ANADOLU SELÇUKLU SANATINDA AB-I HAYAT SEMBOLİZMİ
Yıl: 2020 Cilt: 13 Sayı: 25 Sayfa Aralığı: 189 - 210 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 22-10-2020
ANADOLU SELÇUKLU SANATINDA AB-I HAYAT SEMBOLİZMİ
Öz: En eski çağlardan başlayarak ölümlülüğünü bilen ve ölüm acısını tadan insanlığın en büyük arzusu ebedihayata kavuşmak olmuştur. Bu nedenle çeşitli kültür ve inanç sistemlerinde, mitler ve efsanelerdeölümsüzlük ya da gençlik veren ab-ı hayat temalı anlatılar oluşmuştur. İçeni ebedi hayata kavuşturduğunainanılan bu efsanevi su, hayat suyu, bengisu, gençlik çeşmesi, hayat kaynağı gibi çeşitli isimlerleanılmıştır. Hayat suyunun mitler, efsaneler, edebi eserler ve hadis kaynaklarındaki anlatılarına kısacadeğinileceği bu makalenin ana noktasını, Anadolu Selçuklu sanatında karşımıza çıkan ab-ı hayatsembolizmi içeren temaların kompozisyon ve ikonografik açıdan incelenmesi oluşturmaktadır. Ab-ı hayatiçeren kadeh, vazo veya kantharos tipi kapların yer aldığı farklı ikonografi ve kompozisyonlarda rastlananaz sayıdaki çini örnekleri dönemin taş eserlerindeki örnekleri ile birlikte ele alınarak temanın kültüreletkileşimleri ve ikonografik seyri açısından değerlendirilecektir.
Anahtar Kelime: THE LIFE OF WATER SYMBOLISM IN ANATOLIAN SELJUK ART
Öz: Having been aware of its mortality and experienced the pain of death since the oldest times, the greatest desire of mankind has been to achieve eternal life. For this reason, in various cultures and belief systems, myths and legends, the narratives of the life of water- themed, which gives immortality or youthfulness, have been formed. This legendary water, which is believed to bring those who drink it to the eternal life, is known by various names such as the life of water, the elixir of life, the fountain of youth, and the source of life. The main point of this article through which we will mention briefly on narratives of the life of water in myths, legends, literary works and hadith sources, is the composition and iconographic examination of the themes that contain the life of water symbolism in Anatolian Seljuk art. The small number of tile example in various iconography and compositions with goblet, vase or kantharos type vessels containing the life of water will be handled together with examples from the stone works of the period and evaluated in terms of the cultural interactions and iconographic course of the theme.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Derleme Erişim Türü: Erişime Açık
- Ahmedȋ. (2018). İskendernâme, (çev.) Furkan Öztürk, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- And, M. (1998). Minyatürlerle Osmanlı İslam Mitologyası, İstanbul: Akbank Kültür ve Sanat Kitapları.
- Anonim. (2009). Sikkeler Ne Anlatır? Ortaçağ Anadolu Sikkelerinde Simgeler ve Çok kültürlülük, Yapı Kredi Müzesi Sergi Kataloğu, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Anonim. (2007). Kalanlar, 12. ve 13. Yüzyıllarda Türkiye’de Bizans, ed. Ayla Ödekan, İstanbul Arkeoloji Müzesi Sergi Kataloğu, İstanbul: Vehbi Koç Vakfı Yayını.
- Arık, R. (2007a). “Selçuklu Saraylarında Çini”, Anadolu′da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı, ed. Gönül Öney ve Zehra Çobanlı, İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, s.73-101.
- Arık, R. (2007b). “Anadolu Selçuklu Saraylarında Çini”, Anadolu Toprağının Hazinesi, İstanbul: Kale Grubu Kültür Yayınları, s.219- 315.
- Arık, R. (2000). Kubad Abad Selçuklu Saray ve Çinileri, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
- Bottéro, J. (2006). Gılgamış Destanı, Ölmek İstemeyen Büyük İnsan, çev. Orhan Suda, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Çoraklı, B. (2013). Tufan Hikâyelerinden Metaforik Bir Uyarlama, Yayınlanmamış Sanatta Yeterlik Tezi, İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eski Çini Onarımları Anasanat Dalı, s.16-26.
- Çoraklı, B.(2012). “Çini ve Seramiklerde Tavus Kuşu Figürü”, MSGSÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, İstanbul: MSGSÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayını, Sayı:6, s.7-16.
- Demiriz, Y. (1970). “Konya Müzesinde Özel Durumdaki Bir Kabartma Hakkında”, Sanat Tarihi Yıllığı, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, s.221-229.
- Devellioğlu, F. (2006 ). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, 23. Basım, Ankara: Aydın Kitabevi.
- Eliade, M. ( 2017). İmgeler ve Simgeler, çev. Mehmet Ali Kılıçbay, Ankara: Doğu Batı Yayınları.
- Eliade, M. ( 2009). Dinler Tarihine Giriş, çev. Lale Arslan, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
- Eliade, M. ( 1999). Şamanizm, çev. İsmet Berkan, Ankara: İmge Kitabevi.
- Esin, E. (1970). “Bağdaş ve Çökmek Türk Töresinde İki Oturuş Şeklinin Kadim İkonografisi”, Sanat Tarihi Yıllığı, Sayı: 3,İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, s.231-242.
- Hançerlioğlu, O. ( 2004 ). Dünya İnançları Sözlüğü, 4. Basım, İstanbul: Remzi Kitabevi.
- Kaya, L.G. (2005). “Taht ve Eğlence Sahneli Anadolu Şamdanları”, Sanat Tarihi Dergisi, Sayı: XIV1, s.157-191.
- Kuban, D. (1999). Divriği Mucizesi, Selçuklular Çağında İslam Bezeme Sanatı Üzerine Bir Deneme, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Mackenzie, D. A. (1996). Çin ve Japon Mitolojisi, (çev.) Koray Akten, Ankara: İmge Kitabevi.
- Ocak, A. O. (2012). İslam-Türk İnançlarında Hızır yahut Hızır- İlyas Kültü, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
- Öney, G. (2004). “Büyük Selçuklu Seramik Sanatında Resim Programı ve Gelişen Figür Üslubu”, Sanat Tarihi Dergisi, Sayı: XIII/1, s.61-82.
- Öney, G. (1976). Türk Çini Sanatı, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Öney, G. (1968a). “Anadolu Selçuklu Sanatında Hayat Ağacı Motifi”, Belleten, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını, Cilt: XXII, Sayı 125, s.25-36.
- Öney, G. (1968b). “Anadolu Selçuk Sanatında Balık Figürü”, Sanat Tarihi Yıllığı, İstanbul: İ.Ü. Edebiyat Fakültesi, Sanat Tarihi Enstitüsü Yayını, Sayı:2, s.142-168.
- Özbek, Y. (1999). “The Peacock Figure and its Iconography in Medieval Anatolian Turkish Art”, 10th International Congress of Turkish Art Geneva, Geneve: Foundation Max van Berchem, p.537-546.
- Parman, E. (1993). “Bizans Sanatında Tavus Kuşu İkonografisi”, Sanat Tarihinde İkonografik Araştırmalar Güner İnal’a Armağan, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Armağan Dizisi: 4, s.387-412.
- Saydam, M.B. (1997). Deli Dumrul’un Bilinci, “Türk- İslam Ruhu” Üzerine Bir Kültür Psikolojisi Denemesi, İstanbul: Metis Yayınları.
- Süslü, Ö. (1989). Tasvirlere Göre Anadolu Selçuklu Kıyafetleri, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
- Şentürk, Ş. (2009). “Oturan Hükümdar Sembolü”, Sikkeler Ne Anlatır? Ortaçağ Anadolu Sikkelerinde Simgeler ve Çokkültürlülük, Yapı Kredi Müzesi Sergi Kataloğu, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, s.49- 60.
- Yetkin, Ş. (1986). Anadolu’da Türk Çini Sanatının Gelişmesi, İstanbul: İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Yayınları.
- İnternet Kaynakları
- Holmberg, U. (1964). “The Tree of Life”, The Mythology of All Races, Vol. 4, Boston: Cooper Square Publishers, p.349-360,https://wordandsilence.files.wordpress.com/2017/11/mythology -of-all-races-4-finno-ugric-siberian.pdf, Erişim tarihi: 28.11.2019.
- Lecher, G. (1937). “The Tree of Life in Indo- European and Islamic Cultures”, Ars Islamica, Vol.4, 369-419, http://www.jstor.org/stable/25167048, Erişim tarihi: 03.05.2019.
- Görsel Kaynaklar
- Görsel 1. Ab-ı Hayat Başında Hızır ve Tahtında Büyük İskender, 1321, Minyatür, Zübdetü’t Tevârih, Topkapı Sarayı Müzesi Hazine. And, M., (1998). Minyatürlerle Osmanlı İslam Mitologyası, Akbank Kültür ve Sanat Kitapları, İstanbul, s.36.
- Görsel 2. Hz. Hızır ve Hz. İlyas’ın Ab-ı Hayat Pınarında Ölü Balığı Diriltmeleri,1703, Minyatür, Falname, TSM Hazine. And, M., (1998). Minyatürlerle Osmanlı İslam Mitologyası, Akbank Kültür ve Sanat Kitapları, İstanbul, s.193.
- Görsel 3. Lahit, Bizans, 5.yüzyıl, San Vitale Bazilikası, Ravenna. Malafarina, G. (2008). La Basilica di San Vitale, e il Mausoleo di Galla Placisia a Ravenna, Franco Cosimo Panini, Modena, p.8.
- Görsel 4. Kolon Başı, Bizans, 5.yüzyıl, San Vitale Bazilikası, Ravenna. Malafarina, G. (2008). La Basilica di San Vitale, e il Mausoleo di Galla Placisia a Ravenna,Franco Cosimo Panini, Modena, p.12.
- Görsel 5. Taş Kabartma, 11-12. yüzyıl, Sofya Arkeoloji Müzesi, Foto. Berrin Yapar Ünal. Görsel 6. Korkuluk Levhası, Orta Bizans 11-13.yüzyıl, İznik Müzesi, env. no: 758, Foto. Başak Çoraklı.
- Görsel 7. Mermer Levha, Bizans,11-13.yüzyıl, Bandırma Arkeoloji Müzesi, env. no: 922/2003. Anonim, (2007). Kalanlar, 12.ve 13.Yüzyıllarda Türkiye’de Bizans, İstanbul Arkeoloji Müzesi Sergi Kataloğu, Vehbi Koç Vakfı Yayını, İstanbul, s.87.
- Görsel 8. Sır Altı Tekniği Çini, 13.yüzyıl, Kubad Abad, Büyük Saray, Konya Karatay Müzesi. Arık, R.,(2000). Kubad Abad Selçuklu Saray ve Çinileri, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, s.100.
- Görsel 9. Şeffaf Turkuvaz Sırlı Çini, 13.yüzyıl, Kubad Abad, Küçük Saray, Konya Karatay Müzesi. Arık, R.,(2000). Kubad Abad Selçuklu Saray ve Çinileri, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, s.100.
- Görsel 10. Sır altı Tekniği Çini, 13.yüzyıl, Kubad Abad, Küçük Saray, Konya Karatay Müzesi.
- Arık, R.,(2000). Kubad Abad Selçuklu Saray ve Çinileri, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, s.95.
- Görsel 11. Stuko Rölyef Detay, Tuğrul II, Rey, 12. yüzyıl sonu, Museum of Art, Pennsylvania, https://tarihvearkeoloji.blogspot.com/2016/05/seljuk-turks-metropolitan-museum-of-art.html, Erişim tarihi: 17.12.2019.
- Görsel 12. Seramik Küp Parçası, Büyük Selçuklu, TİEM. Anonim (2009). Ortaçağ Anadolu Sikkelerinde Simgeler ve Çokkültürlülük, Yapı Kredi Müzesi Sergi Kataloğu, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, s.51.
- Görsel 13. Taş Kabartma, 13.yüzyıl, Konya İnce Minareli Medrese Müzesi, Konya, Foto. Başak Çoraklı.
- Görsel 14. Altın Sikke, Tuğrul Bey, 11.yüzyıl, Büyük Selçuklu.
- Anonim (2009). Ortaçağ Anadolu Sikkelerinde Simgeler ve Çokkültürlülük, Yapı Kredi Müzesi Sergi Kataloğu, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, s.52.
- Görsel 15. Lüster Tekniği Tabak,10. yüzyıl, Samarra, Metropolitan Museum of Art, New York, env.no: 1977.126, https://www.metmuseum.org/art/collection/search/452833,Erişim tarihi: 10.12.2019.
- Görsel 16. Minai Tekniği Tabak, 13. yüzyıl, Suriye, Freer Gallery of Art, Washington, env.no:F1925, https://asia.si.edu/object/F1925.7/, Erişim tarihi: 23.11.2019.
- Görsel 17. Minai Tekniği Tabak, 12.-13. yüzyıl, İran, Metropolitan Museum of Art, New York, env.no:17.120.42, https://www.metmuseum.org/art/collection/search/454002, Erişim tarihi: 23.11.2019.
- Görsel 18. Minai Tekniği Tabak, 12.-13. yüzyıl, İran, Metropolitan Museum of Art, New York, env.no:17.120.41,https://www.metmuseum.org/art/collection/search/453850, Erişim tarihi: 23.11.2019.
- Görsel 19. Sır Altı Tekniği Çini Parçası, 13. yüzyıl, Kubad Abad, Konya Karatay Müzesi. Arık, R., (2000). Kubad Abad Selçuklu Saray ve Çinileri, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, s.133.
- Görsel 20. Sır Altı Tekniği Çini Parçası, 13. yy. Kubad Abad, Konya Karatay Müzesi. Arık, R., (2000). Kubad Abad Selçuklu Saray ve Çinileri, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, s.140.
- Görsel 21. Sır altı Tekniği Çini Parçası, 13. yy. Kubad Abad, Konya Karatay Müzesi. Arık, R.,(2007).Anadolu Toprağının Hazinesi, Kale Grubu Kültür Yayınları, İstanbul, s.314.
- Görsel 22. Geniş Ağızlı Büyük Cam Bardak, 13. yy. Suriye, Victoria&Albert Museum, London, https://collections.vam.ac.uk/item/03311/the-luck-of-edenhall-beaker-and-case-unknown/, Erişim tarihi: 13.12.2019.
- Görsel 23. Divriği Ulu Cami Portali, 1228- 29, Foto. Başak Çoraklı.
- Görsel 24. Divriği Ulu Cami Portali ve Vazo Detayları, Foto. Başak Çoraklı.
- Görsel 25. Erzurum Çifte Minareli Medresesi Portali, 1253, Foto. Başak Çoraklı.
- Görsel 26. Erzurum Yakutiye Medresesi Portali, 1310, Foto. Başak Çoraklı.
- Görsel 27. Ab-ı Hayat İçeren Vazo, Erzurum Çifte Minareli Medresesi, Foto. Başak Çoraklı.
- Görsel 28. Ab-ı Hayat İçeren Vazo, Erzurum Yakutiye Medresesi, Foto. Başak Çoraklı.
- Görsel 29. Kayseri Döner Kümbet, 13.yy.sonu,https://www.rezerval.com/gezgor/kayseri/donerkumbet-kayseri, Erişim tarihi: 10.11.2019.
- Görsel 30.Konya İnce Minareli Medrese, Foto. Başak Çoraklı.
- Görsel 31. Divriği Ulu Cami, Foto. Başak Çoraklı.
- Görsel 32. Ab-ı Hayat İçeren Kap Formları, a.Kayseri Döner Kümbet, b.Konya İnce Minareli Medrese, c. Divriği Ulu Cami, d.Kubad Abad Sarayı Çini, e. Bizans Taş Levha, f. Kubad Abad Sarayı Çini.
| APA | ÇORAKLI B (2020). ANADOLU SELÇUKLU SANATINDA AB-I HAYAT SEMBOLİZMİ. , 189 - 210. |
| Chicago | ÇORAKLI Başak ANADOLU SELÇUKLU SANATINDA AB-I HAYAT SEMBOLİZMİ. (2020): 189 - 210. |
| MLA | ÇORAKLI Başak ANADOLU SELÇUKLU SANATINDA AB-I HAYAT SEMBOLİZMİ. , 2020, ss.189 - 210. |
| AMA | ÇORAKLI B ANADOLU SELÇUKLU SANATINDA AB-I HAYAT SEMBOLİZMİ. . 2020; 189 - 210. |
| Vancouver | ÇORAKLI B ANADOLU SELÇUKLU SANATINDA AB-I HAYAT SEMBOLİZMİ. . 2020; 189 - 210. |
| IEEE | ÇORAKLI B "ANADOLU SELÇUKLU SANATINDA AB-I HAYAT SEMBOLİZMİ." , ss.189 - 210, 2020. |
| ISNAD | ÇORAKLI, Başak. "ANADOLU SELÇUKLU SANATINDA AB-I HAYAT SEMBOLİZMİ". (2020), 189-210. |
| APA | ÇORAKLI B (2020). ANADOLU SELÇUKLU SANATINDA AB-I HAYAT SEMBOLİZMİ. Art-e Sanat Dergisi, 13(25), 189 - 210. |
| Chicago | ÇORAKLI Başak ANADOLU SELÇUKLU SANATINDA AB-I HAYAT SEMBOLİZMİ. Art-e Sanat Dergisi 13, no.25 (2020): 189 - 210. |
| MLA | ÇORAKLI Başak ANADOLU SELÇUKLU SANATINDA AB-I HAYAT SEMBOLİZMİ. Art-e Sanat Dergisi, vol.13, no.25, 2020, ss.189 - 210. |
| AMA | ÇORAKLI B ANADOLU SELÇUKLU SANATINDA AB-I HAYAT SEMBOLİZMİ. Art-e Sanat Dergisi. 2020; 13(25): 189 - 210. |
| Vancouver | ÇORAKLI B ANADOLU SELÇUKLU SANATINDA AB-I HAYAT SEMBOLİZMİ. Art-e Sanat Dergisi. 2020; 13(25): 189 - 210. |
| IEEE | ÇORAKLI B "ANADOLU SELÇUKLU SANATINDA AB-I HAYAT SEMBOLİZMİ." Art-e Sanat Dergisi, 13, ss.189 - 210, 2020. |
| ISNAD | ÇORAKLI, Başak. "ANADOLU SELÇUKLU SANATINDA AB-I HAYAT SEMBOLİZMİ". Art-e Sanat Dergisi 13/25 (2020), 189-210. |
