İMAM MÂTÜRÎDÎ’NİN ANADOLU TASAVVUF KÜLTÜRÜ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ

Yıl: 2019 Cilt: 55 Sayı: 3 Sayfa Aralığı: 893 - 907 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 16-09-2020

İMAM MÂTÜRÎDÎ’NİN ANADOLU TASAVVUF KÜLTÜRÜ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ

Öz:
Bugün Özbekistan’ın sınırları içinde bulunanSemerkant’ta doğan ve Türkler’in İslâmlaşma sürecindeyaşayan Mâtürîdiyye mezhebinin kurucusu İmamMâtürîdî’nin, mütekellim, müfessir ve fakîh kimliğininyanında bazı kaynaklarda tasavvufî yönüyle de ilgili birtakım kayıtlara rastlanmaktadır.İmam Mâtürîdî’nin özellikle zât-sıfat meselesinedair yorumu vahdet-i vücûd telakkisi açısındanönem arz etmektedir. Mutezile, Allah’ın sıfatlarınıkabul etmezken, İmam Mâtürîdî Allah’ın sıfatlarınınbulunduğunu, Allah’ın zâtının aynı olmamakla birliktezâtından ayrı olmadıklarını da söyleyerek daha sonralarıAhmed Yesevî’nin tasavvuf anlayışına tesir etmiştir.Bu kelâmî yorumun Anadolu sûfi liğinin vahdet-ivücûd telakkisine uygun düşmesi, sûfîlerin insana veyaratılmışlara karşı büyük bir sevgi ve hoşgörüyleyaklaşmasına zemin hazırlamıştır. Dolayısıyla kitâbîİslâm’ın teşekkülünde büyük bir rol oynayarakTürkler’in İslâmlaşma sürecine katkı sunan İmamMâtürîdî’nin Anadolu’nun İslâmlaşmasında da fi krîyönden büyük payı olduğu söylenebilir.Bu çalışmada İmam Mâtürîdî’nin yetiştiği Semerkant’tahâkim olan tasavvuf kültürünün onun çok yönlü ilmîşahsiyeti üzerindeki izleri yanında onun fi kirlerininAnadolu sûfîliğine etkileri tespit edilmeye çalışılacaktır.
Anahtar Kelime:

IMAM MĀTURĪDĪ'S IMPACTS ON THE CULTURE OF ANATOLIAN MYSTICISM

Öz:
Imam Maturidi, who is the founder of the Maturidi madhab, was born during the Islamization process of the Turks in Samarqand located today within the borders of Uzbekistan. Next to his indentity of being a mutakallim, mufassir and faqih, you can encounter some records from resources of his mystical aspect. Imam Maturidi’s interpretation of particularly the issue of Allah’s essence and attributes is important in terms of the viewpoint of wahdat al-wujud. While Mu’tazila does not accept attributes of Allah, Imam Maturidi states that attributes of Allah exist, that it is not the same with the Allah essence but they are also not separate. This approach later affected Ahmad Yasawi’s understanding of mysticism. The fact that this interpretation was based on the manifestation of the names and attributes of Allah, in other words, the conformity of Anatolian Sufi sm with wahdat al-wujud has prepared the foundation of the Sufi approach of showing great love and tolerance to humans and other created beings. Therefore, it can be said that Imam Maturidi contributed greatly to the Islamization process of the Turks and played a signifi cant role of the Islamization of Anatolia. In this study, we will try to determine the effects of the mysticism culture in Samarqand where Imam Maturidi was raised on his multi-faceted scientifi c personality and his infl uence on Anatolian Sufism.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Atalan, Mehmet. “Hanefi lik Ve Mâtûridîliğin Bektâşilik Üzerindeki Etkileri”. KÜİFD, 2017/1, 25-47.
  • Açıkgöz, Özkan. “Fıkıh, Kelam ve Tasavvuf Alanında Hanefi lik, Maturidilik ve Yeseviliğin ‘Türk Müslümanlığı’ Zaviyesinden Tahlili”, Bilig: Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi sy. 20, 2002, 25-54.
  • Ak, Ahmet. “Matürîdîliğin Ortaya Çıkışı”. İmâm Mâtürîdî ve Mâtürîdîlik – Milletlerarası Tartışmalı İlmi Toplantı. İstanbul: 2012, 435-451.
  • Ak, Ahmet. Maturidi Kaynaklarda Maturidi ve Maturidilik. (basılmamış doktora tezi), Ankara: 2006.
  • Ak, Ahmet.“Maturidi Âlimlere Göre İlhamın Bilgi Kaynağı Olması Sorunu”, İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2014, 5/2, 129-146.
  • Bardakçı, Mehmet Necmeddin. “Fakr ve Gınâ Terimleri Çerçevesinde Mâturîdî’nin Zühd Anlayışı”, IV. Uluslararası Şeyh Şa’ban-ı Veli Sempozyumu: Hanefîlik-Mâturîdîlik. 05-07 Mayıs 2017, Ed. Cengiz Çuhadar, Mustafa Aykaç ve Yusuf Koçak. Kastamonu: 2017, 454-468.
  • Bulut, Mustafa. “İmam Matüridi, Hocaları ve Öğrencileri”. Hikmet Yurdu, İmam Matüridî ve Matürîdîlik Özel Sayısı sy. 4, 2009, 137-145.
  • Duman, Ali. “İmam Mâtüridî, Hayatı, Eserleri ve İslâm Düşüncesindeki Yeri”. Hikmet Yurdu, İmam Matüridî ve Matürîdîlik Özel Sayısı sy. 4, 2009, 109-126.
  • Düzgün, Şaban Ali. Semerkant İlim Havzası ve Mâtürîdî: Mâturîdî’nin Düşünce Dünyası. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2011.
  • İstahrî, Ebu İshak İbrahim b. Muhammed. el-Mesâlik ve’l-Memâlik. Leiden: 1906.
  • İmam-I Rabbânî, Rabbânî İlhamlar-Mebde ve Mead. Çev. Necdet Tosun, İstanbul: 2005.
  • Kara, Mustafa. “Tasavvuf Kültürünün Türkistan Macerasına Genel Bakış”. Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 2001, 10/1, 9-31.
  • Karadaş, Cağfer. “Semerkand Hanefî Kelam Okulu Mâtürîdîlik -Oluşum Zemini ve Gelişim Süreci-”. Usûl: İslâm Araştırmaları, sy. 6, 2006, 57–100.
  • Karcı, Mustafa. Mâtürîdî’ye Göre Zat-Sıfat İlişkisi. (basılmamış yüksek lisans tezi), Kayseri: 2012.
  • Korkmaz, Sıddık. “Mâtürîdî Öğretisinin Yesevî Sufi liğindeki Yansımaları”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi sy. 84, 2017, 47-60.
  • Köprülü, Fuad. Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıfl ar. Ankara: 1984.
  • Kutlu, Sönmez. “Ebû Mansûr Mâturidî ve Mâturidî Kültür Çevresiyle İlgili Bibliyografya”. İmam Mâturidî ve Mâturîdilik. Ankara: 2003, 385- 432.
  • Kutlu, Sönmez.“Bilinen ve Bilinmeyen Yönleriyle İmam Mâturîdî”. İmam Maturidi ve Maturidilik: Tarihi Arka Plan, Hayatı, Eserleri, Fikirleri ve Maturidilik Mezhebi. Ankara: Kitabiyat Yayınları, 2003.
  • Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed. Kitâbü’t-Tevhîd. Çev. Bekir Topaloğlu. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2002.
  • Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed. Kitâbü’t-Tevhîd (Ar). Tah. Bekir Topaloğlu ve Muhammed Aruçi. Ankara: D.İ.B. Yayınları, 2018.
  • Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed. Te’vîlâtu’l-Kur’an. Haz: Ali Haydar Ulusoy. İstanbul: 2008.
  • Nesefî, Ebü’l-Muîn. Tebsıratü’l-Edille. (nşr. Claude Salame), Dımaşk: 1990.
  • Nesefî, Necmeddin. el-Kand fi Ulemâi Semerkand. Tahk. Yusuf el-Hâdî. Tahran: 1999.
  • Nevâyî, Alî-şîrb. Nesâyimü’l-Mahabbe min Şemâyimi’l-Fütüvve. Ankara: 1996.
  • Onat, Hasan. “Ahmet Yesevî-Hacı Bektaş Veli Çizgisinde Velâyetnâme’nin Anlam ve Önemi Hakkında”. Doğumunun 800. Yılında Hacı Bektâş Velî Sempozyumu, 17-18 Ağustos 2009 - Nevşehir: AKDTYK Yayını, Ankara: 2010, 135-142.
  • Özcan, Hanifi . Mâtürîdî’de Dînî Çoğulculuk. İstanbul: 1995.
  • Özdeş, Talip. “Mâtürîdî’nin Din ve Şeriat Anlayışı”. İmâm Mâtürîdî ve Mâtürîdîlik – Milletlerarası Tartışmalı İlmi Toplantı. İstanbul: 2012, ss. 123-137.
  • Özdinç, Rıdvan. “Ahmed Yesevî’de İtikadı Unsurlar”. I. Uluslararası Hoca Ahmed Yesevi Sempozyumu. Ankara: 2016, 649-658.
  • Özgül, Ömer. Sûfi lerin Gayr-i Müslimlere Bakışı. (basılmamış doktora tezi), İzmir: 2018.
  • Teber, Ömer Faruk. “İslâmın Bir Din Olarak Benimsenmesi ve Yayılmasında Maturîdî’den Hoca Ahmet Yesevî’ye Vasat Bir Ümmet Projesi”. IV. Uluslararası Şeyh Şa’ban-ı Veli Sempozyumu: HanefîlikMâturîdîlik. 05-07 Mayıs 2017, ed. Cengiz Çuhadar, Mustafa Aykaç ve Yusuf Koçak. Kastamonu: 2017, 246-255.
  • Teber, Ömer Faruk.“Türk Kültür Tarihinden Bir Kesit Bektâşî Geleneğinde Mâturîdî İzler”, 13. Uluslararası Türk Dünyası Sosyal Bilimler Kongresi. İstanbul: 2016.
  • Topaloğlu, Bekir. “İmam Matüridi’nin Temel İslâm Bilimlerindeki Yeri”. İmâm Mâtürîdî ve Mâtürîdîlik – Milletlerarası Tartışmalı İlmi Toplantı. İstanbul: 2012, ss. 39-42.
  • Tosun, Necdet. “Mâtürîdiyye ve Tasavvuf İlişkisi”, Tasavvuf: İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi sy. 38: 2016, 47-54.
  • Uğur, Ahmet. “Mâtürîdî’nin Zamanında İslâm Alemine Kısa Bir Bakış”, Ebû Mansur Semerkandî Mâturîdî Kongresi Tebliğleri. Kayseri: 1986, 1-8.
APA özgül ö (2019). İMAM MÂTÜRÎDÎ’NİN ANADOLU TASAVVUF KÜLTÜRÜ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ. , 893 - 907.
Chicago özgül ömer İMAM MÂTÜRÎDÎ’NİN ANADOLU TASAVVUF KÜLTÜRÜ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ. (2019): 893 - 907.
MLA özgül ömer İMAM MÂTÜRÎDÎ’NİN ANADOLU TASAVVUF KÜLTÜRÜ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ. , 2019, ss.893 - 907.
AMA özgül ö İMAM MÂTÜRÎDÎ’NİN ANADOLU TASAVVUF KÜLTÜRÜ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ. . 2019; 893 - 907.
Vancouver özgül ö İMAM MÂTÜRÎDÎ’NİN ANADOLU TASAVVUF KÜLTÜRÜ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ. . 2019; 893 - 907.
IEEE özgül ö "İMAM MÂTÜRÎDÎ’NİN ANADOLU TASAVVUF KÜLTÜRÜ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ." , ss.893 - 907, 2019.
ISNAD özgül, ömer. "İMAM MÂTÜRÎDÎ’NİN ANADOLU TASAVVUF KÜLTÜRÜ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ". (2019), 893-907.
APA özgül ö (2019). İMAM MÂTÜRÎDÎ’NİN ANADOLU TASAVVUF KÜLTÜRÜ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ. Diyanet İlmi Dergi, 55(3), 893 - 907.
Chicago özgül ömer İMAM MÂTÜRÎDÎ’NİN ANADOLU TASAVVUF KÜLTÜRÜ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ. Diyanet İlmi Dergi 55, no.3 (2019): 893 - 907.
MLA özgül ömer İMAM MÂTÜRÎDÎ’NİN ANADOLU TASAVVUF KÜLTÜRÜ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ. Diyanet İlmi Dergi, vol.55, no.3, 2019, ss.893 - 907.
AMA özgül ö İMAM MÂTÜRÎDÎ’NİN ANADOLU TASAVVUF KÜLTÜRÜ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ. Diyanet İlmi Dergi. 2019; 55(3): 893 - 907.
Vancouver özgül ö İMAM MÂTÜRÎDÎ’NİN ANADOLU TASAVVUF KÜLTÜRÜ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ. Diyanet İlmi Dergi. 2019; 55(3): 893 - 907.
IEEE özgül ö "İMAM MÂTÜRÎDÎ’NİN ANADOLU TASAVVUF KÜLTÜRÜ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ." Diyanet İlmi Dergi, 55, ss.893 - 907, 2019.
ISNAD özgül, ömer. "İMAM MÂTÜRÎDÎ’NİN ANADOLU TASAVVUF KÜLTÜRÜ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ". Diyanet İlmi Dergi 55/3 (2019), 893-907.