HACI BEKTÂŞ-I VELÎ’NİN BESMELE TEFSİRİ İSİMLİ ESERİNİN KAYNAK VE YÖNTEM AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ
Yıl: 2020 Cilt: 7 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 153 - 188 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.46353/k7auifd.638865 İndeks Tarihi: 27-09-2020
HACI BEKTÂŞ-I VELÎ’NİN BESMELE TEFSİRİ İSİMLİ ESERİNİN KAYNAK VE YÖNTEM AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ
Öz: ÖzHacı Bektâş-ı Velî’nin Besmele Tefsiri, Kur’ân’dan bir âyet olan besmeledeki Allah,Rahmân ve Rahîm isimlerini ele alan, esirgeyen ve bağışlayan Allah’ın günahkâr kullarına karşı lütuflarını anlatan ve genellikle mi‘raç gecesi Allah ile Resûlü Muhammed Mustafa arasında geçen konuşmalara dayanan bir eserdir. Klasik tefsir eserlerinden farklı olarak kelime ve cümle tahlillerine değinmeden, doğrudan besmeleninfaziletine ve besmele zikri ile elde edilecek lütuflara değinen, halkın maneviyâtınıyükseltmek ve onları dine daha sıkı bağlarla bağlamak amacı güden, Türkçe kalemealınmış ilk eser olma özelliğini taşıyan bir tefsirdir. Çalışmamızda bu eserde yer alanrivayetlerin literatür tarama metodu kullanılarak kaynaklarının tespitine çalışılmıştır. Erken dönem Anadolu halk kültüründe Allah, Kur’ân ve tefsir algısının şekillenmesinde belli bir yeri olan Hacı Bektâş-ı Velî’nin, bu eserde kullandığı kaynaklarıntespit edilmesi aynı zamanda Anadolu irfanının bazı kaynaklarının da tespiti anlamına gelmektedir. Ayrıca kaleme alındığı dönemin sosyal ve ekonomik şartlar ileeserin içeriği arasındaki ilişkinin de ortaya konulması hedeflenmiştir. Eserde metniverilerek veya telmih yoluyla delil olarak kullanılan âyetlerin çokluğunun yanındahalkın konuları daha iyi anlayabilmesi ve kendi hayatları ile özleştirebilmesi içinsıkça latife ve hikâye tarzı anlatım üsluplarına başvurulması dikkat çekicidir. Bu aktarımların tefsir kaynaklarında herhangi bir karşılığının olup olmadığı eserin tefsirliteratüründeki konumu belirleyebilmek açısından önemlidir.
Anahtar Kelime: EVALUATION IN SOURCE AND TERMS OF METHOD OF TAFSIR OF BASMALA WRITTEN BY HĀCCĪ BEKTĀŞ VELĪ
Öz: Abstract Tafsīr of Basmala written by Hāccī Bektāş Velī is a work that interprets the verse of Basmala including the names Allah, Rahman and Rahim. It also explains the help of the most beneficent and Merciful Allah to his sinful servants; and usually bases on the speeches between Allah and his prophet Muhammad in the night of Mirac. Without analyzing words and sentences, which differs the tafsir from classical tafsīr works , this work contains the virtues and the beneficences of the Basmala, in addition to raise the spirituality of the people and to connect them to the religion. It is also the first tafsīr written in Turkish language. In this study, It is tried to determine the sources of the narrations in this work by using the literature review method. Hāccī Bektāş Velī has an important place in shaping the perception of Allah, the Qur’an and tafsīr in the early Anatolian folk culture. Therefore, identifying the sources of his work also means determining some resources of Anatolian lore. It is also aimed to determine relationship between conditions of the social and economic condition of the period in which the work was written and the content of this work. It is noteworthy that, in addition to the majority of verses used in the work by giving the text or reminding them, it is frequently used in the form of storytelling and narrative styles in order for the public to better understand the subjects and to identify with their own lives. It is important to determine whether these narratives have any correspondence in tafsīr sources and the position of the work in the tafsīr literature.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- Akpınar, Ali. Molla Fenarî’nin Fatiha Tefsiri. Malatya: Nasihat Yayınları, 2014.
- Âşıkpaşazâde. Âşıkpaşazâde Târihi (Tevârîh-i Âl-i Osmân). İstanbul: Matbaa-ı Âmire, 1332/1913.
- Atıf Hoca, İskilipli Mehmed. Fatiha Tefsiri. İstanbul: Risale Yayınları, 2015.
- Attâr, Ferîdüddîn. Tezkiretü’l-evliyâ’. thk. Muhammed el-Edîb. çev. Muhammed el-Vastânî. Kâhire: Dâru’l-Mektebî li’ş-Şâmile, ts.
- Baltacı, Burhan. “Hacı Bektaş Veli’nin Kur’ân’dan İktibasları ve Yorumlarının Tefsir Perspektifinden Değerlendirilmesi”. I. Uluslararası Hacı
- Bektaş Veli Sempozyumu. ed. Osman Eğri. 110-126. Ankara: Hacı
- Bektaş Veli Araştırma ve Uygulama Merkezi, 2011.
- Buhârî, Ebû Abdillâh. el-Câmi‘u’s-sahîh. thk. Sıdkî Muhammed Cemîl elAttâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1993.
- Bursevî, İsmail Hakkı. Rûhu’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân. İstanbul: Matbaa-i Osmâniyye, 1330/1911.
- Çabuk, Arzu Çiftoğlu. “Kur’an-ı Kerim’in Türkçe Tercümelerinde Besmele”. Turkish Studies = Türkoloji Araştırmaları 9/12 (2014), 125-141.
- Demir, Ziya. İstanbul Kütüphanelerinde Mevcut Matbu ve Yazma Fatiha Tefsirleri. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1987.
- Dindi, Emrah. Hacı Bektaş-ı Veli’de Kur’an Anlayışı. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
- Ebû Dâvûd. es-Sünen. tah. Nâsırüddin el-Elbânî, Riyad: Mektebetü’lmeârif, ts.
- Efendioğlu, Mehmet. “Sâcî, Zekeriyyâ b. Yahyâ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/363-364. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
- Endelüsî, İbn Atıyye. el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-‘azîz. thk. Abdüsselâm Muhammed. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
- Fığlalı, Ethem Ruhi. Türkiye’de Alevilik ve Bektaşilik. Ankara: Selçuk Yayınları, 1994.
- Gür, Süleyman. “Osmanlı Tefsir Geleneğinde Besmele Risaleleri Literatürü”. FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi 12 (2018), 405-477.
- Hacı Bektâş-ı Velî, Hünkâr. Besmele Tefsiri (Şerh-i Besmele). ed. Hamiye Duran. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 3. Baskı, 2012.
- Hacı Bektâş-ı Velî, Hünkâr. Besmele Tefsîri. haz. Şükrü Şardağ. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1993.
- Hacıhaliloğlu, Enver. Bir Eski Anadolu Metni (Mirac-ı Nebi) Üzerinde Gramer İncelemesi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
- Hâdimî, Ebû Saîd. Risâletü’l-besmele. İstanbul: Dâru’t-Tabâ‘ati’l-Âmire, 1257/1842.
- Hâzin, Ebü’l-Hasen. Lübâbü’t-te’vîl fî me‘âni’t-tenzîl. thk. Abdüsselam M. Ali Şahin. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
- İbn Âdil, Ebû Hafs Sirâcüddîn. el-Lübâb fî ‘ulûmi’l-Kitâb. thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd vd. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1998.
- İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-‘azîm. thk. Sâmi b. Muhammed esSelîme. Riyad: Dâru Tayyibe, 2. Baskı, 1999.
- İbnü’l-Esîr, Mübârek b. Muhammed. Tetimmetü Câmi‘i’l-usûl li-ehâdîsirResûl. thk. Beşîr Muhammed Uyûn. Dımaşk: Dâru’l-Fikr, 1974.
- Kara, Bülent. “Sosyolojik Bakış Açısıyla Hacı Bektaş-ı Velî”. Anadolu’da Bir
- Kurucu Akıl; Hacı Bektaş-ı Velî. ed. Bülent Kara. Kayseri: İncir Yayınları, 2017.
- Konevî, Sadreddîn. İ‘câzü’l-beyân fî tefsîri Ümmi’l-Kur’ân. thk. Seyyid Celâleddîn-i Âştiyânî. Tahran: Müessesetü Bostân Kitâb, 1381/1961.
- Kurtubî, Ebû Abdullâh. el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Abdullah et-Türkî. Beyrût: Müessesetü’l-Risâle, 2006.
- Kuşeyrî, Abdülkerîm b. Hevâzin. Letâ‘ifü’l-işârât. thk. Abdullatîf Hasan Abdurrahmân. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2007.
- Maşalı, Mehmet Emin. Kaffâl eş-Şâşî’de Kur’an-Yorum Anlayışı. Ankara: Yayınevi Yayınları, 2009.
- Müslim, Ebü’l-Hüseyn. el-Câmi‘u’s-sahîh. Riyâd: Beytü’l-Efkari’d-Devliyye, 1998.
- Nâzillî, Muhammed Hakkı. Hazînetü’l-esrâr. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’lİlmiyye, 1971.
- Nahcuvânî, Ni‘metullâh b. Mahmûd. el-Fevâtihu’l-ilâhiyye ve’l-mefâtîhu’lgaybiyye. İstanbul: Matbaa-i Osmâniyye, 1908.
- Nesefî, Ebü’l-Berekât. Medârikü’t-tenzîl ve hakâiku’t-te’vîl. thk. Yusuf Ali Bedevî. Beyrût: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1998.
- Nîsâbûrî, Hâkim. el-Müstedrek ‘ale’s-Sahîhayn. Kahire: Dâru’l-Harameyn, 1997.
- Noyan, Bedri. “Bektaşîlik Alevîlik Nedir”. Ankara: Sanat Kitabevi, 2. Baskı, 1987.
- Ocak, Ahmet Yaşar, “Babaîlik”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/373-374. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
- Ocak, Ahmet Yaşar. “Hacı Bektâş Velî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/455-458. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
- Özcan Hüseyin. “Bektâşîliğin Sosyo-Kültürel Çevresi”. Türkler. ed. Hasan Celal Güzel vd. 7/328-332. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
- Özcan, Hüseyin. “Hacı Bektaş Velî’nin Fatiha Tefsiri ile Besmele Tefsiri’nin Karşılaştırılması”. Doğumunun 800. Yıldönümünde Hacı Bektaş Veli Sempozyumu. ed. Filiz Kılıç. 189-200. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını, 2010.
- Ramazanoğlu, Mahmud Sami. Fatiha Suresi Tefsiri. İstanbul: Erkam Yayınları, 1984.
- Râzî, Fahreddîn. Mefâtîhu’l-gayb. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1981.
- Sâ’dî-i Şîrazî, Ebû Muhammed. Bostan ve Gülistan. çev. Kilisli Rıfat Bilge. İstanbul: Meral Yayınevi, 12. Baskı, 1980.
- Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed. el-Keşf ve’l-beyân fî tefsîri’l-Kur’ân. thk. Ebû Muhammed İbn Âşûr. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 2002.
- Seâlibî, Ebû Mansûr. Yetîmetü’d-dehr fî mehâsini ehli’l- asr. nşr. Müfîd Kumeyha, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1983.
- Sevgi, Ahmet. “Anadolu Selçuklularında Hoşgörü Ortamı”. Türkler, ed. Hasan Celal Güzel vd. 7/439-449. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
- Sevim, Ali. “Keyhusrev II”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (İstanbul: TDV Yayınları, 2002), 25/349.
- Sülemî, Ebû Abdirrahmân Muhammed. Hakâ’iku’t-tefsîr. thk. Seyyid İmrân. Beyrût: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
- Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celalüddin. ed-Dürrü’l-mensûr fi’t-tefsîri bi’l-me’sûr. thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî. Kahire: Merkezü Hicr, 2003.
- Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celalüddin. el-İtkân fî ulûmi’l-Kur’ân. thk. Şuayb elArnaût. Dımeşk: Müessesetü’r-Risâle Nâşirûn, 2008.
- Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân ‘an te’vîli âyi’lKur’ân. thk. Abdulmuhsîn et-Turkî. Kahire: Dâru Hicr, 2001.
- Ustaosmanoğlu, Mahmud. Fatiha Tefsiri. İstanbul: Ahıska Yayınevi, 2012.
- Ustaosmanoğlu, Mahmud. Ruhu’l Furkan Tefsiri. İstanbul: Ahıska Yayınevi, 1991.
- Wakamatsu, Hiroki. “Batı’daki Alevi İncelemeleri: Oryantalizm ve Dinlerarası Diyalog”, İslâmî Araştırmalar 20/2 (2007), 187-191.
- Yalap, Hakan. “Edebiyattan Sosyolojiye: Besmele ve Fatiha Tefsirleri Üzerinden Bir Şerh Denemesi”, Anadolu’da Bir Kurucu Akıl; Hacı Bektaş-ı
- Velî. ed. Bülent Kara. Kayseri: İncir Yayınları, 2017.
- Yazıcıoğlu Ahmed Bîcan. Envarül-Âşıkîn. çev. M. Rahmi. İstanbul: Sağlam Kitapevi, 1974.
- Yıldız, Hakkı Dursun. Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi. ed. Kenan Seyithanoğlu. İstanbul: Çağ Yayınları, 1989.
- Yıldız, İbrahim. “Ebû İshâk ez-Zeccâc’ın Esmâ-i Hüsnâ ve Besmele Hakkındaki İki Eseri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24/1 (2015), 33-64.
- Zerkeşî, Bedreddîn. el-Burhân fi ’ulûmi’l-Kur’ân. thk. Muhammed Ebü’lFazl İbrâhim. Kahire: Mektebetü’t-Türâs, 1957.
| APA | YILDIZ İ (2020). HACI BEKTÂŞ-I VELÎ’NİN BESMELE TEFSİRİ İSİMLİ ESERİNİN KAYNAK VE YÖNTEM AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ. , 153 - 188. 10.46353/k7auifd.638865 |
| Chicago | YILDIZ İBRAHİM HACI BEKTÂŞ-I VELÎ’NİN BESMELE TEFSİRİ İSİMLİ ESERİNİN KAYNAK VE YÖNTEM AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ. (2020): 153 - 188. 10.46353/k7auifd.638865 |
| MLA | YILDIZ İBRAHİM HACI BEKTÂŞ-I VELÎ’NİN BESMELE TEFSİRİ İSİMLİ ESERİNİN KAYNAK VE YÖNTEM AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ. , 2020, ss.153 - 188. 10.46353/k7auifd.638865 |
| AMA | YILDIZ İ HACI BEKTÂŞ-I VELÎ’NİN BESMELE TEFSİRİ İSİMLİ ESERİNİN KAYNAK VE YÖNTEM AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ. . 2020; 153 - 188. 10.46353/k7auifd.638865 |
| Vancouver | YILDIZ İ HACI BEKTÂŞ-I VELÎ’NİN BESMELE TEFSİRİ İSİMLİ ESERİNİN KAYNAK VE YÖNTEM AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ. . 2020; 153 - 188. 10.46353/k7auifd.638865 |
| IEEE | YILDIZ İ "HACI BEKTÂŞ-I VELÎ’NİN BESMELE TEFSİRİ İSİMLİ ESERİNİN KAYNAK VE YÖNTEM AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ." , ss.153 - 188, 2020. 10.46353/k7auifd.638865 |
| ISNAD | YILDIZ, İBRAHİM. "HACI BEKTÂŞ-I VELÎ’NİN BESMELE TEFSİRİ İSİMLİ ESERİNİN KAYNAK VE YÖNTEM AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ". (2020), 153-188. https://doi.org/10.46353/k7auifd.638865 |
| APA | YILDIZ İ (2020). HACI BEKTÂŞ-I VELÎ’NİN BESMELE TEFSİRİ İSİMLİ ESERİNİN KAYNAK VE YÖNTEM AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7(1), 153 - 188. 10.46353/k7auifd.638865 |
| Chicago | YILDIZ İBRAHİM HACI BEKTÂŞ-I VELÎ’NİN BESMELE TEFSİRİ İSİMLİ ESERİNİN KAYNAK VE YÖNTEM AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7, no.1 (2020): 153 - 188. 10.46353/k7auifd.638865 |
| MLA | YILDIZ İBRAHİM HACI BEKTÂŞ-I VELÎ’NİN BESMELE TEFSİRİ İSİMLİ ESERİNİN KAYNAK VE YÖNTEM AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, vol.7, no.1, 2020, ss.153 - 188. 10.46353/k7auifd.638865 |
| AMA | YILDIZ İ HACI BEKTÂŞ-I VELÎ’NİN BESMELE TEFSİRİ İSİMLİ ESERİNİN KAYNAK VE YÖNTEM AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2020; 7(1): 153 - 188. 10.46353/k7auifd.638865 |
| Vancouver | YILDIZ İ HACI BEKTÂŞ-I VELÎ’NİN BESMELE TEFSİRİ İSİMLİ ESERİNİN KAYNAK VE YÖNTEM AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2020; 7(1): 153 - 188. 10.46353/k7auifd.638865 |
| IEEE | YILDIZ İ "HACI BEKTÂŞ-I VELÎ’NİN BESMELE TEFSİRİ İSİMLİ ESERİNİN KAYNAK VE YÖNTEM AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ." Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7, ss.153 - 188, 2020. 10.46353/k7auifd.638865 |
| ISNAD | YILDIZ, İBRAHİM. "HACI BEKTÂŞ-I VELÎ’NİN BESMELE TEFSİRİ İSİMLİ ESERİNİN KAYNAK VE YÖNTEM AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ". Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (2020), 153-188. https://doi.org/10.46353/k7auifd.638865 |
