Yıl: 2019 Cilt: 8 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 133 - 158 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 05-06-2020

TÜRK DİLİNDE ÇEKİM EDATLARININ İSİM HÂLİ TERCİHLERİ

Öz:
Bu çalışmada edatlar isim hâl ekleriyle birleşim şekilleri ve anlamsalözellikleri bakımından değerlendirilmiştir. Değerlendirme yapılırken sonçekim edatlarının köken bilgisi ve isim hâl eklerinin işlevsel özellikleriüzerinde durulmuştur. Edatların kendinden önce istedikleri hâl ekleri vebunların tarih içindeki değişim özellikleri incelenmiştir.İsim veya fiil köklerinden kaynağını alan edatların dilin tarihî gelişimiiçinde kalıplaşmaya giderken değişimler yaşaması kaçınılmazdır. Bu değişimsırasında edatlar öncesindeki hâl ekleri de farklılaşmıştır. Edata kaynaklıkeden fiil veya ismin anlam özelliklerindeki değişmeler, başka dillerden alınanedatların kullanım özelliklerinin Türk diline sirayet etmesi hâl eki istemindefarklılıklara yol açmıştır.Bugün edatların öncesinde gelen isimlerin “yalın hâl, ilgi hâli, yönelmehâli, çıkma hâli ve vasıta hâliyle” edatlara bağlandığı genel bir kanıdır. EskiTürkçenin ilk ürünlerine bu sınıflandırmaya göre bakılmış ve çoğu edatınyalın isimlere gelerek edat grubu oluşturduğu düşünülmüştür. Ancak EskiTürkçedeki edatların öncesindeki yalın isimlerin çoğu işaretsiz yükleme hâliniteliğindedir.Bu çalışmada son çekim edatlarının hangi sebeplerle ve ne şekildekendilerinden önce bir isim hâline ihtiyaç duyduğu belirlenmeye çalışılmıştır.
Anahtar Kelime:

CASE PREFERENCES OF CONJUGATIVE PARTICLES IN TURKISH LANGUAGE

Öz:
In this study, particles were evaluated according to the forms of their connection with case suffixes and their semantic properties. While evaluating, etymology of postpositions and functional properties of case suffixes were emphasized. The particles which were derived from nouns or verbs had to have some changes in the historical development of language. Case suffixes used before particles have also changed during this alteration. The changes in semantic features of the verb or noun from which the particle was derived and the fact that usage properties of particles taken from other languages spread over Turkish language have caused differences in case preferences. On thecontrary, particles used in the old periods of Turkish language and replaced with particles having a foreign etymon in time maintain their usage properties in new particles. Today, it is a general opinion that nouns are connected to particles by means of “nominative, genitive, dative, ablative, and instrumental cases”. Because the first products of old Turkish were examined according to this classification, it was thought that most particles formed a group of particles by being used with nominatives. However, most nominative nouns used before particles in old Turkish have an undetermined accusative case. In this study, it was tried to determine why and how postpositions require a nominative case before themselves.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Alyılmaz, C. (1994). Orhun Yazıtlarının söz dizimi. Erzurum:Atatürk Üniversitesi Kâzım Karabekir Eğitim Fak. Yay.
  • Alyılmaz, C. (1999). Zamir n‟si Eski Bir İyelik Ekinin Kalıntısı Olabilir mi? Türk Gramerinin Sorunları II, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 403-415.
  • Alyılmaz, C. (2005). Orhun Yazıtlarının bugünkü durumu. Ankara: Kurmay Yay.
  • Bayraktar, N. (2004). Türkçede fiilimsiler. Ankara: TDK 838.
  • Demirbilek, S. (2008). “Tegi” edatı ve türevleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 1(2), 94-101.
  • Doğan, N. (2014). Çok işlevlilik açısından Türkçe edatların söz dizimsel ve anlam bilimsel yapısı. Dil Araştırmaları, 15, 105-119.
  • Ercilasun, A. (2004). Başlangıçtan yirminci yüzyıla Türk dili tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
  • Erdal, M. (2004). A grammar of old Turkic. Brill, Leiden-Boston.
  • Gabaın, A. V. (2007). Eski Türkçenin grameri. (Çev. Mehmet AKALIN). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • Grönbech, K. (2011). Türkçenin yapısı. (Çev. Mehmet AKALIN). Ankara: TDK Yayınları.
  • Gülsevin, G. (2009). Zamirlerin edatlarla birleşmesinde bazı özel durumlar ve isim tamlaması sorunu üzerine. İstanbul Kültür Ünv., Uluslararası Türk Edebiyatı Kongresi: Türkçe’nin Söz Dizimi ve Türk Edebiyatında Üslup Arayışları, 27-28 Ağustos 2007. s. 231-238.
  • Günday H. ve Şahin Ş. (2000). İşlevsel özellikleri ve tercüme teknikleri açısından Arapça’da edatları – Örnek tercüme metinlerle destekli çözümleme yöntemleri. İstanbul: Rağbet Yayınları.
  • Hacıeminoğlu, N. (1984). Türk dilinde edatlar (En Eski Türkçe metinlerden zamanımıza kadar). İstanbul: Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı Yayınları.
  • Hacıeminoğlu, N. (2008), Karahanlı Türkçesi grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
  • Hunutlu, Ü. (2015). Köktürk ve Uygur Türkçesinde yan cümleler. Ankara: Gazi Kitabevi.
  • Kara, F. (2009). Edat ve Zarf üzerine bazı düşünceler. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 4(3), 1281-1300.
  • Karaağaç, G. (2009). Edat üzerine düşünceler. Gazi Türkiyat, 15, 157-169.
  • Karahan, L. (2011). Yükleme (accusative) ve ilgi (genitive) hâli ekleri üzerine bazı düşünceler. Türk Dili Üzerine İncelemeler. Ankara: Akçağ Yayınları, s. 211-219.
  • Karahan, L. (2006). Türkçede söz dizimi. Ankara: Akçağ Yayınları.
  • Korkmaz, Z. (2005). uçun~üçün~için vb. edatlarının yapısı üzerine. Türk Dili Üzerine Araştırmalar, Ankara: TDK Yayınları.
  • Korkmaz, Z. (2009). Türkiye Türkçesi grameri şekil bilgisi. Ankara: TDK Yayınları.
  • Li, Y. (2004). Türk dillerinde sontakılar. İstanbul: Türk Dilleri Araştırma Dizisi: 40.
  • Oruç, B. (1994). Oğuz grubunda edatlar. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
  • Ölker, P. (2014). İçin edatının standart dışı kullanımları. Türkiyat Mecmuası, 24, 171-193.
  • Öner, M. (2003). Edatların “karşılaştırma” ve “sınırlandırma” bağlantıları. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten 1999 / I-II, Ankara, 147-157.
  • Öner, M. (2017). Türkçede edatlaşmış zarf fiiller. XII. Uluslararası Büyük Türk Dili Kurultayı, 25-28 Eylül 2017 Bükreş Romanya, 426-429.
  • Öner, M. (2018). Türkçede eş sesli son çekim edatı bile ve kuvvetlendirme edatı bile. Dil Araştırmaları, 23, 7-21.
  • Sev, G. (2007). Tarihi Türk lehçelerinde hâl ekleri. Ankara: Akçağ Yayınları.
  • Şirin, H. (2015). Kül Tigin Yazıtı, notlar. İstanbul: Bilge Kültür ve Sanat.
  • Tekin, T. (1968). A grammar of Orkhon Turkic. Indiana University, Bloomington.
  • Tekin, T. (2003), Orhon Türkçesi grameri. İstanbul: Türk Dili Araştırmaları Dizisi.
  • Tiken, K. (2004), Eski Türkiye Türkçesinde edatlar, bağlaçlar, ünlemler, zarf fiiller. Ankara: TDK Yayınları.
  • Türk, V. ve Özalan, U. (2014). Kutadgu Bilig‟deki sanı edatı üzerin. Bilig Dergisi, 71, 233-246.
  • Zengin, A. (2016). Orhun Türkçesinde çekim edatları. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 53(2015-2), 111-136.
APA HUNUTLU Ü (2019). TÜRK DİLİNDE ÇEKİM EDATLARININ İSİM HÂLİ TERCİHLERİ. , 133 - 158.
Chicago HUNUTLU ÜMIT TÜRK DİLİNDE ÇEKİM EDATLARININ İSİM HÂLİ TERCİHLERİ. (2019): 133 - 158.
MLA HUNUTLU ÜMIT TÜRK DİLİNDE ÇEKİM EDATLARININ İSİM HÂLİ TERCİHLERİ. , 2019, ss.133 - 158.
AMA HUNUTLU Ü TÜRK DİLİNDE ÇEKİM EDATLARININ İSİM HÂLİ TERCİHLERİ. . 2019; 133 - 158.
Vancouver HUNUTLU Ü TÜRK DİLİNDE ÇEKİM EDATLARININ İSİM HÂLİ TERCİHLERİ. . 2019; 133 - 158.
IEEE HUNUTLU Ü "TÜRK DİLİNDE ÇEKİM EDATLARININ İSİM HÂLİ TERCİHLERİ." , ss.133 - 158, 2019.
ISNAD HUNUTLU, ÜMIT. "TÜRK DİLİNDE ÇEKİM EDATLARININ İSİM HÂLİ TERCİHLERİ". (2019), 133-158.
APA HUNUTLU Ü (2019). TÜRK DİLİNDE ÇEKİM EDATLARININ İSİM HÂLİ TERCİHLERİ. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 8(1), 133 - 158.
Chicago HUNUTLU ÜMIT TÜRK DİLİNDE ÇEKİM EDATLARININ İSİM HÂLİ TERCİHLERİ. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi 8, no.1 (2019): 133 - 158.
MLA HUNUTLU ÜMIT TÜRK DİLİNDE ÇEKİM EDATLARININ İSİM HÂLİ TERCİHLERİ. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, vol.8, no.1, 2019, ss.133 - 158.
AMA HUNUTLU Ü TÜRK DİLİNDE ÇEKİM EDATLARININ İSİM HÂLİ TERCİHLERİ. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi. 2019; 8(1): 133 - 158.
Vancouver HUNUTLU Ü TÜRK DİLİNDE ÇEKİM EDATLARININ İSİM HÂLİ TERCİHLERİ. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi. 2019; 8(1): 133 - 158.
IEEE HUNUTLU Ü "TÜRK DİLİNDE ÇEKİM EDATLARININ İSİM HÂLİ TERCİHLERİ." Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 8, ss.133 - 158, 2019.
ISNAD HUNUTLU, ÜMIT. "TÜRK DİLİNDE ÇEKİM EDATLARININ İSİM HÂLİ TERCİHLERİ". Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi 8/1 (2019), 133-158.