Türk-Amerikan İlişkilerinde 12 Temmuz 1947 Antlaşması ve Türk Siyasal Hayatına Etkileri
Yıl: 2019 Cilt: 12 Sayı: 24 Sayfa Aralığı: 91 - 117 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 01-04-2020
Türk-Amerikan İlişkilerinde 12 Temmuz 1947 Antlaşması ve Türk Siyasal Hayatına Etkileri
Öz: II. Dünya Savaşı sonrasında Türk-Amerikan ilişkilerinin gelişim sürecinde 12 Temmuz 1947 yılında imzalanan antlaşma önemli bir yere sahiptir. Dönemin ABD Devlet Başkanı Truman’ın ismi ile anılan “Truman Doktrini”, Türkiye ve Yunanistan’ı kapsayan geniş bir güvenlik bloğunu, Truman Doktrini kapsamında hazırlanan “Marshall Planı” ise bu doktrinin ekonomik yönünü oluşturmuştur. 12 Temmuz 1947 tarihli antlaşma ise bu sürecin askeri zeminini inşa etmiştir. Antlaşma gerek ABD’nin SSCB’ye karşı geliştirdiği politikada Türkiye’nin yerini daha da pekiştirmiş gerekse Türkiye’nin savaş sonrası süreçte takip edeceği dış politikanın yönünü belirlemiştir. Yeni dış politika ise kısa vadede iç politikaya da yön verecek ve Türk siyasal hayatı yeni dış politika tercihlerine göre dizayn edilecektir. Bu durumun en somut örneği Cumhurbaşkanı İnönü’nün “12 Temmuz Bildirisi” ile CHP ile DP arasındaki gerilime son vermeye çalışmasıdır. Siyasin krizin geçici olarak sonlandırılması ile birlikte “çok partili” olarak tanımlanan fakat esas itibariyle “iki partili” olarak tanımlanabilecek olan siyasi hayatın konsolidasyon süreci başlamıştır. Konsolidasyon süreci CHP’yi dönemin siyasal gereklerine uygun politikalar izlemeye zorlamış ve temel ilkelerinin dönüşüme uğramasına neden olmuştur. Bu durum ise CHP ile DP arasında geçici bir benzeşmenin ortaya çıkmasını beraberinde getirecektir.
Anahtar Kelime: The Treaty of July 12, 1947 in Turkish-American Relations and Its Effects on Turkish Political Life
Öz: The treaty signed on July 12, 1947 possesses a considerable place in the development process of TurkishAmerican relations after World War II. The ‘Truman doctrine’, named after the then US President Harry S. Truman, has created a large security block covering Greece and Turkey, while the “Marshall Plan” prepared under the Truman Doctrine was forming the economic aspect of this doctrine. The treaty dated July 12, 1947 has built the military grounds of this process. The treaty both cemented Turkey’s place in US foreign policy against USSR and determined the foreign policy direction of Turkey to be followed in post-war era. The new foreign policy will also shape domestic policy in the short term and Turkish political life will be designed according to the new foreign policy preferences. The most concrete example of this situation is the attempt of President İnönü to the end the tension between Republican People’s Party (CHP) and Democratic Party (DP) with July 12th Declaration. With the provisional termination of the political crisis, the consolidation process of political life, which is defined as “multi-party”, but which can be defined as “two-party” in essence, has begun. The consolidation process forced CHP to follow policies in line with the political requirements of the period and caused its fundamental principles to be transformed. This will lead to the emergence of a temporary analogy between CHP and DP.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- Birincil Kaynaklar
- Harry S. Truman Presidential Library & Museum
- “Address of the President to Congress, Recommending Assistance to Greece and Turkey”, s. 3, https://www.trumanlibrary.org/whistlestop/study _collections/doctrine/large/index.php?action=pdf&documentid=5-9.
- “Opinion Summary of the President’s Message to Congress”, https://www. trumanlibrary.org/whistlestop/study_collections/doctrine/large/index. php?action=pdf&documentid=8-3.
- “Public Law 80-75 - Assistance to Greece and Turkey”,https://www.trumanlibrary.org/whistlestop/study_collections/doctrine/large/index. php?action=pdf&documentid=5-2.
- “The drafting of President’s message to the Greek Situation”, s. 1. https://www. trumanlibrary.org/whistlestop/study_collections/doctrine/large/index.php? action=pdf&documentid=7-2.
- TBMM Tutanakları
- “Türkiye ile Birleşik Amerika Devletleri arasında imzalanan (Türkiye’ye yapılacak yardım hakkında Anlaşma) nın onanmasına dair kanun tasarısı ve Dışişleri, Millî Savunma, Maliye ve Bütçe komisyonları raporları”, S. Sayısı: 233, s. 1, https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/TUTANAK/TBMM/d08/c006/ tbmm08006079ss0233.pdf.
- T. B. M. M. Tutanak Dergisi, Dönem: VIII, Cilt: 6, Toplantı:1, Yetmiş dokuzuncu Birleşim, 1.IX.1947 Pazartesi, s. 555-556, https://www.tbmm.gov.tr/tutanaklar/ TUTANAK/TBMM/d08/c006/tbmm08006079 .pdf.
- The National Archives (Birleşik Krallık)
- “Stalin’s Tick on Churchil’s Note Written at the Kremlin on 9 October 1944, Dividing up the Balkans into Spheres of Influence, 9 October 1944”, https://images.nationalarchives.gov.uk/assetbank-nationalarchives/action/ viewFullSizedImage?id= 30941&size=800.
- Kitaplar ve Makaleler
- AHMAD, Feroz, Modern Türkiye’nin Oluşumu (çev. Yavuz Alogan), Kaynak Yayınları, 11. Baskı, İstanbul 2012.
- AKŞİN, Sina, Tarihin Deltasına Yolculuk (söyleşi Yaşar Seyman), İş Bankası Yayınları, İstanbul 2009.
- ALTUN, Fahrettin, “M. Şemsettin Günaltay”, Yasin Aktay, der., Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: İslamcılık, İletişim Yayınları, 3. Baskı, İstanbul 2011, s. 160-173.
- ATABAY, Mithat, II. Dünya Savaşı Sırasında Türkiye’de Milliyetçilik Akımları, Kaynak Yayınları, İstanbul 2005.
- AYDEMİR, Şevket Süreyya, İkinci Adam, C. 2., Remzi Kitabevi, 11. Baskı, İstanbul 2011.
- BAŞKAYA, Fikret, Kalkınma İktisadının Yükselişi ve Düşüşü, İmge Yayınları, 3. Baskı, Ankara 2000.
- BEREND, Ivan T., 20. Yüzyıl Avrupa İktisat Tarihi (çev. Serpil Çağlayan), İş Bankası Yayınları, İstanbul 2011.
- BORATAV, Korkut, Türkiye İktisat Tarihi 1908-2009, İmge Yayınları, 15. Baskı, Ankara 2011.
- BORATAV, Korkut, Türkiye’de Devletçilik, İmge Yayınları, 2. Baskı, Ankara 2006.
- BOSTDORFF, Denise M., Proclaiming the Truman Doctrine: The Cold War Call to Arms, Texas A&M University Press, Texas, 2008.
- CHP Yedinci Büyük Kurultay Tutanakları, Ankara 1948.
- CLOSE, David H., The Origins of the Greek Civil War, Routledge, New York, 2013.
- ÇINAR, Metin, Anadoluculuk ve Tek Parti: CHP’de Sağ Kanat, İletişim Yayınları, İstanbul 2013.
- DEMİREL, Tanel, Türkiye’nin Uzun On Yılı: Demokrat Parti’nin İktidarı ve 27 Mayıs Darbesi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2. Baskı, İstanbul 2016.
- DERİNGİL, Selim, Denge Oyunu: İkinci Dünya Savaşı’nda Türkiye’nin Dış Politikası, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2007.
- DOBSON, Alan P.-Steve Marsh, US Foreign Policy Since 1945, Second Edition, Routledge, New York, 2006.
- EROĞUL, Cem, Demokrat Parti: Tarihi ve İdeolojisi, Yordam Kitap, İstanbul 2014.
- GEROLYMATOS, André Red Acropolis, Black Terror: The Greek Civil War and the Origins of Soviet-American Rivalry, 1943-1949, Basic Books, New York 2004.
- GÖZAYDIN, İştar, Diyanet: Türkiye Cumhuriyeti’nde Dinin Tanzimi, İletişim Yayınları, İstanbul 2009.
- HALE, William M., Turkish Foreign Policy: 1774-2000, Frank Cass, London 2002.
- HOBSBAWM, Eric, Kısa 20. Yüzyıl: Aşırılıklar Çağı 1914-1991 (çev. Yavuz Alogan),
- Everest Yayınları, 6. Baskı, İstanbul 2012.
- JASCHKE, Gotthard, Yeni Türkiye’de İslamlık (çev. Hayrullah Örs), Bilgi Yayınevi, Ankara 1972.
- KARPAT, Kemal, Türk Demokrasi Tarihi, Timaş Yayınları, İstanbul 2010.
- KEPENEK, Yakup, Türkiye Ekonomisi, Savaş Yayınları, Ankara 1984.
- KOÇAK, Cemil, Türkiye’de İki Partili Siyasi Sistemin Kuruluş Yılları (1945-1950): İktidar ve Demokratlar, İletişim Yayınları, İstanbul 2012.
- LINZ, Juan J., Totaliter ve Otoriter Rejimler (çev. Ergun Özbudun), Liberte Yayınları, 4. Baskı, Ankara 2017.
- MARDİN, Şerif, Din ve İdeoloji, İletişim Yayınları, 20. Baskı, İstanbul 2011.
- MERT, Nuray, “Cumhuriyet Türkiyesi’nde Laiklik ve Karşı Laikliğin Düşünsel Boyutu”, Ahmet İnsel, der., Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Kemalizm, İletişim Yayınları, İstanbul 2002, s. 197-209.
- ÖNDER, Zehra, II. Dünya Savaşı’nda Türk Dış Politikası (çev. Leyla Uslu), Bilgi Yayınevi, İstanbul 2010.
- PLAKOUDAS, Spyridon, Greek Civil War: Strategy, Counterinsurgency and the Monarchy, I. B. Tauris, New York, 2017.
- SÖNMEZOĞLU, Faruk, İki Savaş Sırası ve Arasında Türk Dış Politikası, Der Yayınları, İstanbul 2011.
- TEKELİ, İ.-Selim İlkin, Savaş Sonrası Ortamında 1947 Türkiye İktisadi Kalkınma Planı, Bilge Kültür Sanat, İstanbul 2009.
- TEZEL, Yahya Sezai, Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi(1923-1950), Yurt Yayınları, Ankara 1986.
- TİMUR, Taner, Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş, İmge Yayınları, 3. Baskı, Ankara 2003.
- TOKER, Metin, Demokrasimizin İsmet Paşalı Yılları: Tek Partiden Çok Partiye 19441950, Bilgi Yayınevi, 3. Baskı, Ankara 1990.
- TONGUÇ, Engin, Bir Eğitim Devrimcisi: İsmail Hakkı Tonguç, C. 2, Güldikeni Yayınları, Ankara 1997.
- X (George Kennan), “The Sources of Soviet Conduct”, Foreign Affairs, Vol. 25, No:4, July 1947.
- Süreli Yayınlar
- Akşam Gazetesi, Sene: 28, No. 9996, 14 Ağustos 1945.
- Ayın Tarihi, No: 144, Kasım 1945.
- T.C. Resmi Gazete, Sayı: 6699, 5 Eylül 1947.
- Vakit Gazetesi, Yıl: 29, No. 10361, 13 Ağustos 1945.
| APA | Atagenc İ, TOPRAK N (2019). Türk-Amerikan İlişkilerinde 12 Temmuz 1947 Antlaşması ve Türk Siyasal Hayatına Etkileri. , 91 - 117. |
| Chicago | Atagenc İhsan Omer,TOPRAK NURI GOKHAN Türk-Amerikan İlişkilerinde 12 Temmuz 1947 Antlaşması ve Türk Siyasal Hayatına Etkileri. (2019): 91 - 117. |
| MLA | Atagenc İhsan Omer,TOPRAK NURI GOKHAN Türk-Amerikan İlişkilerinde 12 Temmuz 1947 Antlaşması ve Türk Siyasal Hayatına Etkileri. , 2019, ss.91 - 117. |
| AMA | Atagenc İ,TOPRAK N Türk-Amerikan İlişkilerinde 12 Temmuz 1947 Antlaşması ve Türk Siyasal Hayatına Etkileri. . 2019; 91 - 117. |
| Vancouver | Atagenc İ,TOPRAK N Türk-Amerikan İlişkilerinde 12 Temmuz 1947 Antlaşması ve Türk Siyasal Hayatına Etkileri. . 2019; 91 - 117. |
| IEEE | Atagenc İ,TOPRAK N "Türk-Amerikan İlişkilerinde 12 Temmuz 1947 Antlaşması ve Türk Siyasal Hayatına Etkileri." , ss.91 - 117, 2019. |
| ISNAD | Atagenc, İhsan Omer - TOPRAK, NURI GOKHAN. "Türk-Amerikan İlişkilerinde 12 Temmuz 1947 Antlaşması ve Türk Siyasal Hayatına Etkileri". (2019), 91-117. |
| APA | Atagenc İ, TOPRAK N (2019). Türk-Amerikan İlişkilerinde 12 Temmuz 1947 Antlaşması ve Türk Siyasal Hayatına Etkileri. Gazi Akademik Bakış, 12(24), 91 - 117. |
| Chicago | Atagenc İhsan Omer,TOPRAK NURI GOKHAN Türk-Amerikan İlişkilerinde 12 Temmuz 1947 Antlaşması ve Türk Siyasal Hayatına Etkileri. Gazi Akademik Bakış 12, no.24 (2019): 91 - 117. |
| MLA | Atagenc İhsan Omer,TOPRAK NURI GOKHAN Türk-Amerikan İlişkilerinde 12 Temmuz 1947 Antlaşması ve Türk Siyasal Hayatına Etkileri. Gazi Akademik Bakış, vol.12, no.24, 2019, ss.91 - 117. |
| AMA | Atagenc İ,TOPRAK N Türk-Amerikan İlişkilerinde 12 Temmuz 1947 Antlaşması ve Türk Siyasal Hayatına Etkileri. Gazi Akademik Bakış. 2019; 12(24): 91 - 117. |
| Vancouver | Atagenc İ,TOPRAK N Türk-Amerikan İlişkilerinde 12 Temmuz 1947 Antlaşması ve Türk Siyasal Hayatına Etkileri. Gazi Akademik Bakış. 2019; 12(24): 91 - 117. |
| IEEE | Atagenc İ,TOPRAK N "Türk-Amerikan İlişkilerinde 12 Temmuz 1947 Antlaşması ve Türk Siyasal Hayatına Etkileri." Gazi Akademik Bakış, 12, ss.91 - 117, 2019. |
| ISNAD | Atagenc, İhsan Omer - TOPRAK, NURI GOKHAN. "Türk-Amerikan İlişkilerinde 12 Temmuz 1947 Antlaşması ve Türk Siyasal Hayatına Etkileri". Gazi Akademik Bakış 12/24 (2019), 91-117. |
