19. ve 20. Yüzyıl İstanbulunda Fincancılar Yokuşu, Amerikan Hanı ve Matbaacılık Faaliyetleri

Yıl: 2020 Cilt: 7 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 73 - 94 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.24955/ilef.735446 İndeks Tarihi: 20-10-2020

19. ve 20. Yüzyıl İstanbulunda Fincancılar Yokuşu, Amerikan Hanı ve Matbaacılık Faaliyetleri

Öz:
Bu makale, günümüzde İstanbul Fatih ilçesinde yer alan Fincancılar Yokuşu özelinde, 19. ve 20. yüzyıldaOsmanlı matbaacılarını ve matbaacılık faaliyetlerini inceleyecektir. Yokuşta 19. yüzyılda Amerikalı Protestan misyonerleri tarafından inşa edilmiş olan Amerikan Hanı / Bible House da aynı bağlamda değerlendirecektir. Makale, matbaacılık mesleğindekilerin Amerikan misyonerleri, Osmanlı Ermenileri (özelikle deProtestan Ermenileri) ve Osmanlı Müslümanları olduğunu gösterecektir. Fincancılar Yokuşu’nda nelerinbasıldığına dair detaylar vererek dönemin bazı okuma alışkanlıklarını ve Osmanlı Protestan Ermenilerininolası yeni tahayyüllerini örneklendirecektir. Son olarak, matbaacıların, Avrupa’ya hangi alanlarda bağımlıolduklarını ve bu bağımlılığı neyin kırdığına dair bazı analizler yapacaktır. Kısacası, bu makalenin amacı,Fincancılar Yokuşu’ndaki matbaacılık faaliyetlerini incelemek ve böylece 19. ve 20. yüzyıl Osmanlı İmparatorluğundaki okuma alışkanlıklarına, imparatorluk içi ve imparatorluk ötesi ilişkileri ağlarına, Amerikanmisyonerlerine ve özellikle de Osmanlı Protestan Ermenilerine dair bazı realiteleri yakalamaktır.
Anahtar Kelime:

Fincancılar Yokuşu, Amerikan Hanı, and Printing Activities in Istanbul in the Nineteenth and Twentieth Centuries

Öz:
This article will examine nineteenth- and twentieth-century Ottoman printers and their printing activities in the specific context of the Fincancılar Yokuşu, which is now located in Istanbuls Fatih district. In the same context, it will consider the Amerikan Hanı, or Bible House, built there in the nineteenth century by American Protestant missionaries. The article will show that the printing profession in the area was dominated by American missionaries, Ottoman Armenians (especially Protestant Armenians), and Ottoman Muslims. Through examples of what was published in the Fincancılar Yokuşu, it will shine a light on the reading habits of the period and possible new imaginations of Ottoman Protestant Armenians. Finally, it will offer some conclusions about the areas in which the printers at this particular location were dependent on Europe and how, in certain cases, they overcame this dependency. In short, the aim of this article is to examine the printing activities in the Fincancılar Yokuşu, and thus to capture some of the realities of the reading habits and intra-imperial and trans-imperial relation networks of American missionaries and Ottoman Protestant Armenians in the nineteenth- and twentieth-century Ottoman Empire.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Anderson, Benedict. 2006. Imagined Communities: Reflections on the Origin and Spread of Nationalism. London, New York: Verso.
  • Birinci, Ali. 2014. “Osmanlı Tıbaat ve Matbuat Hayatında (1567-1908) Ermeniler,” Yeni Türkiye, no. 60: 1-22.
  • Fea, John. 2016. The Bible Cause: A History of the American Bible Society. New York: Oxford University Press.
  • Febvre, Lucien, Henri-Jean Martin. 1976. The Coming of the Book: The Impact of Printing 1450-1800, translated by David Gerard. London: NLB.
  • Gürses Söğüt, Sibel. 2016. “19. Yüzyıl İstanbulunda Modern İmar Uygulamaları: Yangın Yeri Düzenlemeleri,” Toplumsal Tarih, no. 271: 50-62.
  • Hamlin, Cyrus. 2011. Türkler Arasında, çeviren Hasan Yüksel. İstanbul: Meydan Yayıncılık.
  • Kabacalı, Alpay. 2000. Başlangıcından Günümüze Türkiyede Matbaa, Basın ve Yayın. İstanbul: Literatür Yayıncılık.
  • Karagöz-Kızılca, Gül. 2016. “Osmanlı/Türk Basın Tarihi Yazımı Üzerine Eleştirel Bir Değerlendirme.” İlef Dergisi 3 (1): 71-90.
  • Kocabaşoğlu, Uygur. 1989. Anadoludaki Amerika- Kendi Belgeleriyle 19. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğundaki Amerikan Misyoner Okulları. İstanbul, Arba Yayınları.
  • Koloğlu, Orhan. 2005. 1908 Basın Patlaması. İstanbul: Baş-Has.
  • Mildanoğlu, Zakarya. 2014. Ermenice Süreli Yayınlar, 1794-2000. İstanbul: Aras Yayıncılık.
  • Özdoğan, Günay Göksu, Füsun Üstel, Karin Karakaşlı, Ferhat Kentel. 2009. Türkiyede Ermeniler: Cemaat-Birey-Yurttaş. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
  • Sabev, Orlin. 2018. Waiting for Müteferrika: Glimpses of Ottoman Print Culture. Boston: Academic Studies Press.
  • Salt, Jeremy. 2015. Emperyalizm, Evanjelizm ve Osmanlı Ermenileri, 1876-1896. İstanbul: T&T Yayınları.
  • Teotig. 2012. Baskı ve Harf: Ermeni Matbaacılık Faaliyetleri, çeviren Sirvart Malhasyan, Arlet İncidüzen. İstanbul: Birzamanlar Yayıncılık.
  • Yıldırım, Mehmet Ali. 2012. Dersaâdet Sanayi Mektebi: İstanbul Sanayi Mektebi 1868-1926. İstanbul: Kitabevi.
  • T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA) Bâb-ı Âli Evrak Odası (BEO) Dosya No/Gömlek No: 3544/265733, H-18.4.1327 (9.5.1909)
  • Dâhiliye Nezâreti Emniyet-i Umumiye Levazımat (DH.EUM.LVZ) Dosya No/Gömlek No: 12/71, H-15.5.1331 (22.4.1913); 15/48, H-15.11.1331 (16.10.1913).
  • Dâhiliye Nezâreti Emniyet-i Umumiye Tahrirat (DH.EUM.THR) Dosya No/Gömlek No: 33/37, 7.5.1328 (18.4.1910).
  • Dâhiliye Nezâreti İdare-i Umumi (DH.İ.UM) Dosya No/Gömlek No: 19/1, H-25.12.1337 (21.9.1919).
  • Dâhiliye Nezâreti İdari (DH.İD) Dosya No/Gömlek No: 83/36, H-10.3.1331 (17.2.1913).
  • Dâhiliye Nezâreti Mektub-i Kalemi (DH.MKT) Dosya No/Gömlek No: 359/21, H-9.10.1312 (5.4.1895); 593/47, H-9.7.1320 (12.10.1902); 614/28, H-17.8.1320 (19.11.1902); 635/38, H-18.10.1320 (18.1.1903); 667/20, H-17.12.1320 (26.5.1902); 709/4, H-18.2.1321 (16.5.1903); 750/54, H-18.5.1321 (12.8.1903); 750/87, H-19.5.1321 (13.8.1903); 789/19, H-12.8.1321 (3.11.1903); 822/11, H-29.11.1321 (16.2.1904); 835/27, H-10.1.1322 (27.3.1904); 882/38, H-9.6.1322 (21.8.1904); 893/38, H-18.7.1322 (28.9.1904); 934/70, H-22.12.1322 (27.2.1905); 935/5, H-23.12.1322 (28.2.1905); 991/47, H-23.5.1323 (26.7.1905); 1092/37, H-27.4.1324 (20.6.1906); 1375/112, H-6.2.1304 (4.11.1886); 1404/112, H-20.6.1304 (16.3.1887); 1581/19, H-29.4.1306 (2.1.1889); 1582/27, H-5.5.1306 (7.1.1889); 2174/76, 1316.L.22 (4.8.1885); 2235/47, H-10.4.1317 (18.8.1899); 2251/153, H-21.5.1317 (15.9.1889); 2271/52, H-1317.B.12 (20.1.1900); 2579/16, H-13.10.1319 (23.1.1902); 2624/24, H-10.9.1326 (6.10.1908); 2717/87, H-2.1.1327 (24.1.1909); 2811/3, H-2.4.1327 (23.4.1909).
  • Hariciye Nezâreti Siyasi (HR.SYS) Dosya No/Gömlek No: 1774/32, M-2.10.1879; 2092/15, M-04.2.1918; 2883/1, M-22.3.1916.
  • Hariciye Nezâreti Tahrirat (HR.TH) Dosya No/Gömlek No: 177/98, M-8.7.1896.
  • Maarif Nezâreti Mektubî Kalemi (MF.MKT) Dosya No/Gömlek No: 19/154, H-17.7.1291 (30.8.1875); 33/60, H-22.12.1292 (19.1.1876); 36/142, H-29.4.1293 (24.5.1876); 39/61, H-18.6.1293 (11.7.1876); 40/128, H-11.7.1293 (2.8.1876); 41/65, H-18.7.1293 (9.8.1876); 44/15, H-15.10.1293 (3.11.1876); 46/91, H-5.3.1294 (20.3.1877); 50/42, H-10.7.1294 (21.7.1877); 51/33, H-19.8.1294 (29.8.1877); 53/34, H-6.2.1295 (9.2.1878); 56/151, H-4.6.1295 (5.6.1878); 86/42, H-15.6.1302 (1.4.1885); 660/30, 16.6.1320 (20.9.1902); 675/28, H-28.8.1320 (30.11.1902); 683/11, H-9.11.1320 (7.2.1903); 713/2, H-15.3.1321 (11.6.1903); 714/3, H-20.3.1321 (16.6.1903); 714/4, H-20.3.1321 (16.6.1903); 715/41, H-27.3.1321 (23.6.1903); 715/42, H-27.3.1321 (23.6.1903); 716/12, H-1.4.1321 (27.6.1903); 717/39, H-10.4.1321 (16.7.1903); 717/40, H-10.4.1321 (6.7.1903); 735/28, H-22.6.1321 (18.6.1903); 735/66, H-24.6.1321 (17.9.1903); 736/7, H-24.6.1321 (17.9.1903); 736/28, H-27.6.1321 (20.9.1903); 745/18, H-5.8.1321 (27.9.1903); 753/37, H-22.9.1321 (12.12.1903); 772/46, H-13.1.1322 (30.3.1904); 780/13, H-29.2.1322 (15.5.1904); 796/16, H-29.6.1322 (31.8.1905); 802/24, H-27.6.1322 (9.8.1904); 818/13, H-7.10.1322 (15.12.1904); 818/46, H-8.10.1322 (16.12.1904); 830/55, H-2.12.1322 (7.2.1905); 837/21, H-4.1.1323 (8.6.1905); 839/27, H-11.1.1323 (18.3.1905); 841/17, H-16.1.1323 (23.3.1905); 841/19, H-16.1.1323 (23.3.1905); 842/49, H-23.1.1323 (30.3.1905); 843/51, H-27.2.1323 (3.5.1905); 849/55, H-20.2.1323 (26.4.1905); 852/6, H-1.3.1323 (16.5.1904); 859/5, H-25.3.1323 (8.5.1907); 869/31, H-11.1.1323 (18.3.1905); 874/48, H-2.6.1323(4.8.1905); 892/58, H-9.9.1323 (7.11.1905); 912/43, H-26.12.1323 (21.2.1906); 936/30, H-25.4.1324 (18.6.1906); 942/39, H-27.05.1324 (19.7.1906); 963/70, H-4.10.1324 (21.11.1906); 982/48, H-24.1.1325 (9.3.1907); 986/75, H-7.5.1328 (17.5.1910); 988/70, H-19.2.1325 (3.4.1907); 993/68, H-17.3.1325 (30.4.1907); 998/43, H-28.4.1325 (10.6.1907); 999/62, H-4.5.1325 (15.6.1907); 1003/4, H.16.5.1325 (27.6.1907); 1012/80, H-13.7.1325 (23.9.1904); 1015/3, H-29.7.1325 (7.9.1907); 1015/4, H-29.7.1325 (7.9.1907); 1015/5, H-29.7.1325 (7.9.1907); 1015/6, H-29.7.1325 (7.9.1907); 1040/22, H-15.1.1326 (18.2.1908); 1042/11, H-24.1.1326 (27.2.1908); 1056/58, H-21.4.1326 (23.5.1908); 1952/45, H-3.4.1326 (5.5.1908).
  • Şûra-yı Devlet (ŞD): Dosya No/Gömlek No: 2758/31, H-28.1.1325 (13.3.1907); 2758/31, H-28.1.1325 (13.3.1907); 2781/30, H-12.3.1327 (3.4.1909)
  • Yıldız Perakende Dahiliye (Y.PRK.DH) Dosya No/Gömlek No: 13/19, H-15.8.1322 (25.10.1904).
  • Yıldız Perakende Zabtiye (Y.PRK.ZB) Dosya No/Gömlek No: 15/41, H-22.9.1312 (19.3.1895).
  • Zabtiye Nezâreti (ZB) Dosya No/Gömlek No: 17/46, R-22.10.1304 (14.7.1887); 19/57, R-7.4.1322 (20.6.1906); 21/99, R-7.4.1323 (20.6.1907); 318/22, R-23.6.1322 (5.9.1906); 330/111, R-10.12.1324 (25.1.1907); 387/153, R-16.7.1322 (26.9.1904); 634/26, R-15.4.1323 (28.6.1907).
APA TURNA N (2020). 19. ve 20. Yüzyıl İstanbulunda Fincancılar Yokuşu, Amerikan Hanı ve Matbaacılık Faaliyetleri. , 73 - 94. 10.24955/ilef.735446
Chicago TURNA NALAN 19. ve 20. Yüzyıl İstanbulunda Fincancılar Yokuşu, Amerikan Hanı ve Matbaacılık Faaliyetleri. (2020): 73 - 94. 10.24955/ilef.735446
MLA TURNA NALAN 19. ve 20. Yüzyıl İstanbulunda Fincancılar Yokuşu, Amerikan Hanı ve Matbaacılık Faaliyetleri. , 2020, ss.73 - 94. 10.24955/ilef.735446
AMA TURNA N 19. ve 20. Yüzyıl İstanbulunda Fincancılar Yokuşu, Amerikan Hanı ve Matbaacılık Faaliyetleri. . 2020; 73 - 94. 10.24955/ilef.735446
Vancouver TURNA N 19. ve 20. Yüzyıl İstanbulunda Fincancılar Yokuşu, Amerikan Hanı ve Matbaacılık Faaliyetleri. . 2020; 73 - 94. 10.24955/ilef.735446
IEEE TURNA N "19. ve 20. Yüzyıl İstanbulunda Fincancılar Yokuşu, Amerikan Hanı ve Matbaacılık Faaliyetleri." , ss.73 - 94, 2020. 10.24955/ilef.735446
ISNAD TURNA, NALAN. "19. ve 20. Yüzyıl İstanbulunda Fincancılar Yokuşu, Amerikan Hanı ve Matbaacılık Faaliyetleri". (2020), 73-94. https://doi.org/10.24955/ilef.735446
APA TURNA N (2020). 19. ve 20. Yüzyıl İstanbulunda Fincancılar Yokuşu, Amerikan Hanı ve Matbaacılık Faaliyetleri. Ankara Üniversitesi İLEF Dergisi, 7(1), 73 - 94. 10.24955/ilef.735446
Chicago TURNA NALAN 19. ve 20. Yüzyıl İstanbulunda Fincancılar Yokuşu, Amerikan Hanı ve Matbaacılık Faaliyetleri. Ankara Üniversitesi İLEF Dergisi 7, no.1 (2020): 73 - 94. 10.24955/ilef.735446
MLA TURNA NALAN 19. ve 20. Yüzyıl İstanbulunda Fincancılar Yokuşu, Amerikan Hanı ve Matbaacılık Faaliyetleri. Ankara Üniversitesi İLEF Dergisi, vol.7, no.1, 2020, ss.73 - 94. 10.24955/ilef.735446
AMA TURNA N 19. ve 20. Yüzyıl İstanbulunda Fincancılar Yokuşu, Amerikan Hanı ve Matbaacılık Faaliyetleri. Ankara Üniversitesi İLEF Dergisi. 2020; 7(1): 73 - 94. 10.24955/ilef.735446
Vancouver TURNA N 19. ve 20. Yüzyıl İstanbulunda Fincancılar Yokuşu, Amerikan Hanı ve Matbaacılık Faaliyetleri. Ankara Üniversitesi İLEF Dergisi. 2020; 7(1): 73 - 94. 10.24955/ilef.735446
IEEE TURNA N "19. ve 20. Yüzyıl İstanbulunda Fincancılar Yokuşu, Amerikan Hanı ve Matbaacılık Faaliyetleri." Ankara Üniversitesi İLEF Dergisi, 7, ss.73 - 94, 2020. 10.24955/ilef.735446
ISNAD TURNA, NALAN. "19. ve 20. Yüzyıl İstanbulunda Fincancılar Yokuşu, Amerikan Hanı ve Matbaacılık Faaliyetleri". Ankara Üniversitesi İLEF Dergisi 7/1 (2020), 73-94. https://doi.org/10.24955/ilef.735446