Murâbıtlar Devleti’nde Fukahanın Konumu
Yıl: 2019 Cilt: 5 Sayı: 2 Sayfa Aralığı: 871 - 910 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 30-09-2020
Murâbıtlar Devleti’nde Fukahanın Konumu
Öz: Kuzey Afrika’da kurulan bilâhare Endülüs bölgesini topraklarına dâhileden Murâbıtlar Devleti 448-543 (1056-1147) yılları arasında hüküm sürmüştür. Murâbıtlar Devleti’nin temeli Kuzey Afrika’daki kabileler arasında irşadve tebliğ faaliyetinde bulunan ve bu maksatla bir ribat kuran Mâlikî fakihiAbdullah b. Yâsîn tarafından atılmıştır. Mâlikî mezhebine mensup olan ve bumezhebin esas alınması hususunda büyük hassasiyet gösteren MurâbıtlarDevleti emîrleri devletin kuruluş gayesine sadık kalmışlar, karar alırken fakihlere danışmışlar, onların fetvâları ve tavsiyeleri doğrultusunda devleti yönetmişlerdir. Bu durum fakihlerin tesir sahasının oldukça geniş olmasına sebebiyet vermiştir. Murâbıtlar Devleti, fakihlerin bu devlette büyük bir otoriteyesahip olmaları ve bilhassa onların fetvâları ile vuku bulan hadiseler sebebiyleyıkılışından itibaren çeşitli değerlendirmelere konu olmuştur. Bu devlete sonvererek bu devletin topraklarında hüküm süren Muvahhidler, müsteşrikler vebir kısım araştırmacılar Murâbıtlar Devleti’ne tamamen olumsuz bir bakışaçısıyla yaklaşmış, çeşitli ithamlarda bulunmuşlardır. Diğer taraftan bilhassason dönemlerde bu suçlamalara cevap niteliği taşıyan çalışmalar da yapılmış,eserler ortaya konulmuştur.Bu çalışmada öncelikle Murâbıtlar Devleti’nde en önemli makam olarakkabul edilen kādılık makamını ihraz eden fakihlerin yetki ve sorumluluklarıhakkında bilgi verilmiştir. Sonrasında devletin zirve döneminde hüküm sahibi olmuş Yûsuf b. Taşfîn ve Ali b. Yûsuf b. Taşfîn’in fakihlerle ilişkileri ile fakihlerin bu emîrlerin döneminde cereyan eden önemli hadise ve kararlardakirolü ele alınmıştır. Çalışmanın son kısmında ise Murâbıtlar Devleti’nde fakihlerin konumu ve etkisi ile alakalı olarak yapılan değerlendirmelere yer verilmiştir.
Anahtar Kelime: The Condition of the Jurists in the Almoravid Dynasty
Öz: The Almoravid dynasty, which conquered the region of Andalusia in North Africa, reigned between the years 448-543 (1056-1147). The foundation of the Almoravid dynasty was laid by Mâliki scholar Abdullah b. Yasin, who established a small fortification for the act of showing the true path and communication among the tribes in North Africa. The emirs of the Almoravid dynasty, who belonged to the Mâliki sect and showed great sensitivity to the prioritization of this sect, remained faithful to the establishment purpose of the state, consulted the scholars in their decisions and applied their fatwas and recommendations. This situation caused the influence area of the scholars to be quite wide. The Almoravid dynasty has been subject to various evaluations since its collapse, especially due to the fact that the scholars had great authority and the events that occurred with their fatwas. The Almohads -who put an end to this state and reigned on its territory-, the orientalists and also some researchers have approached the Almoravid dynasty from a completely negative point of view and made various accusations. On the other hand, the studies which respond to these accusations have been made and the works have been created in this respect especially in later periods. In this study, the authorities and responsibilities of the scholars, who had the authority to judge which was accepted as the most important authority in the Almoravid dynasty, were explained in the first place. Then, the relations of Yusuf b. Tashfin and Ali b. Yusuf b. Tashfin, who reigned during the peak periods of the state, with the scholars and the role of the scholars in important events and decisions were discussed. In the last part of the study, the position and influence of the scholars in the Almoravid dynasty were evaluated.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- Abbâs el-Cerrârî. “et-Teyyâru’l-fıkhiyyi’l-Murâbıtî ve medâ te’sîrihi ale’l-fikri ve’l-edeb”, Alantologia, (Erişim 12.12.2017) http://alantologia.com/page/22820/
- Adıgüzel, Adnan. “Abdullah b. Yasin ve Murabıtlar Hareketi”. İslâmî İlimler Dergisi 7/13 (2012), 49-67. Adıgüzel, Adnan. “Mağrib ve Endülüs’ü Birleştiren Lider Yusuf b. Taşfîn”. İSTEM 16/32 (2018), 231–257
- Adıgüzel, Adnan. “Muvahhidler Hereketinin Doğuşu”. EKEV Akademi Dergisi-Sosyal Bilimler 16/51 (2012), 115-132.
- Adıgüzel, Adnan. “Müslümanlarla Gayri Müslimlerin Birlikte Yaşama Tecrübesi ve 1126’da Endülüs’ten Mağrib’e Tehcîr Meselesi”. ASOS The Journal of Academic Social Science, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi 4/30 (Eylül 2016), 109-126.
- Ali Raûf Cebr Vâlî el-Mâlikî & Mustafa Kâmil Muhammed eş-Şebbânî. “Fukahau’l-Endelüs ve devruhum fi’l-hayâti’l-ictimâiyye hilâle ‘asri’l-Murâbıtîn (484-520/1092-1134)”, Mecelletü’l-Külliyyeti’l-İslâmiyyeti’l-Câmia 13/49 (2018), 451-474.
- Alkan, Ercan. İbn Arabî’nin Hal’u’n-na’leyn Şerhi: Tahkik ve Değerlendirme. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
- Dinç, Emine Nurefşan, “Murâbıtlar Devleti Hükümdarı Ali B. Yûsuf b. Taşfîn Zamanında Devrin Nüfuzlu Fakihlerinin Fetvâsı ile İhyâu ‘Ulûmi’dDîn’in Yakılması”, Turkish Studies = Türkoloji Araştırmaları: International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 13/2 (2018), 355-380.
- Dozy, Reinhart Pieter Anne. İslâm tarihi. trc. Abdullah Cevdet [Karlıdağ]. sad. Vedat Atila. İstanbul: Gri Yayınevi, 2006.
- Dozy, Reinhart Pieter Anne. Spanish İslâm: a history of the Moslems in Spain. çev. Francis Griffin Stokes. London: Chatto-Windus, 1913.
- Ebu’l-Asbağ Îsâ b. Sehl b. Abdullah el-Esedî. el-İ‘lâm bi-nevâzili’l-ahkâm elma‘rûf bi’l-ahkâmi’l-kübrâ. thk. Nûra Muhammed Abdülazîz et-Tüveycirî. y.y., 1415-1995.
- Ebû’l-Hasen Ali b. Mûsâ b. Saîd el-Mağribî el-Endelüsî. el-Mağrib fî hulî’lMağrib. 2. Cilt. Kahire: Dâru’l-Meârif, 3. Basım, 1955.
- Enver Mahmûd Zenâtî, “Devru’l-fukahai fi’l-hayati’l-ictimaiyyeti hilâle asri’lMurâbıtîn”, Devriyye kâne’t-târîhiyye. el-Kuveyt: Dâr Nâşiriyye li’n-Neşri’lİlektrunî 7/ 25 (2014), 16.
- Eşbâh, Yûsuf. Târîhu’l-Endelüs fî asri’l-Murâbitîn ve’l-Muvahhidîn. trc. Muhammed Abdullah İnân. 2. Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1417-1996.
- Fetâvâ İbn Rüşd li-ebi’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Ahmed b. Rüşd el-Kurtubî elMâlikî. thk. el-Muhtâr b. et-Tâhir et-Telîlî. Beyrût-Lübnân: Dâru’l-Garbi’lİslâmî, 1407/1987.
- Halil İbrâhim es-Sâmerrâî & Abdülvâhid Zünnûn Tâhâ & Nâtık Sâlih Maslûb. Târîhu’l-Arab ve Hadâratuhum fi’l-Endülüs. Beyrût-Lübnân: Dâru’l-Kitâbi’lCedîdi’l-Müttehide, 2000.
- Hamdî Abdülmün‘im Muhammed Huseyn. et-Târîhu’s-siyâsî ve’l-hadârî li’lMağrib ve’l-Endelüs fî ‘asri’l-Murâbıtîn. Dâru’l-Ma’rifeti’l-Câmia, 1997.
- Hirefî, Selame Muhammed Selmân el-. el-Ahvâlu’s-siyâsiyye ve ehemmu mezâhiri’t-tatavvuru’l-hadârî li-devleti’l-Murâbıtîn fî ‘ahdi ‘Aliyy-ibn-i Yûsuf b. Taşfîn (500-537). Mekketü’l-Mükerreme: Ümmü’l-Kurâ Üniversitesi, Master Tezi, 1402/1982.
- el-Hulelü’l-mevşiyye fî zikri’l-ahbâri’l-Merrâküşiyye li-müellifin Endelüsiyyin min ehli’l-karni’s-sâmin el-hicrî. thk. Süheyl Zekkâr & Abdülkadir Zimâme. Rabat: Dâru’r-Reşâdi’l-Hadîse, 1399/1979.
- Huseyn Mu’nis, Nusûs siyâsiyye ‘an fetrati’l-intikal mine’l-Murâbıtîn ile’lMuvahhidîn. Mektebetü’s-Sekâfeti’d-Dîniyye, 1420/2000.
- Muhammed b. Ahmed b. ‘Abdûn et-Tecîbî. er-Risale fi’l-kazâ ve’l-hisbe, (Selâsü resâil Endelusiyye fî âdâbi'l-hisbe ve'l-muhtesib içinde). thk. Évariste LéviProvençal. Kahire, 1955.
- İbn Beşküvâl, Ebu’l-Kasım Halef b. Abdilmelik. es-Sıla fî târih-i eimmeti Endelüs. nşr. es-Seyyid el-Attâr el-Huseynî. Mektebetü’l-Hancî, 2. Basım, 1374/1955.
- İbn Haldûn, Ebû Zeyd Veliyyuddîn Abdurrahman b. Muhammed b. Muhammed el-Hadramî el-İşbilî. Dîvânu’l-mübtede’ ve’l-haber fî târîhi’l-Arab ve’l-Berber ve men âsarahum min zevi’şe’ni’l-ekber. thk. Halil Şehhâde. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 2. Basım, 1408/1988.
- İbn Hallikan, Ebu’l-Abbâs Şemsuddin Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm b. Ebî Bekr el-Bermekî el-İrbilî. Vefeyâtu’l-A‘yân ve enbâu ebnâi’z-zemân. thk. İhsân Abbâs. 7. Cilt. Beyrût: Dâru Sâdır, 1994.
- İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Saîd b. Hazm el-Endelüsî elKurtubî ez-Zâhirî. Resâilu İbn Hazm el-Endelüsî. thk. İhsan Abbâs. BeyrûtLübnân: el-Müessetü’l-Arabiyye li’d-Dirâsat ve’n-Neşr, (2. Cilt, 2. Basım, 1987), (3. Cilt, 1981)
- İbn İzârî, Ebû Abdillah Muhammed b. Muhammed el-Merrâküşî. el-Beyânu’lMuğrib fî Ahbâri’l-Endelüs ve’l-Mağrib. thk. Lîfi Brunsefal. 4. Cilt. BeyrûtLübnân: Dâru’s-Sikâfe, 3. Basım, 1983.
- İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed el-Kurtubî. el-Beyân ve’t-tahsîl ve’ş-şerh ve’t-tevcîh ve’t-ta‘lîl li-mesâili’l-müstahrace. thk. Muhammed Haccî[?] ve âharûn. 17. cilt, Beyrût-Lübnân: Darü’l-Garbi’l-İslâmî, 2. Basım, 1408/1988.
- İbnü’l-Esîr, Abdülvâhid eş-Şeybânî el-Cezerî, İzzuddin. el-Kâmil fi’t-târîh. thk. Ömer Abdusselam Tedmurî. 7 ve 8. Cilt. Beyrût-Lübnân: Dâru’l-Kitâbi’l- ‘Arabî, 1417/1997.
- İbnü’l-Kattân, Ebî Muhammed Hasen b. Ali b. Muhammed b. Abdilmelik elKetâmî. Nazmu’l-Cumân li-tertîbi mâ selef min ahbâri’z-zemân li-bni’l-Kattân el-Merâkişî. thk. Mahmud Ali Mekkî. Tatvân: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî.
- İhsân Abbâs. Târîhu’l-edebi’l-Endelüsî (Asru’t-tavâif ve’l-Murâbıtîn). BeyrûtLübnân: Dâru’s-sekāfe, 5. Basım, 1978.
- Kādı İyaz, İyaz b. Mûsâ b. İyaz b. Amrûn el-Yahsubî es-Sebtî. el-Ğunye fihrist-i Şuyûh-i Kadî İyâz. thk. Mâhir Züheyr Cerrâr. Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, 1402- 1982.
- Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed el-. Bedâʾiʿu’ṣ-ṣanâʾiʿ fî tertîbi’ş-şerâʾiʿ. 7. Cilt. Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 3. Basım, 1406/1986.
- Makkarî, Şihâbuddîn Ahmed b. Muhammed et-Tilimsânî el-. Nefhu’t-tîb fî ğusni’l-Endelesü’r-ratîb. thk: İhsan Abbas. 1. ve 2. Cilt. Beyrut-Lübnan: Dâru Sâdır, 1997.
- Makkarî, Şihâbuddin Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed b. Ahmed b. Yahyâ et-Tilimsânî el-. Ezhâru’r-Riyâd li’l-kadî İyaz. thk. Mustafa es-Sekâ[?] & İbrâhîm el-Îbârî & Abdülazim eş-Şelebî. 3. Cilt. Kahire: Matbatu Lecneti’tTe’lîf ve’t-Terceme ve’n-Neşr, 1358/1939.
- Merrâküşî, Abdülvâhid b. Ali b. et-Temîmî el-. el-Mu‘cib fî telhîs-i ahbâri’lMağrib min ledün fethi’l-Endelüs ilâ âhiri asri’l-Muvahhidîn. thk. Salâhaddin el-Huvârî. Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Asriyye, 1426/2006.
- Muhammed b. Ahmed İbn Şakrûn. Mezâhiru’s-sikafeti’l-Mağribiyye. Mağrib: Dâru’s-Sikafe, 1406/1985.
- Muhammed b. İbrâhîm b. Sâlih el-Huseyn Ebâ’l-hayl. Cuhûdu ‘ulemâi’l-Endelüs fî’s-Sirâ‘ mea’n-nasârâ hilâle ‘asri’l-Murâbıtîn ve’l-Muvahhidîn. Dâru Esdâi’lMüctema‘ li’n-Neşr ve’t-Tevzî, 1419.
- Necîb Zebîb. el-Mevsûâtu’l-‘âmme li târihi’l-Mağrib ve Endelüs. 2. Cilt. Beyrût: Dâru’l-Emîr li’s-Sekafe ve’l-‘Ulûm, 1415/1995.
- Necmeddin Hentatî. el-Mezhebü’l-Mâliki bi’l-garbi’l-İslâmî ila muntasıfî’l-karni’lhâmisi’l-hicrî el-hâdî ‘aşera el-mîlâdî. Tûnis: Tebrü’z-zaman, 2004.
- Nüveyrî, Ahmed b. Abdülvehhâb b. Muhammed b. Abdüddâim el-Kureşî etTeymî Şihâbuddin en-. Nihâyetü’l-ereb fî fünûni’l-edeb. 24. Cilt. Kâhire: y.y., 1423.
- Ömer b. Hamâdî, el-Fukaha fî asri’l-Murâbitîn. Tûnis: Câmiatu Tûnis, Master Tezi, 1987.
- Özdemir, Mehmet. Endülüs. İstanbul: TDV Yayınları, 4. Basım, 2017.
- Özdemir, Mehmet. “Yûsuf b. Taşfîn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/30-32. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
- Özdemir, Mehmet. “Muvahhidler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/410-412. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
- Safedî, Salâhuddîn Halîl b. Aybek b. Abdillah es-Soğdî es-. el-Vâfî bi’l-vefeyât. thk. Ahmed el-Arnaût & Türkî Mustafâ. 29. Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’tTurâs, 1420-2000.
- Sallâbî, Ali Muhammed es-. Fıkhu’t-temkîn ‘inde devleti’l-Murâbıtîn. Kahire: Müessetu İkra’, 1427/2006.
- Selavî, Şihâbuddin Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Hâlid b. Muhammed en-Nâsırî edDer‘î el-Caferî es-. el-İstiksâ li-ahbâri düveli’l-Mağribi’il-aksâ. thk. Cafer enNâsırî & Muhammed en-Nâsırî, 1. Cilt. Dâru’l-Kitâb-ed-Dâru’l-Beyda.
- Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl Şemsü’l-eimme es-. el-Mebsût, 15. ve 16. cilt, Beyrût: Dârü’l-Ma‘rife, 1414/1993.
- Sübkî, Tâcuddîn Abdülvehhâb b. Takıyyüddîn es-. Tabakatü’ş-şâfi‘iyyeti’lkübrâ. thk. Mahmûd Muhammed et-Tanâhî-Abdülfettâh Muhammed elHulv. 6. Cilt. Hecr li’t-Tıbâa ve’n-Neşr ve’t-Tevzî‘, 2. Basım, 1413.
- Şeyban, Lütfi. “Mu‘temid-Alellah, İbn Abbâd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/388-390. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
- Yiğit, İsmail. “Murâbıtlar”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/152- 155. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
- Zehebî, Şemsüddin Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymâz ez-. Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtu’l-meşâhîr ve’l-a‘lâm. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 9, 10. Cilt. Dâru’l-Garbi’l-‘İslâmî, 2003.
- Zehebî, Şemseddin Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Osman b. Kaymaz ez-. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. thk. Şuayb Arnaût. 19. Cilt. Müessesetü’rRisâle, 3. Basım. 1405 -1985.
- Zenâtî, Enver Mahmûd. “Devru’l-fukahai fi’l-hayati’l-ictimaiyyeti hilâle asri’lMurâbıtîn”. Devriyye kâne’t-târihiyye, 7/25 (Haziran 2014), 24.
- Zenâtî, Enver Mahmûd. “Fukahâu’l-Endelüs ve’l-cihâd fî ‘asri devleti’lMurâbıtîn”, Al Bayan, albayan.co.uk (Erişim 27.05.2014)
- Ziriklî, Hayreddin b. Mahmûd b. Muhammed b. Ali b. Fâris ed-Dımeşkî ez-. el-A‘lâm, Kāmusu terâcim li-eşheri’r-ricâl ve’n-nisâ mine’l-‘Arab ve’lmüsta‘ribîn ve’l-müsteşrigîn. 8. Cilt. Beyrût-Lübnân: Dâru’l-‘İlmi’l-Melâyîn, 15. Basım, 2002.
| APA | dinc e (2019). Murâbıtlar Devleti’nde Fukahanın Konumu. , 871 - 910. |
| Chicago | dinc emine nurefsan Murâbıtlar Devleti’nde Fukahanın Konumu. (2019): 871 - 910. |
| MLA | dinc emine nurefsan Murâbıtlar Devleti’nde Fukahanın Konumu. , 2019, ss.871 - 910. |
| AMA | dinc e Murâbıtlar Devleti’nde Fukahanın Konumu. . 2019; 871 - 910. |
| Vancouver | dinc e Murâbıtlar Devleti’nde Fukahanın Konumu. . 2019; 871 - 910. |
| IEEE | dinc e "Murâbıtlar Devleti’nde Fukahanın Konumu." , ss.871 - 910, 2019. |
| ISNAD | dinc, emine nurefsan. "Murâbıtlar Devleti’nde Fukahanın Konumu". (2019), 871-910. |
| APA | dinc e (2019). Murâbıtlar Devleti’nde Fukahanın Konumu. Tasavvur - Tekirdağ İlahiyat Dergisi (Online), 5(2), 871 - 910. |
| Chicago | dinc emine nurefsan Murâbıtlar Devleti’nde Fukahanın Konumu. Tasavvur - Tekirdağ İlahiyat Dergisi (Online) 5, no.2 (2019): 871 - 910. |
| MLA | dinc emine nurefsan Murâbıtlar Devleti’nde Fukahanın Konumu. Tasavvur - Tekirdağ İlahiyat Dergisi (Online), vol.5, no.2, 2019, ss.871 - 910. |
| AMA | dinc e Murâbıtlar Devleti’nde Fukahanın Konumu. Tasavvur - Tekirdağ İlahiyat Dergisi (Online). 2019; 5(2): 871 - 910. |
| Vancouver | dinc e Murâbıtlar Devleti’nde Fukahanın Konumu. Tasavvur - Tekirdağ İlahiyat Dergisi (Online). 2019; 5(2): 871 - 910. |
| IEEE | dinc e "Murâbıtlar Devleti’nde Fukahanın Konumu." Tasavvur - Tekirdağ İlahiyat Dergisi (Online), 5, ss.871 - 910, 2019. |
| ISNAD | dinc, emine nurefsan. "Murâbıtlar Devleti’nde Fukahanın Konumu". Tasavvur - Tekirdağ İlahiyat Dergisi (Online) 5/2 (2019), 871-910. |
