Yıl: 2020 Cilt: 7 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 513 - 540 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.46353/k7auifd.713192 İndeks Tarihi: 27-09-2020

KELÂM VE TASAVVUF’TA AKLIN TASNİFİ

Öz:
Kelâm ve Tasavvuf literatürü incelendiğinde, akla birbirinden farklı ve tasnif edicisöylemler geliştirildiği görülmektedir. Makalede bu husus bir problem olarak elealınmış ve bu iki disiplinin kullandığı terminolojinin farklı oluşunun bu durumakaynaklık ettiği düşüncesine ulaşılmıştır. Ayrıca kelâmcıların ve sûfîlerin aklı incelemedeki gayelerinin farklı olmasının bu problemi besleyici bir unsur olduğuanlaşılmaktadır. Kelâmcılar, aklı daha çok îmanın oluşumu açısından değerlendirmektedir. Bu bağlamda, nazar ve istidlâl cihetinden akıl hakkında fikir beyanetmektedirler. Buna mukabil olarak tasavvufî literatürde bir taraftan aklı yeren ifadelere rastlanırken, bir diğer taraftan aklı öven söylemler tespit edilmektedir. Aklıfarklı boyutlarıyla ele alma geleneğinin Kelâm’da da bulunduğu, Mâtürîdîler arasında yaygın olduğu görülmektedir. Bu noktada Kelâm-Tasavvuf ilişkisinden özelliklede Mâtürîdî geleneğin tasavvufla etkileşiminden bahsetmek mümkündür. Eş’arîleriçerisinde de benzer bir durum Gazzâlî örneğinden okunabilir. Çalışmada, Kelâm veTasavvuf disiplinlerinin fikrî yapısının belli bir olgunluğa ulaştığı, mütekaddimûnkelâm dönemindeki eserler dikkate alınarak tasvîrî-mukayeseli bir yöntem izlenmişve bunun üzerinden değerlendirmeler yapılmıştır.
Anahtar Kelime:

CLASSIFICATION OF THE MIND IN SUFISM AND KALAM

Öz:
When both Kalām and Sufism literatures are reviewed, it is seen that several classifying discourses were developed. In the article, this issue is discussed as a problem and, it is reached that the terminology used by these disciplines are the source of this situation. In addition, it is understood that, the difference in respect to the purposes of Kalām scholars and those of Ṣūfīs in examining the mind has fostered this problem. The Kalām scholars evaluate the mind mostly in terms of the formation of faith. In this context, they express their opinions about the mind from the points of reasoning and inference. Moreover, in the Sufism literature, on the one hand statements that vilify the mind have been found, on the other hand discourses that glorify the mind have been detected. It is seen that the tradition of discussing the mind with its different dimensions is also found in Kalām and is widespread among the Maturidis. At this point, it is possible to mention that there is a relationship between Kalām and Sufism, and especially that there is an interaction between the Maturidi tradition and the Sufism. A similar situation can also be seen in Ash‘arite tradition, especially in the example of Al-Ghazali. In this study, a descriptive-comparative method is used by taking into consideration the works in the antecedent period of Kalām and Ṣūfī disciplines, during which the intellectual structure of these disciplines reached a certain maturity, and evaluations are conducted upon it.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Abdulcebbâr, el-Kâdî. el-Muğni. y.y.:ts.
  • Alkhattaf, Hasan. “Mûtezilî Aklın Mahiyeti”. Artuklu Akademi 2/2 (2015), 115-146.
  • Alper, Hülya. “İmam Mâturîdî’de Akıl-Vahiy İlişkisi”. Milel ve Nihal 7/2 (2010), 2-29.
  • Altıntaş, Ramazan. “Mâtüridî Kelâm Sisteminde Akıl-Nakil İlişkisi”. Marife 3 (2005), 235.
  • Ardoğan, Recep. “Kelâmcılara Göre Allah’a İmanda Akıl Yürütmenin Değeri”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/1 (Haziran 2004), 133- 157.
  • Arpaguş, Hatice Kelpetin. “İman Bağlamında Kelâm’da Taklid ve Mukallid (Gazzâlî Örneği)”. KADER 3/1 (2005), 117-140.
  • Arslan, Hulusi – Bozkurt, Mustafa. Sistematik Kelâm. Ankara: 2016.
  • Bağdadî, Abdülkahir. Usûlü’d-dîn. İstanbul: 1928.
  • Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed. et-Takrib ve’l-İrşad. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1993.
  • Bâkıllânî, Ebû Bekr Muhammed. et-Temhîd. Beyrut: el-Mektebetü’ş-şarkiyye, 1957.
  • Beyâzîzâde, Ahmed. İşârâtü’l-merâm min ibârâti’l-imâm. Beyrut: Dârü’l-kutubi’lilmiyye, 2007.
  • Buhârî, Muhammed b. İsmâil. Câmiü’l-müsnedi’s-sahih. Beyrut: Dârü’t-te’sil, 2012.
  • Bûsîrî, Ahmed b. Ebû Bekir. İthâfü’l-hıyere bi-zevâʾidi’l-mesânîdi’l-ʿaşere. Riyad: Dârü’l-vatan li’n-neşr, 1999.
  • Cîlî, Abdulkerîm. İnsan-ı Kâmil. Beyrut: Dârül’l-kutubi’l-ilmiyye, 1997.
  • Cürcâni, es-Seyyid eş-Şerîf. et-Tarifât. Beyrut: 1985.
  • Cürcânî, es-Seyyid eş-Şerîf. Şerhü’l-mevâkıf. Beyrut: Dârül-kutubi’l-ilmiyye, 1998.
  • Cüveynî, İmâmü’l-harameyn. el-İrşâd. Mısır: Mektebetü’l-hancı, 1950.
  • Çelebi, Emin. “İbn Arabi’nin Epistemolojisinde Duyu ve Akıl”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 10/3 (2010), 43-56.
  • Çelebi, İlyas. İslam İnanç Sisteminde Akılcılık ve Kadı Abdulcebbar. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2002.
  • Çınar, Mahmut. “Mütekaddimûn Dönemi Kelâm Âlimlerine Göre Bilgi, Kaynakları ve Bunlar Arasındaki İrtibatın Keyfiyeti”. Bilimname 21/2 (2011), 19-20.
  • Demir, Osman Nuri. “İmam Mâtürîdî’de İnsan” KADER 17/1 (2019), 228-254.
  • Demirci, Mehmet. “Mesnevî’de Akıl Aşk Karşılaştırması”. 4. Milli Mevlânâ Kongresi Bildirileri (12-13 Aralık 1989). Konya: Selçuk Üniversitesi, 1989, 153-159.
  • Doru, Nesim. “İbn-i Arabî’nin Fahreddin Razi’ye Gönderdiği Mektup”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/1 (2002), 99-105.
  • Ebû Osman Amr, el-Câhiz. “Meâş ve Meâd”. er-Resail. Beyrut: 1983.
  • Eraslan, Yunus – Çınar, Mahmut. “Vahiy ve İlhâm Bağlamında Erken Dönem Hanefî-Mâtürîdî Kelâm Sisteminin Tasavvufla İlişkisi”. KADER 17/2 (2019), 348-379.
  • Erdem, Hüsameddin. “Gazzâlî’de Akıl Din İlişkisi”. TYB Akademi 1 (Ocak 2011), 51-71.
  • Eş’arî, Ebu’l-Hasen. Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve ihtilâfi’l-musâllîn. Beyrut: Dârü İhyâi’t-turâsi’l-arabî, ty.
  • Fîrûzâbâdî, Ebü’t-Tâhir Mecdüddîn Muhammed. el-Kâmûsü’l-muhît. Kahire: Dârü’l-hadîs, 2008.
  • Gazzâlî, Ebû Hâmid. İhyâu ulûmi’d-dîn. Beyrut: Dârü’l-mârife, 1983.
  • Gazzâlî, Ebû Hâmid. Mîzânü’l-amel. Mısır: Dârü’l-maârif, 1964.
  • Gölcük, Şerafeddin – Toprak, Süleyman. Kelâm. Konya: Tekin Kitabevi, 1996.
  • Güler, İlhami. “Îman ve İnkârın Ahlaki ve Bilişsel (Kognitif) Değerleri” İslâmiyât 1 (1998), 7-24.
  • Harman, Ömer Faruk. “Firavun” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/121- 122. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
  • İbn Arabî, Muhyiddin. el-Futûhât el-Mekkiyye. Beyrut: Dârü’l-kutubi’l-ilmiyye, 1999.
  • İbn Fûrek. Makâlâtü’ş-Şeyh Ebi’l-Hasen el-Eş‘arî. Kahire: Mektebetü’s-sekâfâti’ddîniyye, 2005.
  • İbn Manzûr, Muhammed. Lisânü’l-Arab. Kahire: Dârü’l-maârif, 1981.
  • İsfahânî, Ragıb. el-Müfredât. thk. Muhammed el-Keylânî. y.y.:ts.
  • Kazanç, Fethi Kerim. “İlk Dönem Eş’arî Kelâm Sisteminde Bilgi Sorunu”, Uluslararası İmam Eş’arî Sempozyumu Bildirileri (İstanbul: 2015), 177-250.
  • Kelâbâzî, Muhammed b. İbrahim. et-Taarruf li mezhebi ehli’t-tasavvuf. Beyrut: Darü’l-kutubi’l-ilmiyye, 1993.
  • Kılavuz, Ulvi Murat – Kılavuz, Ahmet Saim. Kelama Giriş. İstanbul: İsam Yayınları, 2010.
  • Köle, Bekir. “Tasavvufa Göre İlahî Hakikatlerin İdrâkinde Aklın Konumu”. Iğdır Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 3 (2013), 81-96.
  • Kuşpınar, Bilal. “Mevlana’da Akıl ve Aşk”. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 23 (2007), 7-22.
  • Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Teʾvîlâtü Ehli’s-sünne. Beyrut: Dârü’l-kutubi’l-ilmiyye, 2005.
  • Maverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed. Edebü’d-dünyâ ve’d-dîn. Beyrut: Dârü İkra, 1985.
  • Mehmet Baktır, “Câhiz’in Bilgi Anlayışı”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/2 (2012), 107-128.
  • Mekkî, Ebû Tâlib. Kûtu’l-kulûb. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 2005.
  • Mevlânâ, Celâleddîn-i Rûmî. Mesnevî. çev. Derya Örs - Hicabî Kırlangıç. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015.
  • Mevlânâ, Celâleddîn-i Rûmî. Yedi Meclis. İstanbul: Kurtuba Kitap, 2010.
  • Muhâsibî, Haris. Muatabatü’n-nefs. Kahire: Dârü’l-i‘tisâm, ts.
  • Muhâsibî, Haris. el-Aklu ve fehmü’l-Kur’an. Beyrut: Dârü’l-fikr, 1971.
  • Muhâsibî, Haris. Kitabü’l-ilm. Cezair: el-Mektebetü’l-vataniyye, 1975.
  • Müslim, Ebü’l-Hüseyn. Sahih-i Müslim. Kahire: Dâru ihyâi’l-kutubi’l-arabiyye, 1955.
  • Nesefî, Ebu’l-Muîn. Bahrü’l-kelâm, çev. Ramazan Biçer. İstanbul: Gelenek Yayınları, 2010.
  • Nesefî, Ebu’l-Muîn. et-Temhîd li-kavâidi’t-tevhîd. Kahire: 1986.
  • Nesefî, Ebü’l-muîn. Tabsiratü’l-edille. tah. Hüseyin Atay. Ankara: 1993.
  • Özköse, Kadir. “Mevlânâ’nın Mesnevî’sinde Akıl Eleştirisi ve Aklın İşlevselliğine Yönelik Yaklaşımlar”. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/11 (2017), 13-34.
  • Pezdevî, Ebü’l-Yüsr. Usûlü’l-dîn. Kahire: el-Mektebetü’l-ezheriyye li’t-turâs, 2003.
  • Râzî, Muhammed b. Ebîbekir. Muhtâru’s-sihâh. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1986.
  • Sâbûnî, Nureddin. el-Kifâye fi’l-hidâye. İstanbul: İsam, 2014.
  • Semerkandî, Hakîm. es-Sevâdü’l-a’zam. çev. Talha Alp. İstanbul: Yasin Yayınevi, 2007.
  • Serrâc, Ebu’n-Nasr. el-Luma‘. Mısır: Darü’l-kütübi’l-hadise, 1960.
  • Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleymân. el-Mu’cemu’l-evsat. Kahire: Dârü’l-haremeyn, 1415 hicrî.
  • Tirmizî, Hakîm. Beyânü’l-fark beyne’s-sadr ve’l-kalb ve’l-lübb ve’l-fuâd. Kahire: Merkezü’l-kitâb li’n-neşr, ts.
  • Tirmizî, Hakîm. Mârifetü’l-esrâr. Kahire: Dârü’n-nehdati’l-arabiyye, 1977.
  • Tirmizî, Hakîm. Nevâdirü’l-usûl. Beyrut: Dârü’n-nevâdir, 2010.
  • Topaloğlu, Bekir. Kelâm İlmi. İstanbul: Damla Yayınevi, 1991
  • Uludağ, Süleyman. “Akıl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/246-247. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
  • Uludağ, Süleyman. “Ruh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/197-199. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
  • Ünverdi, Mustafa. “Kur’ân’da Aklın İşlevselliği ve Tahkîkî İmanın İmkânı” Diyanet İlmi Dergi 48/2 (2012), 59-74.
  • Yavuz, Yusuf Şevki. “Akıl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/246-247. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
  • Yavuz, Yusuf Şevki, “Ruh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/197-199. Ankara: TDV Yayınları, 2018.
  • Zebîdî, Mürteza. Tâcü’l-arûs. Kuveyt: 1965.
  • Zeyne, Hüsnî. el-Aklu inde’l-Mu’tezile. Beyrut: 1978.
APA SOĞUKOĞLU F (2020). KELÂM VE TASAVVUF’TA AKLIN TASNİFİ. , 513 - 540. 10.46353/k7auifd.713192
Chicago SOĞUKOĞLU FEHMİ KELÂM VE TASAVVUF’TA AKLIN TASNİFİ. (2020): 513 - 540. 10.46353/k7auifd.713192
MLA SOĞUKOĞLU FEHMİ KELÂM VE TASAVVUF’TA AKLIN TASNİFİ. , 2020, ss.513 - 540. 10.46353/k7auifd.713192
AMA SOĞUKOĞLU F KELÂM VE TASAVVUF’TA AKLIN TASNİFİ. . 2020; 513 - 540. 10.46353/k7auifd.713192
Vancouver SOĞUKOĞLU F KELÂM VE TASAVVUF’TA AKLIN TASNİFİ. . 2020; 513 - 540. 10.46353/k7auifd.713192
IEEE SOĞUKOĞLU F "KELÂM VE TASAVVUF’TA AKLIN TASNİFİ." , ss.513 - 540, 2020. 10.46353/k7auifd.713192
ISNAD SOĞUKOĞLU, FEHMİ. "KELÂM VE TASAVVUF’TA AKLIN TASNİFİ". (2020), 513-540. https://doi.org/10.46353/k7auifd.713192
APA SOĞUKOĞLU F (2020). KELÂM VE TASAVVUF’TA AKLIN TASNİFİ. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7(1), 513 - 540. 10.46353/k7auifd.713192
Chicago SOĞUKOĞLU FEHMİ KELÂM VE TASAVVUF’TA AKLIN TASNİFİ. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7, no.1 (2020): 513 - 540. 10.46353/k7auifd.713192
MLA SOĞUKOĞLU FEHMİ KELÂM VE TASAVVUF’TA AKLIN TASNİFİ. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, vol.7, no.1, 2020, ss.513 - 540. 10.46353/k7auifd.713192
AMA SOĞUKOĞLU F KELÂM VE TASAVVUF’TA AKLIN TASNİFİ. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2020; 7(1): 513 - 540. 10.46353/k7auifd.713192
Vancouver SOĞUKOĞLU F KELÂM VE TASAVVUF’TA AKLIN TASNİFİ. Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2020; 7(1): 513 - 540. 10.46353/k7auifd.713192
IEEE SOĞUKOĞLU F "KELÂM VE TASAVVUF’TA AKLIN TASNİFİ." Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7, ss.513 - 540, 2020. 10.46353/k7auifd.713192
ISNAD SOĞUKOĞLU, FEHMİ. "KELÂM VE TASAVVUF’TA AKLIN TASNİFİ". Kilis 7 Aralık Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (2020), 513-540. https://doi.org/10.46353/k7auifd.713192