Does Being Rafidi Mean Shi`ite?: The Representation of the Kızılbaş Belief in the Sixteenth Century Ottoman Records

Yıl: 2019 Cilt: 6 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 11 - 35 Metin Dili: İngilizce DOI: 10.33718/tid.506735 İndeks Tarihi: 10-09-2020

Does Being Rafidi Mean Shi`ite?: The Representation of the Kızılbaş Belief in the Sixteenth Century Ottoman Records

Öz:
The Kızılbaş, especially by the sixteenth century, played a central role in the Ottoman-Safavid struggle due to its close alliance with the Safavid. By using period archival records ofthe Ottoman administration along with historical and religious documents composed bythe Ottoman elite scholars, this article aims to reflect the Kızılbaş’s religious orientation asperceived by the Ottoman policy makers. The documents examined include the fermans ofthe Muhimme registers, Selim Şah-name of İdrîs-i Bitlisî, Tevarih-i Al-i Osman of Ibn Kemaland the fatwas issued on the persecution of the Kızılbaş by Ibn Kemal and as afterwardsreutilized by Ebussuud. In doing so, this article intends to uncover the Ottoman perspective of the Kızılbaş religiosity as if it had ever been linked to Shi`ism. Further the notionrafidi to define Kızılbaş belief will be explored in detail to reveal if it is used as equivalentto the term shi`a.
Anahtar Kelime:

Râfizîlik - Şia ilişkisi: On Altıncı Yüzyıl Osmanlı Belgelerinde Tanımlanan Kızılbaş İnancının Sorgulanması

Öz:
Kızılbaşlar, Safeviler ile yakın ittifakı nedeniyle özellikle on altıncı yüzyılda Osmanlı – Safevi mücadelesinde merkezi bir rol oynamışlardır. Bu çalışma, dönemin Osmanlı arşiv kaynaklarını ve Osmanlı Devleti’nin seçkin âlimlerinin hazırlamış olduğu tarihî ve dinî kayıtları kullanarak Kızılbaşların dinî eğilimlerinin Osmanlı nezdinde nasıl algılandığını yansıtmayı amaçlamaktadır. Bu bağlamda Mühimme defterlerindeki fermanlar başta olmak üzere, İdrîs-i Bitlisî’nin Selim Şah-name’si, İbn Kemâl’in Tevarih-i Al-i Osman’ı ve Kızılbaşlar hakkında ilk olarak İbn Kemâl tarafından verilen ve sonrasında Ebüssuûd Efendi tarafından düzenlenen fetvaların karşılaştırmalı analizi yapılmıştır. Bu çalışmada amaçlanan temel hedef Osmanlı nazarında Kızılbaşların Şia ile ilişkilendirilip ilişkilendirilmediğini sorgulamaktır. Bu bağlamda Kızılbaşların râfizî olarak nitelendirilmeleri hususu detaylı bir şekilde incelenmiş ve bu kullanımın şia kavramının kullanımı ile eşdeğer olup olmadığı irdelenmiştir.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • al-Aqsarā’i, Karīm. Müsâmeret Ül-Ahbâr: Moğollar Zamanında Türkiye Selçukluları Tarihi. Ed. Osman Turan. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1944.
  • al-Aš`arī, Abu`l-Hasan ‘Alī b. Ismā`īl. Maqālāt al-islāmīyyīn wa ihtilāf al-mușallīn. Ed. Muhyi al-Dīn `Abd al-Hamid. Cairo: 1950.
  • al-Asqalanī, Ibn Hajar. Taqrib at-Tahdhib. Ed. Muhammad Avvama. Syria: Dar-ur-Rashid, 1986.
  • al-Bağdâdî, Abdülkahir. Mezhepler Arasındaki Farklar. Trans. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2001.
  • al-Nawbakhtī. Abū Muḥammad al-Ḥasan b. Mūsā. Firaq al-Shi`a. İstanbul: 1931.
  • ash-Shahrastānī, Tāj al-Dīn Abū al-Fath Muhammad ibn `Abd alKarīm. Kitāb al-Milal wa al-Niḥal. Ed. Abd al-`Amir Ali Mahna and Hasan Faur. Beirut: 1990.
  • Başbakanlık Osmanlı Arşivi Rehberi (BOA). İstanbul: Başbakanlık Basımevi, 2000.
  • Benli, Yusuf. “Rafıza Adlandırmasının İlk Kullanımına İlişkin Değerlendirmeler”. Hikmet Yurdu 1/1 (2008): 31-69.
  • Bitlisî, İdrîs-i. Selim Şah-name. Ed. Hicabi Kırlangıç. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 2001.
  • Bulut, Halil İbrahim. “Osmanlı-Safevi Mücadelesinde Ulemanın Rolü: Kemâl Paşazade Örneği”. Dini Araştırmalar 7/21 (2005): 179-195.
  • Düzdağ, M. Ertuğrul. Şeyhülislam Ebussuûd Efendi Fetvaları Işığında 16 Asır Türk Hayatı. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1983.
  • Erdoğdu Başaran, Reyhan. “Comparing Scholarship: The Assessment of the Contemporary Works that Links Alevis with either Shi`ism or Sunnism”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/9 (Aralık 2018): 315-338.
  • Evliya Çelebi. Seyahatname. Ed. Şinasi Tekin and Gönül Alpay Tekin with an introduction by Fahir İz. Volume 1. Harvard University, Office of the University Publisher, 1989-1993.
  • Farisi, Hatib-i. Menakin-i Cemal al Din-i Savi. Ed. Tahsin Yazıcı. Ankara, 1972. Fığlalı, Ethem Ruhi. Mezhepler ve Tarikatlar Ansiklopedisi. İstanbul: Tercüman, 1987.
  • Halm, Heinz. Shi`ism. Tran. Janet Watson and Marian Hill. New York: Columbia University Press, 2004.
  • Ibn Battuta. The Travels of Ibn Battūta, A.D. 1325-1354. Ed. C. Defrémery and B.R. Sanguinetti, H.A.R. Gibb. Volume 2. Cambridge: University Press, 1962.
  • Ibn Bibi, el-Huseyin b. Muhammed b. Ali el-Ca’feri er-Rugadi. el Evamiru’l-ala’iye fi’l-umuri’l-ala’iye (Selcuk-name). Ed. Mürsel Öztürk. Ankara: Türkiye Cumhuriyeti Kültür Bakanlığı, 1996.
  • Ibn Ḥanbal, Aḥmad. Musnad. Volume 2. Cairo: Matba`a al-Maymaniyya, 1313/1869.
  • Ibn Kemâl, Fetāva-Kemâlpaşazade der Hakk-ı Kızılbaş, Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi Bölümü, nr. 3548, 45a-46b.
  • Ibn Kemâl, Risāle fi beyānı fırakı’d-dālle, Süleymaniye Kütüphanesi, Kılıç Ali Paşa Bölümü, nr. 1028, 297a-298b.
  • Ibn Kemâl, Risāle fi beyānı fırakı-Islāmiyyin, Süleymaniye Kütüphanesi, Laleli Bölümü, nr. 3711, 115a-b.
  • Ibn Kemâl, Risāle fi ikfāri Şia, Süleymaniye Kütüphanesi, Pertev Paşa Bölümü, nr. 621, 31a-b.
  • Ibn Kemâl, Risāle fi tekfīri’r-Ravāfiz, Süleymaniye Kütüphanesi, Ayasofya Bölümü, nr. 4794, 42b-43a.
  • Ibn Kemâl. Risāle fi tasnif-i fırakı’d-dālle, Süleymaniye Kütüphanesi, Laleli Bölümü, nr. 3711, 114b-116a.
  • Ibn Manzūr, Muhammad ibn Mukarram. Lisān al-‘Arab. Beirut: al-Matba’at al-Kutub, 1990.
  • Imber, Colin. Ebu’s-su’ud: The Islamic Legal Tradition. Edinburgh: Edinburgh University Press, 1997.
  • Imber, Colin. The Ottoman Empire, 1300-1650: The Structure of Power. Palgrave Macmillan, 2002.
  • İnanır, Ahmet. “Tokatlı Şeyhülislam İbn Kemâl’in Osmanlı Hukukuna Katkıları ve Şia’ya Dair Fetvası”. Tokat Sempozyumu 1/3 (2012): 295- 310.
  • Keddie, Nikki R. Scholars, Saints, and Sufis: Muslim Religious Institutions in the Middle East since 1500. Berkeley-Los Angeles-London: University of California Press, 1972.
  • Kohlberg, Etan. “al-Rafida”, in: Encyclopaedia of Islam, Second Edition. Ed. P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel, W. P. Heinrichs. http://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-2/al-rafida-SIM_6185?s.num=50&s.start=40
  • Mardin, Şerif. “Power, Civil Society and Culture in the Ottoman Empire”. Comparative Studies in Society and History 11 (1969): 258-281.
  • Ocak, Ahmet Yaşar. Osmanlı İmparatorluğunda Marjinal Sûfîlik: Kalenderiler (XIV-XVII Yüzyıllar). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1992.
  • Ocak, Ahmet Yaşar. Osmanlı Toplumunda Zındıklar ve Mülhidler: 15.-17. Yüzyıllar. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2013.
  • Ocak, Ahmet Yaşar. “Türk Heterodoksi Tarihinde “Zındık”, “Harici”, “Râfızî”, “Mülhid” ve “Ehl-i Bid’at” Terimlerine Dair Bazı Düşünceler”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi 12 (1981- 1982): 507-520.
  • Öztürk, Necdet. Aşıkpaşazade Tarihi: Osmanlı Tarihi. 1285-1502. İstanbul: Bilgi Kültür Sanat, 2013.
  • Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. Volume 3. İstanbul, 1993.
  • Kemâl Paşazade. Tevarih-i Al-i Osman. 8. Defter. Ed. Ahmet Uğur. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1997.
  • Posch, Walter. Osmanisch-safavidische Beziehungen 1545-1550: Der Fall Alḳâs Mîrzâ. Wien: Austrian Academy of Sciences Press, 2013. http:// www.jstor.org.ezproxy.rice.edu/stable/j.ctt1vw0pgd
  • Refik, Ahmet. On Altıncı Asırda Rafızilik ve Bektaşilik. İstanbul: Muallim Ahmet Halit Kütüphanesi, 1932.
  • Sarı Saltuk. Saltık-name. Ed. Necati Demir and Mehmet Dursun Erdem. Ankara: Destan Yayınları, 2007.
  • Savaş, Saim. XVI. Asırda Anadolu’da Alevilik. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2013.
  • Şener, Cemal. Osmanlı Belgeleri’nde Aleviler-Bektaşiler. İstanbul: Karacaahmet Sultan Derneği Yayınları, 2002.
  • Simēon, Dpir Lehatsʻi, and George A. Bournoutian. The Travel Accounts of Simēon of Poland. Costa Mesa, California: Mazda Publishers, 2007.
  • Teber, Ömer Faruk. “Osmanlı Belgelerinde Alevilik için Kullanılan Dini – Siyasi Tanımlamalar”. Dini Araştırmalar 10/28 (2007): 19-38.
  • Tekindağ, M.C. Şehabeddin. “Yeni Kaynak ve Vesikaların Işığı Altında Yavuz Sultan Selim’in Îran Seferi”. Tarih Dergisi 17 (2011): 49-78.
  • Watt, Montgomery. “The Rāfiḍites: A. Preliminary Study”. Oriens 16 (1963): 110 – 121.
  • Winter, Stefan. The Shiites of Lebanon under Ottoman Rule, 1516- 1788. Cambridge University Press, 2010.
APA Erdogdu Basaran R (2019). Does Being Rafidi Mean Shi`ite?: The Representation of the Kızılbaş Belief in the Sixteenth Century Ottoman Records. , 11 - 35. 10.33718/tid.506735
Chicago Erdogdu Basaran Reyhan Does Being Rafidi Mean Shi`ite?: The Representation of the Kızılbaş Belief in the Sixteenth Century Ottoman Records. (2019): 11 - 35. 10.33718/tid.506735
MLA Erdogdu Basaran Reyhan Does Being Rafidi Mean Shi`ite?: The Representation of the Kızılbaş Belief in the Sixteenth Century Ottoman Records. , 2019, ss.11 - 35. 10.33718/tid.506735
AMA Erdogdu Basaran R Does Being Rafidi Mean Shi`ite?: The Representation of the Kızılbaş Belief in the Sixteenth Century Ottoman Records. . 2019; 11 - 35. 10.33718/tid.506735
Vancouver Erdogdu Basaran R Does Being Rafidi Mean Shi`ite?: The Representation of the Kızılbaş Belief in the Sixteenth Century Ottoman Records. . 2019; 11 - 35. 10.33718/tid.506735
IEEE Erdogdu Basaran R "Does Being Rafidi Mean Shi`ite?: The Representation of the Kızılbaş Belief in the Sixteenth Century Ottoman Records." , ss.11 - 35, 2019. 10.33718/tid.506735
ISNAD Erdogdu Basaran, Reyhan. "Does Being Rafidi Mean Shi`ite?: The Representation of the Kızılbaş Belief in the Sixteenth Century Ottoman Records". (2019), 11-35. https://doi.org/10.33718/tid.506735
APA Erdogdu Basaran R (2019). Does Being Rafidi Mean Shi`ite?: The Representation of the Kızılbaş Belief in the Sixteenth Century Ottoman Records. Trabzon ilahiyat dergisi, 6(1), 11 - 35. 10.33718/tid.506735
Chicago Erdogdu Basaran Reyhan Does Being Rafidi Mean Shi`ite?: The Representation of the Kızılbaş Belief in the Sixteenth Century Ottoman Records. Trabzon ilahiyat dergisi 6, no.1 (2019): 11 - 35. 10.33718/tid.506735
MLA Erdogdu Basaran Reyhan Does Being Rafidi Mean Shi`ite?: The Representation of the Kızılbaş Belief in the Sixteenth Century Ottoman Records. Trabzon ilahiyat dergisi, vol.6, no.1, 2019, ss.11 - 35. 10.33718/tid.506735
AMA Erdogdu Basaran R Does Being Rafidi Mean Shi`ite?: The Representation of the Kızılbaş Belief in the Sixteenth Century Ottoman Records. Trabzon ilahiyat dergisi. 2019; 6(1): 11 - 35. 10.33718/tid.506735
Vancouver Erdogdu Basaran R Does Being Rafidi Mean Shi`ite?: The Representation of the Kızılbaş Belief in the Sixteenth Century Ottoman Records. Trabzon ilahiyat dergisi. 2019; 6(1): 11 - 35. 10.33718/tid.506735
IEEE Erdogdu Basaran R "Does Being Rafidi Mean Shi`ite?: The Representation of the Kızılbaş Belief in the Sixteenth Century Ottoman Records." Trabzon ilahiyat dergisi, 6, ss.11 - 35, 2019. 10.33718/tid.506735
ISNAD Erdogdu Basaran, Reyhan. "Does Being Rafidi Mean Shi`ite?: The Representation of the Kızılbaş Belief in the Sixteenth Century Ottoman Records". Trabzon ilahiyat dergisi 6/1 (2019), 11-35. https://doi.org/10.33718/tid.506735