Nâsır. Mekânetu’l-İbâdiyye fi’l-Hadârati’l-İslâmiyye, Ummân: Mektebetü’l-İstikâme, 1413/1992.
  • Nesefî, Ebu’l-Berekât. Tabsiratu’l-Edille fî Usûli’d-Dîn, Nşr. Hüseyin Atay, Şaban Ali Düzgün, II, Ankara: DİBY, 2003.
  • Ölmez, Sadi. “Geçmişten Günümüze İbâzî Fıkhına Yöneltilen Bazı Eleştiriler ve Cevapları”, Ekonomi ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3/6, (2016):1-13.
  • Özarslan, Selim. “Allah’ın Görülebilmesi/Rü’yetullah Sorunu ve Dirilişle İlişkisi”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 11/1 (Ocak 2001): 275-294.
  • Özdemir, Metin. “Mutezile’nin Nübüvvet Müdafaası” Kelâm Araştırmaları, 5/1, (2007): 47-64.
  • Özler, Mevlüt. “İlâhî İsim ve Sıfatları Tespitte Yöntem” Ekev Akademi Dergisi, 1: 65- 79. Kasım 1997.
  • Sâbûnî, Nureddîn. Mâtürîdiyye Akâidi, Çev. Bekir Topaloğlu, Ankara, 1978.
  • Sâlimî, el-İmam Ebî Muhammed Abdullah b. Humeyd. Meşâriku’l-Envâri’l-Ukûl, Tsh. Ahmed b. Hemd el-Heleylî, Thk. Doktor Abdurrahman Umeyra, Beyrut: 1 ve 2. Cilt, Dâru’l-Cîl, 1409/1989.
  • Sâlimî, Nuru’d-dîn Abdullah b. Humeyd. Behcetü’l-Envâr, Thk. Ali b. Saîd b. Mesûd el-Ğâfirî, ty, b.y.,
  • Sâlimî, Nuru’d-dîn Abdullah b. Humeyd. Meâricu’l-Âmâli alâ Medârici’l-Kemâl binazmi Muhtasari’l-Hisâl, takd. Abdullah b. Muhammed b. Abdillah es-Sâlimî, tahk. Hâc Süleyman b. Ibrahim Bâbezîr vd. Bediyye/Ummân: Mektebetü’l-İmam es-Sâlimî, 2010.
  • Şehristânî, Muhammed b. Abdulkerim. el-Milel ve’n-Nihal, Nşr. M. F. Muhammed, Beyrut, trs.
  • Semâilî, Şeyh Allâmetu Sâlim b. Hemmûd b. Şâmis es-Seyyâbî. Esdaku’l-Menâhic fî Temyizi’l-İbâdiyye Mine’l-Havâric, Thk. Seyyide İsmâil Kâşif, Kahire: Câmiatu Ayni’ş-Şems, 1979.
  • Topaloğlu, Bekir “Cehennem”, Türkiye Diyanet Ansiklopedisi Ansiklopedisi, VII: 227- 233, İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
  • Topaloğlu, Bekir. “Cennet”, Türkiye Diyanet İslam Ansiklopedisi, 7: 376-386,.İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
  • Topaloğlu, Bekir. “Hudûs”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 18: 304-309, İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
  • Turan, Maşallah. “İnsan Rûhu, Ezelî Olan Tanrısal Bir Öz Müdür?” Necmettin Erbakan İFD, 41: (2016): 102-130.
  • Ünverdi, Veysi. “Kelâmî Bir Problem Olarak Rü’yetullah Meselesi” IV. Uluslararası Kültür ve Medeniyet Kongresi (Kongre Tam Metin Kitabı), (Mardin; İksad Yınevi, Aralık 2018), 518-530.
  • Ünverdi, Veysi. “Mu’tezile’nin İnanç Sistemi; Usûl-i Hamse/Beş İlke ve Arka Planı”, Artuklu Akademi, 4/2: (2017), 1-28.
  • Yavuz, Yusuf Şevki. “Halku’l-Kur’an”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 15: 371-375, Ankara:TDV Yayınları, 1997.
  • Muhammed Yazıcı. “Sünni Kelâmcılara Göre Varlık Kategorileri”, Atatürk ÜİFD, 28: (Erzurum, 2007): 201-260.
  • Yeşilyurt, Temel. “Rü’yetullah”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 35: 311- 314, İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
  • Yıldız, Metin. “Kelâmî Görüşleri Bağlamında İbazîlerin Hâriciliği Meselesi” Kader, 16/2: (Aralık 2018): 294-318.
  • Yörük, İsmail. “İslam’da Ruh Tasavvuru” Atatürk ÜİFD, 7: (Erzurum, 1986), 359-381.
  • Yurdagür, Metin. “Haberî Sıfatları Anlamada Metod”, Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, I, Kayseri, (1983), 249-264.
  • Yüce, Mustafa. “Ebû Sâkin eş-Şemmâhî’nin Metnü’d-Diyânât Adlı Risalesi Bağlamında İbâziyye’nin Görüşü”, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14/1: (2012), 221-255.
APA BARDAK A (2019). İBÂDÎ ÂLİMLERİNDEN İBN HUMEYD ES-SÂLİMÎ’NİN KELAMÎ GÖRÜŞLERİ. , 763 - 788. 10.26791/sarkiat.531668
Chicago BARDAK Ahmet İBÂDÎ ÂLİMLERİNDEN İBN HUMEYD ES-SÂLİMÎ’NİN KELAMÎ GÖRÜŞLERİ. (2019): 763 - 788. 10.26791/sarkiat.531668
MLA BARDAK Ahmet İBÂDÎ ÂLİMLERİNDEN İBN HUMEYD ES-SÂLİMÎ’NİN KELAMÎ GÖRÜŞLERİ. , 2019, ss.763 - 788. 10.26791/sarkiat.531668
AMA BARDAK A İBÂDÎ ÂLİMLERİNDEN İBN HUMEYD ES-SÂLİMÎ’NİN KELAMÎ GÖRÜŞLERİ. . 2019; 763 - 788. 10.26791/sarkiat.531668
Vancouver BARDAK A İBÂDÎ ÂLİMLERİNDEN İBN HUMEYD ES-SÂLİMÎ’NİN KELAMÎ GÖRÜŞLERİ. . 2019; 763 - 788. 10.26791/sarkiat.531668
IEEE BARDAK A "İBÂDÎ ÂLİMLERİNDEN İBN HUMEYD ES-SÂLİMÎ’NİN KELAMÎ GÖRÜŞLERİ." , ss.763 - 788, 2019. 10.26791/sarkiat.531668
ISNAD BARDAK, Ahmet. "İBÂDÎ ÂLİMLERİNDEN İBN HUMEYD ES-SÂLİMÎ’NİN KELAMÎ GÖRÜŞLERİ". (2019), 763-788. https://doi.org/10.26791/sarkiat.531668
APA BARDAK A (2019). İBÂDÎ ÂLİMLERİNDEN İBN HUMEYD ES-SÂLİMÎ’NİN KELAMÎ GÖRÜŞLERİ. e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 11(2), 763 - 788. 10.26791/sarkiat.531668
Chicago BARDAK Ahmet İBÂDÎ ÂLİMLERİNDEN İBN HUMEYD ES-SÂLİMÎ’NİN KELAMÎ GÖRÜŞLERİ. e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi 11, no.2 (2019): 763 - 788. 10.26791/sarkiat.531668
MLA BARDAK Ahmet İBÂDÎ ÂLİMLERİNDEN İBN HUMEYD ES-SÂLİMÎ’NİN KELAMÎ GÖRÜŞLERİ. e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi, vol.11, no.2, 2019, ss.763 - 788. 10.26791/sarkiat.531668
AMA BARDAK A İBÂDÎ ÂLİMLERİNDEN İBN HUMEYD ES-SÂLİMÎ’NİN KELAMÎ GÖRÜŞLERİ. e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi. 2019; 11(2): 763 - 788. 10.26791/sarkiat.531668
Vancouver BARDAK A İBÂDÎ ÂLİMLERİNDEN İBN HUMEYD ES-SÂLİMÎ’NİN KELAMÎ GÖRÜŞLERİ. e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi. 2019; 11(2): 763 - 788. 10.26791/sarkiat.531668
IEEE BARDAK A "İBÂDÎ ÂLİMLERİNDEN İBN HUMEYD ES-SÂLİMÎ’NİN KELAMÎ GÖRÜŞLERİ." e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 11, ss.763 - 788, 2019. 10.26791/sarkiat.531668
ISNAD BARDAK, Ahmet. "İBÂDÎ ÂLİMLERİNDEN İBN HUMEYD ES-SÂLİMÎ’NİN KELAMÎ GÖRÜŞLERİ". e-Şarkıyat İlmi Araştırmalar Dergisi 11/2 (2019), 763-788. https://doi.org/10.26791/sarkiat.531668
Sayfa Oluşturulma Tarihi
23-04-2024 10:38

İLETİŞİM

TÜBİTAK ULAKBİM TR Dizin

Yüzüncüyıl, İşçi Blokları Mahallesi

Muhsin Yazıcıoğlu Caddesi No:51/C

06530 Çankaya / ANKARA +90 (312) 298 92 00

trdizin@tubitak.gov.tr

TÜBİTAK ULAKBİM Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi Cahit Arf Bilgi Merkezi © Tüm Hakları Saklıdır. Gizlilik Politikası Kullanım Şartları