ARŞİV VE MAHKEME KAYITLARINA GÖRE OSMANLI PAYİTAHTINDA YAŞLI OLMAK (16-18. YÜZYILLAR)

ERKAN, NEVZAT

ARŞİV VE MAHKEME KAYITLARINA GÖRE OSMANLI PAYİTAHTINDA YAŞLI OLMAK (16-18. YÜZYILLAR)

Nevzat ERKAN (Kırklareli Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Kırklareli, Türkiye)

Diyanet İlmi Dergi

11 1

Yıl: 2020 Cilt: 56 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 123 - 146 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 17-09-2020

ARŞİV VE MAHKEME KAYITLARINA GÖRE OSMANLI PAYİTAHTINDA YAŞLI OLMAK (16-18. YÜZYILLAR)

Öz:

İslâm medeniyeti ve onun bir parçası olan Osmanlılar’damerhamet nazarıyla bakılan toplumsal kesimler arasındayaşlılar bulunmaktadır. Yaşlıların bakımı, korunması,ihtiyaçlarının karşılanması, her toplumun olduğu gibiOsmanlı’nın da gündeminde yer etmiştir. Bu bağlamdadinin, kültürün yerleştirdiği, ebeveyne hürmet edilmesiniöngören yaklaşım yaşlıların toplum hayatında saygınbir yer edinmesini sağlamış, onları korumaya yöneliktoplumsal ve idari çözümler oluşturmuştur. Osmanlıtoplumu, kendi gelenek ve görenekleri çerçevesindeyaşlıların bakım ve ihtiyaçlarının karşılanmasına yönelikçeşitli uygulamaları hayata geçirmiştir.Yaşlılığı ve yaşlıları tarihsel boyutuyla ele alan, öncekitecrübeleri ortaya koyan literatürdeki araştırmalar yeterligelmemektedir. Meseleyle ilgili birincil kaynaklara dayalıörnekler ışığında ele alan incelemelere ihtiyaç vardır.Bu yazıda, 1890’lı yılların zorlu şartlarında kimsesizleriçin kurulan Darülaceze öncesinde Osmanlı başkentindeyaşlıların durumu ele alınmıştır. 16– 18. yüzyıl OsmanlıArşivi belgeleri ve başta Üsküdar olmak üzere İstanbulmerkezli mahkeme kayıtlarındaki vakalar çerçevesindeOsmanlı’da yaşlıların durumuna ve meselelerinin çözümüiçin üretilmiş uygulama ve kurumlara ilişkin tespit vedeğerlendirmeler ortaya konmuştur.

Anahtar Kelime:

BEİNG OLD İN OTTOMAN CAPİTAL ACCORDİNG TO ARCHİVES AND COURT RECORDS ($16^{th}$ -$18^{th}$ CENTURİES)

Öz:

In the Islamic civilization and the Ottomans that are a part of it, there are elderly people among the social groups that are considered as compassion. The care, protection and meeting of the needs of the elderly have been on the agenda of the Ottomans as well as every other societies. The responsibility of respect for parents sourcing from the religious and cultural values have enabled the elderly to have a sincere position in the life of the society leading to the creation of created social and administrative solutions to protect them. Since the Ottoman society knows that there are many difficulties of old age, different practices and institutions were developed to meet the care and needs of the elderly within the framework of their own traditions and customs. The lack of research in the literature related to the historical dimensions of senescence and experiences with the care of elderly population points into the need for the studies on the status of elderly people based upon the primary resources. In this article, the status of the elderly people in the Ottoman capital is analyzed before Darülaceze was established in 1890s. Based upon the Ottoman archives records and Cases in court records based in Istanbul, especially Uskudar from16th to 18th centuries, the study includes some practices and institutions developed in the Ottoman society to deal with the problems of elderly population in Istanbul region.

Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

Başbakanlık Osmanlı Arşivi ve Üsküdar Şer’iyye Sicilleri BOA Bâb-ı Âsafî Divan-ı Hümâyûn Sicillatı Mühimme Defterleri, A.DVNSMHM.d, no. 7/1106; A.DVNSMHM.d, no.12/1174; A.DVNSMHM.d, no.72/729; A.DVNSMHM.d, no. 81/447; A.DVNSMHM.d, no. 100/219.
BOA Ali Emiri Ahmed II AE.SAMD.II, no. 20/2196.
BOA Ali Emiri Mahmud I AE.SMHD.I, no. 14/11027, no. 57/3569, no. 148/11027.
BOA Ali Emiri Abdülhamid I AE.SABH.I, no. 146/9891, no. 173/11535, no. 247/16513, no. 272/18290.
BOA Ali Emiri Mustafa II AE.SMST.II, no. 7/625.
BOA Cevdet Belediye C. BLD, no. 12/582.
BOA Cevdet Evkâf C.EV, no. 281/14327.
BOA Cevdet Sıhhiye C.SH, no.13/637.
BOA İbnülemin Sıhhiye İE.SH, no. 2/161.
BOA Evkâf Defterleri EV.d, no. 38761.
Üsküdar Şer’iyye Sicilleri, no. 328, no. 332, no. 333, no. 334, no. 336, no. 350, no. 367, no. 380, no. 402.
Akbulut, Halil İbrahim. 494 No’lu Galata Şer’iyye Sicilinin Değerlendirilmesi. İstanbul : Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
Akkaya, Mustafa. “Osmanlıda 16. ve 17. Yüzyıllar Arasında Nafaka Uygulamaları ile Satın Alma Gücü Arasındaki İlişki”. Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi 10/7 (2018), 295-319.
Akyıldırım, Taylan. 259 Numaralı Şerʻiyye Sicili Defterine Göre Galata (Metin ve Değerlendirme). İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2010.
Alkoç, Şule Sema. “Osmanlı Toplumunda Yaşlı Bakım Anlaşmaları ve Günümüz Çalışmalarında Yaşlı Bakımı (Tokat Örneği)”. Tokat Tarihi ve Kültürü Sempozyumu Bildiri Kitabı. Ed. Ali Çelikel v.dğr. I/159-184. Tokat: Gaziosmanpaşa Üniversitesi, 2015.
Arpacı, Fatma. “Geçmişten Günümüze Yaşlılık”. Yaşlılık Sosyolojisi. Ed. H. Ceylan. 1-19. Ankara: Nobel Yayıncılık, 2016.
Attila, Resul. İstanbul Galata Kadılığı 353 Numaralı Şer’iyye Sicili : 30.R.1173-7.Ca. 1173 (21 Aralık 1759-26 Ocak 1760. İstanbul : Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1994.
Bozkurt, Fatih. “Yetimi Kolla, Malını Koru! Tereke Defterleri ve Yetim Malları (1785-1875)”. Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 2/3 (2012), 69-90.
Doğruyol, Adnan. “Türk İktisat Tarihi Açısından Bir Anadolu Selçuklu Dönemi Vakfiyesi ve Mülknamesi: “Hacı İbrahim Sultan Vakfı ve Zaviyesi”. Türk Dünyası Araştırmaları 211 (2014), 35-58.
D’ohsson, J. Mouradgea. XVIII. yüzyıl Türkiye’sinde örf ve adetler. Çev. Zerhan Yüksel. İstanbul : Tercüman Gazetesi, t.y.
Ebû Bekr Şemsüleimme Muhammed b. Ahmed b. Sehl Serahsi. el-Mebsut. Haz. Mustafa Cevat Akşit. İstanbul: Gümüşev Yayınları, 2008.
Ebü’l-Hasan Burhaneddin Ali b. Ebî Bekr Merginani. el-Hidâye Şerhu Bidâyetü’l-Mübtedi. İstanbul: Kahraman Yayınları, 1986.
Ekşi, Ahmet. “Hz. Ömer’in ‘Miskin’ Kavramıyla Zekât Uygulamalarına Getirdiği Açılım”. Uluslararası Hz. Ömer Sempozyumu, Ed. Ali Aksu. 3/129-134. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi, 2018.
Ekşi, Ahmet. Şer’iyye Sicilleri Örnekliğinde İslâm Hukuku Bakımından Evlat Edinme. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2019.
Erkal, Mehmet, “Cizye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8/42-45. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
Erkan, Nevzat. Osmanlı Üsküdarı’nda Toplumsal Hayat (18. Asır Üsküdar’da Müslim-Gayrimüslim İlişkileri). İstanbul : Üsküdar Belediyesi, 2015.
Erünsal, İsmail E. “Osmanlı Mahkemelerinde Şâhitler: Şuhûdü’l-’Udûlden Şuhûdü’l-Hâle Geçiş”. Osmanlı Araştırmaları 53 (2019): 1-50.
Gedikli, Fethi. “Osmanlı Uygulamasında Vakıftan Geri Dönülebilir mi?”. I. Türk Hukuk Tarihi Kongresi Bildirileri. Ed. Fethi Gedikli. 497- 502. İstanbul: Oniki Levha Yayınları, 2012.
Genç, Mehmet. “Klâsik Osmanlı Sosyal-İktisadî Sistemi ve Vakıflar”. Vakıflar Dergisi 42 (2014), 9-18.
Gündüz, Şinasi “İslâm ve Diğer Dinlerin Yaşlılığa Bakışı”. Yaşlılık Dönemi ve Problemleri. Ed. M. Faruk Bayraktar. 69-80. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2007.
İstanbul Kadı Sicilleri Bāb Mahkemesi 54 Numaralı Sicil (H. 1102 / M. 1691). Haz. Hüseyin Kılıç. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi 2012.
İstanbul Kadı Sicilleri Balat Mahkemesi 2 Numaralı Sicil (H. 970 - 971 / M. 1563). Haz. Mehmet Akman v.dğr. İstanbul : Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi, 2011.
İstanbul Kadı Sicilleri Eyüb Mahkemesi (Havass-I Refia) 74 Numaralı Sicil (H. 1072 - 1073 / M. 1661 - 1662). Haz. Mehmet Akman v.dğr. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi, 2011.
İstanbul Kadı Sicilleri Eyüb Mahkemesi (Havass-I Refia) 90 Numaralı Sicil (H. 1090 - 1091 / M. 1679 - 1680). Haz. Mehmet Akman v.dğr. İstanbul : Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi, 2011.
İstanbul Kadı Sicilleri Galata Mahkemesi 20 Numaralı Sicil (H. 1005 - 1007 / M. 1596 - 1599). Haz. Mehmet Akman v.dğr. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi, 2012.
İstanbul Kadı Sicilleri İstanbul Mahkemesi 12 Numaralı Sicil (H. 1073- 1074 / M. 1663-1664). Haz. Rasim Erol. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi 2010.
İstanbul Kadı Sicilleri 76 İstanbul Mahkemesi 25 Numaralı Sicil (H. 1179-1180 / M. 1765-1767). Haz. Mehmet Akman v.dğr. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi, 2019.
İstanbul Kadı Sicilleri Rumeli Sadareti Mahkemesi 56 Numaralı Sicil (H. 1042-1043 / M. 1633). Haz. Fuat Recep. İstanbul : Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi, 2011.
İstanbul Kadı Sicilleri Üsküdar Mahkemesi 51 Numaralı Sicil (H. 987- 988 / M. 1579-1580). Haz. Rıfat Günalan. İstanbul : Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Araştırmaları Merkezi, 2010.
Kara, Mustafa. Din, hayat, sanat açısından tekkeler ve zaviyeler. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1990.
Kazıcı, Ziya. “Kültürümüzde Yaşlılık ve Yabancı Gözüyle Ülkemizde Yaşlılar”. Yaşlılık Dönemi ve Problemleri. Ed. M. Faruk Bayraktar. 239- 253. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2007.
Kafesoğlu, İbrahim. “Türkler”. İslâm Ansiklopedisi. 142-280. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı, 1988 12-2/220.
Kılıç, Erdal. 1158-1159 (1745-1746) Tarihli Üsküdar Sicili. İstanbul : Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1997.
Köten, Akif. “Hz. Peygamber’in Sünnetinde Yaşlılara Saygı”. Yaşlılık Dönemi ve Problemleri. Ed. M. Faruk Bayraktar. 267-278. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2007.
Köymen, Mehmet Altay. “Selçuklu Devri Kaynakları Olarak Vakfiyeler”. [CIEPO=Ciepo] Studi Preottomani e Ottomani. 153-163. Napoli : Istituto Universitario Orientale, 1976.
Lewis, Raphael. Osmanlı Türkiyesi’nde Gündelik Hayat: (Adetler ve Gelenekler). Çev. Mefküre Poroy. İstanbul: Doğan Kardeş Yayınları, 1973.
Muhammed Emin Ömer ibn Abidin. “Usül ve Fürû’un Nafakasıyla İlgili Nakiller Üzerine Bir İnceleme”. Çev. Kemal Yıldız, İlyas Yıldırım, Mehmet Gayretli. İslâm Hukuku Araştırmaları Dergisi 13 (2009), 441-470.
Öz, Fatma. “Yaşamın Son Evresi: Yaşlılık Psikososyal Açıdan Gözden Geçirme”. Kriz Dergisi 10/2 (2002), 17-28.
Özaydın, Abdülkerim. “Bağdat: Kültür ve Medeniyet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/437-441. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
Özbek, Nadir. “Osmanlı İmpratorluğu’nda ‘Sosyal Yardım’ Uygulamaları”. Tanzimat: Değişim Sürecinde Osmanlı İmparatorluğu. Ed. Mehmet Seyitdanlıoğlu, Halil İnalcık. 401-423. Ankara: Phoneix Yayınevi, 2006.
Özcan, Tahsin. “Osmanlı Mahallesi Sosyal Kontrol ve Kefalet Sistemi”. Marife: Dini Araştırmalar Dergisi [Bilimsel Birikim] 1/1 (2001), 129-151.
Sancaklı, Saffet. “Hadislerde ‘Yaşlılık Olgusunun’ Değerlendirilişi”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/1 (2006), 49-71.
Sarıkavak, Kazım. “Türk-İslâm Geleneğinde Yaşlılara Verilen Değer”. Ahi Evran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 3/2 (2017), 281-287.
Sellam, Ebu Ubeyd Kasım b. Kitabü’l-Emval İlk Dönem Ekonomi Yönetimi. Çev. Cemaleddin Saylık. Ankara Okulu Yayınları, 2016.
Tabakoğlu, Ahmet. “Osmanlı Sosyal Güvenlik Sistemi”. Toplu Makaleler I: İktisat Tarihi. 319-329. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2005.
Usaybia, Ebü’l-Abbas Muvaffakuddin Ahmed b Kâsım İbn Ebû. Uyunü’l-Enba’ fî Tabakati’l-Etıbba. Beyrut : Daru Mektebeti’l-Hayat, t.y.
Yazgan, Turan. “Sosyal Siyaset Açısından Vakıflar”. Türk Dünyası Araştırmaları 48 (1987), 143-150.
Yertutan, Canan. “Yaşlılıkta Ortay Çıkan Fiziksel Değişiklikler”. Aile ve Toplum. 1/2 (1991), 63-66.
Tütün, Sevgi. “Kur’ân’da Erzeli’l-‘umur ve Yaşlılık Üzerine Bir Değerlendirme”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20/2 (2016), 299-328.
Yediyıldız, Bahaeddin. XVIII. Yüzyıl Türkiye’de Vakıf Müessesesi: Bir Sosyal Tarih İncelemesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2003.

APA	ERKAN N (2020). ARŞİV VE MAHKEME KAYITLARINA GÖRE OSMANLI PAYİTAHTINDA YAŞLI OLMAK (16-18. YÜZYILLAR). , 123 - 146.
Chicago	ERKAN NEVZAT ARŞİV VE MAHKEME KAYITLARINA GÖRE OSMANLI PAYİTAHTINDA YAŞLI OLMAK (16-18. YÜZYILLAR). (2020): 123 - 146.
MLA	ERKAN NEVZAT ARŞİV VE MAHKEME KAYITLARINA GÖRE OSMANLI PAYİTAHTINDA YAŞLI OLMAK (16-18. YÜZYILLAR). , 2020, ss.123 - 146.
AMA	ERKAN N ARŞİV VE MAHKEME KAYITLARINA GÖRE OSMANLI PAYİTAHTINDA YAŞLI OLMAK (16-18. YÜZYILLAR). . 2020; 123 - 146.
Vancouver	ERKAN N ARŞİV VE MAHKEME KAYITLARINA GÖRE OSMANLI PAYİTAHTINDA YAŞLI OLMAK (16-18. YÜZYILLAR). . 2020; 123 - 146.
IEEE	ERKAN N "ARŞİV VE MAHKEME KAYITLARINA GÖRE OSMANLI PAYİTAHTINDA YAŞLI OLMAK (16-18. YÜZYILLAR)." , ss.123 - 146, 2020.
ISNAD	ERKAN, NEVZAT. "ARŞİV VE MAHKEME KAYITLARINA GÖRE OSMANLI PAYİTAHTINDA YAŞLI OLMAK (16-18. YÜZYILLAR)". (2020), 123-146.

APA	ERKAN N (2020). ARŞİV VE MAHKEME KAYITLARINA GÖRE OSMANLI PAYİTAHTINDA YAŞLI OLMAK (16-18. YÜZYILLAR). Diyanet İlmi Dergi, 56(1), 123 - 146.
Chicago	ERKAN NEVZAT ARŞİV VE MAHKEME KAYITLARINA GÖRE OSMANLI PAYİTAHTINDA YAŞLI OLMAK (16-18. YÜZYILLAR). Diyanet İlmi Dergi 56, no.1 (2020): 123 - 146.
MLA	ERKAN NEVZAT ARŞİV VE MAHKEME KAYITLARINA GÖRE OSMANLI PAYİTAHTINDA YAŞLI OLMAK (16-18. YÜZYILLAR). Diyanet İlmi Dergi, vol.56, no.1, 2020, ss.123 - 146.
AMA	ERKAN N ARŞİV VE MAHKEME KAYITLARINA GÖRE OSMANLI PAYİTAHTINDA YAŞLI OLMAK (16-18. YÜZYILLAR). Diyanet İlmi Dergi. 2020; 56(1): 123 - 146.
Vancouver	ERKAN N ARŞİV VE MAHKEME KAYITLARINA GÖRE OSMANLI PAYİTAHTINDA YAŞLI OLMAK (16-18. YÜZYILLAR). Diyanet İlmi Dergi. 2020; 56(1): 123 - 146.
IEEE	ERKAN N "ARŞİV VE MAHKEME KAYITLARINA GÖRE OSMANLI PAYİTAHTINDA YAŞLI OLMAK (16-18. YÜZYILLAR)." Diyanet İlmi Dergi, 56, ss.123 - 146, 2020.
ISNAD	ERKAN, NEVZAT. "ARŞİV VE MAHKEME KAYITLARINA GÖRE OSMANLI PAYİTAHTINDA YAŞLI OLMAK (16-18. YÜZYILLAR)". Diyanet İlmi Dergi 56/1 (2020), 123-146.