Zeccâc’ın (ö. 311/923) Esbâb-ı Nüzûl Rivâyetlerine Yaklaşımı

TAY, HEKIM

Zeccâc’ın (ö. 311/923) Esbâb-ı Nüzûl Rivâyetlerine Yaklaşımı

Hekim TAY (Bitlis Eren Üniversitesi)

İslami Araştırmalar

3 1

Yıl: 2019 Cilt: 30 Sayı: 3 Sayfa Aralığı: 361 - 382 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 24-04-2020

Zeccâc’ın (ö. 311/923) Esbâb-ı Nüzûl Rivâyetlerine Yaklaşımı

Öz:

Kur’ân’ı Kerim’in anlaşılmasına yardımcı olan ilimleri inceleyen Ulûmu’l-Kur’ân’ın önemli konularından biri de esbâb-ı nüzûl rivâyetleridir. Âyetlerin nüzûlünün bir sebep üzerine bina edilmesiarka planını aktaran bu rivâyetler, vahiy ortamını tasvir eden haberlerdir. Vahyin muhatap ile olankuvvetli bağı nedeniyle âyetlerin ihtiva ettiği hükümlerin tespiti ve bu hükümlerin ne şekilde icraedildiğinin belirlenmesinde esbâb-ı nüzûl rivâyetleri kayıtsız kalınamaz bilgilerdir. Usûl âlimleri bubilgilere vâkıf olmadan âyetlerin tefsir edilmemesi gerektiğini vurgulamışlardır. Bu nedenle, ilk dönemden itibaren tefsirlerde başvurulan temel kaynaklardan biri de esbâb-ı nüzûl rivâyetleri olmuştur. Erken dönemde te’lif edilen tefsirlerden biri olan Zeccâc’ın Me‘âni’l-Kur’ân’ı dil-belagat eksenlidilbilimsel bir çalışma olmasının yanında, bu dönemde kaleme alınan aynı nitelikteki diğer te’liflerinaksine âyetlerin büyük bir kısmının tefsir edildiği bir eserdir. Tefsir rivâyetleri aktarılırken seçicidavranılmış, böylece müellifin tercihleri re’y eksenli bir nitelik kazanmıştır. Eserin önemli kaynaklarından biri de esbâb-ı nüzûldür. Bu araştırmada, Zeccâc’ın esbâb-ı nüzûl rivâyetlerine yaklaşımıalanla ilgili usûl eserleriyle karşılaştırmalı olarak incelenecektir.

Anahtar Kelime:

Konular: Din Bilimi

The Approach of Zeccāc (d. 311/923) to the Narrations of Esbāb al-Nuzūl

Öz:

One of the important subjects of the ulûmu’l-Kur’ân, which examines the sciences that help to understand the Qur’an is the narrations of esbāb al-nuzūl. These narratives that convey the background that builds the revelation of verses on a reason, are knowledgesthat depict the environment of revelation. Because of the strong connection between revelation and its interlocutor, narrations of esbāb al-nuzūl are unignorable information for the determining the provisions contained in the verses and determining how these provisions are executed. Method scholars have emphasized that verses should not be expounded without having grasp of this knowledge. For this reason, one of the main sourcesin the commentaries is narrations of esbāb al-nuzūl from the first period. Zeccāc’s Me‘āni’l-Kur’ān, which is one of the early period commentary, is a linguistic work with a language and eloquence axis. In addition to this, Zeccāc’s Me‘āni’l-Ḳur’ān is a work in which most of the verses are expounded, unlike the other same qualified copyrights which have been written in this period. Tafsir narratives have been transfered selectively and thus the author's preferences have acquired qualification in the re’y (opinion) axis. One of the important sources of the work is esbāb al-nuzūl. In this study, Zeccāc's approach to narrations of esbāb al-nuzūl will be examined comparatively with the method works about the field.

Anahtar Kelime:

Konular: Din Bilimi

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

Adnevî, Ahmed b. Muhammed, Tabakatu’lMüfessîrîn, (thk. Süleyman b. Salih elHazzî), Mektebetu’l-Ulûm, Suudi Arabistan 1997.
Albayrak, Halis, “Allah’ın Nüzûl Dönemindeki Davranış Tarzının Mü’min’in Kur’ân Anlayışına Katacağı Boyut”, II. Kur’ân Haftası Kur’ân Sempozyumu (2-4 Şubat), Fecr Yay., Ankara 1996, ss. 35-49.
Aydın, Mehmet Akif, “Liân”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 2003, c.27, ss. 172-173.
Aydınlı, Abdullah, “Merfu”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul, 2004, c.29, ss. 180-181. Begavî, Ebû Muhammed el-Hüseyn, Me‘âlimü’t-Tenzîl, (thk. Abdürrezâk Mehdî), 5 cilt, Dârü İhya, Beyrut 1420.
Buhârî, Ebû Abdillah Muhmmed b. İsmail b. İbrahim, Sahîh Buhârî, Dâr İbn Kesîr, Şam 2002.
Bulut, Ali, “Filolojik Tefsirde Rivâyet Tefsirinin Buluşma Noktası: Zeccâc’ın Me‘âni’l Kur’ân’ı”, Tarihten Günümüze Kur’ân İlimleri ve Tefsir Usûlü, İstanbul 2009, ss. 313-331.
Bûtî, Muhammed Saîd Ramazân, Min Revâiu’lKur’ân, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1999.
Cevherî, İsmâil b. Hammad, es-Sıhâh, (thk. Ahmed Abdülgafûr Attâr), 6 Cilt, Dâru’l- ‘İlm li’l-Melâyîn, Beyrut 1987.
Cezâirî, Tâhir, et-Tibyân li-Ba'zi'l-Mebâhisi’lMutaallika bi’l-Kur’an alâ Tarîki’l-İtkân, Matbaatu’l-Menâr, Mısır 1334/1916.
Cüveynî, Ebü’l-Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdillâh, Kitâbu'l-Telhîs fî Usûli-l-Fıkh, (thk. Abdullâh Cevlem el-Nebâlî vdğr.), 3 Cilt, Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, Beyrut ts.
Dâvûdî, Şemsuddîn Muhammed b. Alî, Tabakâtu’l-Müfessîrîn, 2 Cilt, Dâru’l-Kutubi’lİlmiyye, Beyrut ts.
Demirci, Muhsin, “Esbâbu’n-Nüzûlün Kur’ân Tefsirindeki Yeri”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1993-1994, sayı: 11-12, ss. 7-25.
-------------------, “Nas-Olgu Açısından Mükerrer Nüzûl”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2001, sayı: 20, ss. 5-21.
Ebû Şühbe, Muhammed b. Muhammed, elMadhal li’d-Dirâseti’l-Kur’âni’l-Kerîm, Mektebetü’s-Sene, Kahire 2003.
Efendioğlu, Mehmet, “Osman b. Talha”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 2007, c. 33, ss.475.
Hanay, Necattin, Kur’ân Tefsirinde Kıraat Farklılıklarının Rolü: Zeccâc ve Taberî Örneği, (Basılmamış Doktora Tezi), Necmettin Erbakan Ün. SBE., Konya 2015.
Harman, Ömer Faruk, “Buhtunnasr”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 1992, c. 6, ss.380- 381.
Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Alî, Târîhu Bağdâd, (thk. Beşâr İvâd Marûf), Dâru’l-Garbî’l-İslâmî, Beyrût 2002.
İbn Ebû Hâtim, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, (thk. As‘ad Muhammed et-Tayyib), Mektebetu’n-Nezâr, Suudi Arabistan 1419/1998.
İbn Hacer el-Askalanî, el-‘Ucâb fî Beyâni’lEsbâb, (thk. Abdülhakîm Muhammed elEnîs), 2 Cilt, Dâr İbn Cevzî, Dammam ts.
İbn Hallikân, Ebu’l-Abbâs Şemsuddîn el-İrbilî, Vefeyatü'l-A'yân ve Enbaü Ebnai'zZaman, (thk. İhsân Abbâs), 7 Cilt, Dâr Sadr, Beyrut 1398/1978.
İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ, Tabakâtü'ş-Şâfi'iyyîn, (thk. Ahmed Ömer Hâşim vdğr.), Mektebetü’s-Sikâfetü’d-Diniyye, Kahire 1993.
İbn Manzûr, Lisânu’l-Arab, 15 Cilt, Daru Sadr, Beyrut 1414/1993.
İbn Teymiyye, Takiyüdîn, Mukaddime fî Usûli’tTefsîr, Dâru Mektebeti’l-Hayât, Beyrut 1980.
İsfahânî, Ebu'l-Kasım el-Hüseyn b. Muhammed b. el-Râğıb, el-Müfredât fî Garîbu’l-Kur’ân, (thk. Safvan Adnan ed-Dâvudî), Dâru’lKalem, Beyrut 2005.
Kuşeyrî, Abdulkerim, Letâifu’l-İşârât, (thk. İbrahim el-Besyûnî), Heyeti’l-Misriyyeti’lAmme lil Kitâb, ts. Mâturîdî, Ebû Mansûr, Tefsiri’l-Mâturîdî (Te’vilâtu Ehli’s-Sünne), (thk. Mecdî Baslum), Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 2005.
Mâverdî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed, enNüket ve’l-Uyûn, (thk. Seyyid ibn Abdilmaksur b. Abdirrahman), Dâru’l-Kutubi’lİlmiyye, Beyrut ts.
Müslim, Ebu’l-Huseyn Muslim b. Haccac elKuşeyrî, Sahîhu Müslim, Çağrı Yay., İstanbul 1992.
Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref, Tehzîbu’l-Esmâ’ ve’l-Lugât, 4 Cilt, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 2005.
Okuyan, Mehmet, “Kur’ân’ın Nüzûlünde Taaddüt/Tekerrür Problemi”, İslâmî Araştırmalar Dergisi, 2001, c. 14, sayı: 1, ss. 91-1001.
Polat, Salahattin, “Mürsel”, TDV İslâm Ansiklopedisi, İstanbul 2006, c.32, ss. 52-54.
Râzî, Fahrüddîn, Mefâtîhu’l-Gayb (et-Tefsîru’lKebîr), 32 Cilt, Dâru İhyau’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut 1420.
-----------------, el-Mahsûl, (thk. Taha Câbir Feyyâz), 6 Cilt, Müessesetu’r-Risâle, Beyrut 1997.
Reşid Rızâ, Tefsîru'l-Menâr/Tefsîru'l-Kur'âni'lHakîm, Hey’etu’l-Mısriyyetu’l-‘Amme li-lKitâb, Kahire 1990.
Sa‘lebî, Ebû İshak Ahmed, el-Keşf ve’l-Beyân an Tefsiri’l-Kur’ân, (thk. Ebû Muhammed b. Âşûr), Dâru İhyâu’t-Turasi’l-Arabî, Beyrut 2002.
Safdî, Selahaddîn b. Halil b. Aybek, el-Vâfî bi’lVefâyât, (thk. Ahmed Arnavut vdğr.), 29 Cilt, Dâru İhyâu’t-Turâs, Beyrut 2000.
Sem‘ânî, Ebu’l-Muzafer Mansûr b. Muhammed, Tefsîru’l-Kur’ân, (thk. Yasin b. İbrâhîm vdğr.), Dâru’l-Vatan, Riyad 1997.
Semerkandî, Ebu’l-Leys, Bahru’l-Ulûm, Dâru’lKutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1413/1993. Serinsu, Ahmet Nedim, Kur’ân ve Bağlam, Şule Yay., İstanbul 2008.
Serinsu, Ahmet Nedim, “Kur’ân’ı Kerim’in Anlaşılmasında Esbâb-ı Nüzûle Yeni Bir Yaklaşım”, 1. Kur’ân Sempozyumu (1-3 Nisan 1994), Bilgi Vakfı Yay., Ankara 1994, ss. 189-202.
Subhî es-Sâlih, Mebâhis fî Ulûmi’l-Kur’ân, Dârü’l-‘İlm li’l-Melâyîn, Beyrut 2000.
Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahmân, el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’ân, (thk. Muhammed Ebü’lFadl İbrahîm), 4 Cilt, Hey’etu’lMisriyyeti’l‘Amme li’l-Kitâb, Mısır 1974.
Suyûtî, Celâluddîn Abdurrahmân, Lübâbu’nNükûl fî Esbâbi’n-Nüzûl, Dâru’l-Kutubi’lİlmiyye, Beyrut ts.
Sübkî, Ebû Nasr Tâceddîn, el-İbhâc fî Şerhi’lMinhâc, 3 Cilt, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1995.
Şâfiî, Muhammed b. İdris, Tefsîrü’l-İmâmü’şŞâfiî, (thk. Ahmed b. Mustafâ el-Ferrân), Dârü’t-Tedmirîyye, Suudi Arabistan 2006.
Şelbî, Abdulcelîl Abduh, “Zeccâc”, Me‘âni’lKur’ân ve İrâbuhu, (thk. Abdulcelîl Abduh Şelbî), Âlemu’l-Kutub, Beyrut 1988, ss. 5- 36.
Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerir, Câmi‘u’l Beyân fî Te’vili’l-Kur’ân, (thk. Ahmed Muhammed Şakir), 24 Cilt, Müessetü’r-Risâle, Beyrut 2000.
Tahâvî, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed, Ahkâmu’l-Kur’âni’l-Kerîm, (thk. Sadettin Ünal), 2 Cilt, İSAM Yay., İstanbul 1995-1998.
Tay, Hekim, “Kur’ân’da Tâğût Kavramı”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2017, c. 27, sayı: 2, ss. 215-228.
Vâhidî, Ebü’l-Hasen Alî b. Ahmed en-Nisâbûrî, Esbâbu’n-Nüzûl, (thk. İsâm b. Abdülmuhsîn el-Humeydân), Dâru’l-Islâh, Dammam 1992.
---------------------, el-Vasît fî Tefsîri’l-Kur’âni’lMecîd, (thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd vdğr.), Dâru’l-Kutubi’l İlmiyye, Beyrut 1994.
Yâkut el-Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbuddîn, Mu‘cemu’l-Udebâ, (thk. İhsân Abbâs), 7 Cilt, Dâru’l-Garbî’l-İslâmî, Beyrut 1993.
Yazıcı, İshak, “Nüzûl Sebeplerini Bilmenin Kur’ân Tefsirindeki Önemi”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1987, c. 2, sayı: 2, ss. 117-128.
Zeccâc, Ebû İshak İbrahim b. es-Sırrî, Meani’lKur’ân ve İ‘râbuhu, (thk. Abdulcelil Abduh Şelbî), 5 Cilt, Alemu’l-Kutub, Beyrut 1998.
Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsuddîn Muhammed, Târîhu’l-İslâm ve Vefayâtu’l-Meşâhîr ve’lA‘lâm, (thk. Beşâr İvâd Marûf), 15 Cilt, Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, Beyrut 2003.
Zemahşerî, Ebu’l Kasım Mahmud b. Ömer, elKeşşaf an Hakâiki Gavâmizi't-Tenzil ve Uyuni'l-Ekâvîl fî Vücûhi't-Te'vil, 4 Cilt, Dâru’l-Kutubi’l-Arabiyye, Beyrut 1407.
---------------, Esâsu’l-Belaga, (thk. Muhammed Bâsil Uyûnu's-Sûd), 2 Cilt, Dâru’l-Kitâbi’l- ‘İlmiyye, Beyrut 1998.
Zerkeşî, Bedrüddîn, el-Burhân fî Ulûmi’l-Kur’ân, (thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrâhîm), Dârü’l-Ma‘rife, Beyrut 1957.
-------------------, el-Bahru’l-Muhît fî Usûli’l-Fıkh, 8 Cilt, Dâru’l-Kutubî, Kahire 1994.
Ziriklî, Muhammed Hayruddîn, el-A‘lâm, 8 Cilt, Dârü’l-‘İlm lil Melâyîn, Beyrut 20002.
Zürkânî, Muhammed Abdülazîm, Menâhilü’lİrfân fî Ulûmi’l-Kur’ân, 2 Cilt, Matbaatü İsâ el-Bâbi'l-Halebî ve Şürekâhu, ts.

APA	TAY H (2019). Zeccâc’ın (ö. 311/923) Esbâb-ı Nüzûl Rivâyetlerine Yaklaşımı. , 361 - 382.
Chicago	TAY HEKIM Zeccâc’ın (ö. 311/923) Esbâb-ı Nüzûl Rivâyetlerine Yaklaşımı. (2019): 361 - 382.
MLA	TAY HEKIM Zeccâc’ın (ö. 311/923) Esbâb-ı Nüzûl Rivâyetlerine Yaklaşımı. , 2019, ss.361 - 382.
AMA	TAY H Zeccâc’ın (ö. 311/923) Esbâb-ı Nüzûl Rivâyetlerine Yaklaşımı. . 2019; 361 - 382.
Vancouver	TAY H Zeccâc’ın (ö. 311/923) Esbâb-ı Nüzûl Rivâyetlerine Yaklaşımı. . 2019; 361 - 382.
IEEE	TAY H "Zeccâc’ın (ö. 311/923) Esbâb-ı Nüzûl Rivâyetlerine Yaklaşımı." , ss.361 - 382, 2019.
ISNAD	TAY, HEKIM. "Zeccâc’ın (ö. 311/923) Esbâb-ı Nüzûl Rivâyetlerine Yaklaşımı". (2019), 361-382.

APA	TAY H (2019). Zeccâc’ın (ö. 311/923) Esbâb-ı Nüzûl Rivâyetlerine Yaklaşımı. İslami Araştırmalar, 30(3), 361 - 382.
Chicago	TAY HEKIM Zeccâc’ın (ö. 311/923) Esbâb-ı Nüzûl Rivâyetlerine Yaklaşımı. İslami Araştırmalar 30, no.3 (2019): 361 - 382.
MLA	TAY HEKIM Zeccâc’ın (ö. 311/923) Esbâb-ı Nüzûl Rivâyetlerine Yaklaşımı. İslami Araştırmalar, vol.30, no.3, 2019, ss.361 - 382.
AMA	TAY H Zeccâc’ın (ö. 311/923) Esbâb-ı Nüzûl Rivâyetlerine Yaklaşımı. İslami Araştırmalar. 2019; 30(3): 361 - 382.
Vancouver	TAY H Zeccâc’ın (ö. 311/923) Esbâb-ı Nüzûl Rivâyetlerine Yaklaşımı. İslami Araştırmalar. 2019; 30(3): 361 - 382.
IEEE	TAY H "Zeccâc’ın (ö. 311/923) Esbâb-ı Nüzûl Rivâyetlerine Yaklaşımı." İslami Araştırmalar, 30, ss.361 - 382, 2019.
ISNAD	TAY, HEKIM. "Zeccâc’ın (ö. 311/923) Esbâb-ı Nüzûl Rivâyetlerine Yaklaşımı". İslami Araştırmalar 30/3 (2019), 361-382.