Yıl: 2020 Cilt: 7 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 29 - 76 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 14-12-2020

Ortaçağ İslam Mimarisi Süsleme Programında Kakma Tekniği: Mardin Örneği

Öz:
Mimari süsleme, kullanılan malzemenin yüzeyine uygulanan müdahaleyebağlı olarak farklı tekniklerle karşımıza çıkmaktadır. Mimari yapılarda anamalzeme olarak yüzyıllardır en çok kullanılan taş, coğrafi etkenlerin vedayanıklılığın yanında kişisel beğeni sonucunda da tercih edilmiştir. Mimaridetaşa uygulanan süslemelerde oyma, kafes oyma, kakma, kazıma, boyamateknikleri ile renkli taş kullanımından söz edilebilir. Çalışmamıza konu olankakma tekniği, ana inşa malzemesi üzerine farklı renkteki malzemenin kakılmasıile oluşturulan bir tekniktir. Bu çalışmada, Mardin’in İslamî dönem dinîyapılarından kakma tekniği süslemeye sahip Latifiye Camii, Hamza-i KebirCamii, Zinciriye Medresesi ve Kasımiye Medresesi incelenmektedir. Buçalışmadaki amacımız, kakma tekniği konusunda alana katkı sağlamakla birlikteMardin’deki ortaçağ İslamî dönem dinî yapılarında görülen kakma tekniklisüslemeleri detaylarıyla literatüre kazandırmaktır. Anadolu’da aynı dönemiçerisinde karşılaştığımız örneklere nazaran, Mardin’de daha yoğun kullanılanbu teknik, motif ve kompozisyonlarda Selçuklu süsleme üslubunun izlerinitaşımaktadır.
Anahtar Kelime:

Marquetry Technique in Medieval Islamic Architecture Decoration Program: The Sample of Mardin

Öz:
Architectural decoration techniques vary according to the intervention applied on the building material surface. Stone has been used as a main building material for centuries not only due to geographical factors and durability, but also due to personal taste. Embossment, engraving, tracery, marquetry,damascene etching and engraining methods, and coloured stones are used for stone decoration in architecture. Marquetry, which is the subject of our study, is a technique used to create decorative patterns by inserting materials of different colours on the building material. This study focused on Islamic period historic buildings embodying stone-marquetry decorations in Mardin, such as Latifiye Mosque, Hamza-i Kebir Mosque, Zinciriye Madrasa and Kasımiye Madrasa. The objective of this study is to fill the gap in the literature on marquetry and to provide insight into the marquetry decorations of medieval Islamic buildings in Mardin. In comparison to the other architectural structures built in the same period in Anatolia, the marquetry decorations in the architectural structures in Mardin reflect more the characteristics of the Seljuk decoration style in motifs and compositions.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Akok, Mahmut. “Merzifonda Çelebi Mehmet Medresesi”. Mimarlık, Güzel Sanatlar ve Şehircilik Dergisi, IX/1-2, (İstanbul 1952), 29-37.
  • Aldoğan, Ayşen Nurdan. “Gebze-Çoban Mustafa Paşa Camii ve Memlûk Etkili Bezemesi”. Türkiyemiz, 38, (İstanbul 1982): 27-38.
  • Alper, Berrin. “Mercek Altında Bir Yapı: Sultan Kasım Medresesi”. Taşın Belleği Mardin. 241-264. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2005.
  • Altun, Ara. “Mardin’de Türk Devri Anıtsal Mimarisine Genel Bakış”. Taşın Belleği Mardin. 149-175. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2005.
  • Altun, Ara. Anadolu’da Artuklu Devri Türk Mimarisi’nin Gelişmesi. bs..İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1978.
  • Altun, Ara. Mardinde’ki Türk Devri Mimarisi. bs. İstanbul: Mardin Valiliği Yayınları, 2011.
  • Arık, Oluş. “Çininin Tarihçesine Kısa Bakış”. ed. Rüşhan Arık- Oluş Arık, Anadolu Toprağının Hazinesi Çini Selçuklu ve Beylikler Çağı. bs. İstanbul: Kale Grubu Kültür Yayınları 2007.
  • Artuk, İbrahim. Artuk İlinin Tarihi Belgesi. bs. İstanbul: Güven Basımevi, tsz.
  • Artuk, İbrahim. “Mardin Zinciriye Medresesi ve Bânisi”. Selçuklu Araştırmaları Dergisi, III, (1971): 191-194.
  • Aslanapa, Oktay. Türk Sanatı. bs. İstanbul: Remzi Kitabevi 1993.
  • Atalan, Özlem. “Artuklu Mimarisi’nin Anıtsal Mimarisinin Korunması Üzerine Model Yaklaşımı: Kasımiye Medresesi Örneği”, I. Uluslararası Artuklu Sempozyumu Bildirileri, 25-26-27 Ekim 2007 Mardin, ed. İbrahim Özçoşar, Mardin Valiliği, (Mardin 2008), II, 305-315.
  • Ayduslu, Nevin. “Selçuklu Ve Beylikler Döneminde Kakma Çiniler Ve Günümüz Sanatından Bir Kaç Örnek”. Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 29, (2012): 17- 33.
  • Bakırer, Ömür. Onüç ve Ondördüncü Yüzyıllarda Anadolu Mihrapları. bs. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1976.
  • Barışta, Hatice Örcün. “Mardin Kasımiye ve Zinciriye Medreselerinin Taş Süslemelerinde Gözlenen Benzerlikler”, I. Uluslararası Artuklu Sempozyumu Bildirileri, 25-26-27 Ekim 2007 Mardin, ed. İbrahim Özçoşar, Mardin Valiliği, ( Mardin 2008), II, 244.
  • Bayhan, Ahmet Ali. “Mısırdaki Eyyubi Devri Mimari Eserleri: Medreseler ve Hankah/ Zaviyeler”. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 12, (Erzurum:2004):1-16.
  • Beksaç, Engin. “Eyyubiler (Sanat)” . Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, XII, (İstanbul 1995): 20- 32.
  • Creswell, Keppel Archibald, Cameron. “Mardin and Diyarbekr” , In Muqarnas XV: An Annual on the Visual Culture of the Islamic World. ed. Gülru Necipoglu. bs. Leiden: E.J. Brill,1998, 2-8.
  • Çaça, Sultan. Mardin’de Artuklu Dönemine Ait Bir Medrese: Zinciriye (Sultan İsa) Medresesi, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya 2013.
  • Çağlayan, Murat ve Tanyeli, Gülsün. “Mardin Zinciriye (Sultan İsa) Medresesi ve Osmanlıdan Günümüze Medresedeki Restorasyon Müdahaleleri”. Mimarist, 55, (2016) :89-93.
  • Çağlayan, Murat ve Tanyeli, Gülsün. Mardin Anıtsal Yapılarında Değişmişlik Ve Özgünlük Sorunları, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, İstanbul 2017.
  • Çağlayan, Murat ve Tanyeli, Gülsün. Anadolu'da Bir Akkoyunlu Kültür Mirası: Mardin Kasımiye Medresesi”, International Conference on Natural Science and Engineering (ICNASE’16) , 19- 20 Mart 2016, ed. Murat Ceyhan, Kilis: Mavi Kitap Yayıncılık, (2016): 1113- 1146.
  • Çağlayan, Murat ve Tanyeli, Gülsün. “Bir Mimari Karşılaştırma: Mardin Zinciriye ve Kasımiye Medreseleri”, İlk Çağlardan Modern Döneme Tarihten İzler II, ed. M. Doğan Karaçoşkun ve Osman Köse, (Ankara: Berikan Yayınevi, 2018), 147-163.
  • Çağlayan, Murat ve Tanyeli, Gülsün. Mardin Ortaçağ Anıtları ve Yapım Teknikleri. bs. İstanbul: Hiper Yayın, 2017.
  • Çakmak, Şakir. Erken Dönem Osmanlı Mimarisinde Taçkapılar (1300-1500). bs. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2001.
  • Çetin, Altan. “Memlûk Kaynaklarına Göre Mardin”, I. Uluslararası Mardin Tarihi Sempozyumu, ed. İbrahim Özçoşar, Hüseyin Haşimi Güneş, İstanbul: Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Yayınları, (2006): 387-399.
  • Demiriz, Yıldız. “XIV. Yüzyılda Ağaç İşleri”. Yüzyıllar Boyunca Türk Sanatı. bs. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1977.
  • Demiriz, Yıldız. Osmanlı Mimarisi’nde Süsleme. Erken Devir (1300-1453). bs., İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1979.
  • Demiralp, Yekta. Akşehir ve Köylerindeki Türk Anıtları. bs. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1996.
  • Diğler, Mustafa ve Aydın, Seçkin. “Mardin’de Artuklu Dönemine Ait Taş İşçiliğinde Kullanılan Motiflerin Plastik Öğeleri”, I. Uluslararası Artuklu Sempozyumu Bildirileri, 25-26-27 Ekim 2007 Mardin, ed. İbrahim Özçoşar, Mardin Valiliği, (Mardin 2008), II, 349-381.
  • Doğan, Belkıs ve Doğanay, Aziz. “Akkoyunlu ve Karakoyunlu Devletlerinde Mimarî ve Sanat Üslûbu Üzerine Bir Değerlendirme”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 6/1, (2017): 657-682.
  • Doğan, Belkıs ve Doğanay, Akkoyunlu Ve Karakoyunlu Türkmen Devletlerinde Mimarî Ve Sanat Üslûbu, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2017.
  • Gabriel, Albert. Şarki Türkiye’de Arkeolojik Geziler, çev: İdil Çetin, Ankara: Dipnot Kitapları 2014.
  • Görür, Muhammed. Beylikler Dönemi Mimarisinde Taş Süsleme (1300-1435), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 1999.
  • Göyünç, Nejat. XVI. Yüzyılda Mardin Sancağ. bs. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 1991.
  • Gündoğdu, Hamza. “ Gebze Çoban Mustafa Paşa Külliyesi’nin Osmanlı Külliyeleri İçindeki Yeri ve Önemi”, Uluslararası Gazi Süleyman Paşa ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu-III, Kocaeli: Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Yayınları, (2017): 2781-2808.
  • Hill, Derek ve Graber, Oleg. Islamic Architecture and Its Decoration, A.D. 800-1500. bs. Londra: Faber and Faber, 1964.
  • İnal, Güner. “Orta Çağlarda Anadolu’da Çalışan Suriye ve Mezopotamyalı Sanatçılar”. Sanat Tarihi Yıllığı, XI: 83- 94. 1982.
  • Karaçam, Hüseyin. Artuklu Kitabeleri ( 1102-1409), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2012.
  • Karadaş, Şükriye. Anadolu Selçuklu Dönemi Mimarisinde Bitkisel Bezeme Unsûrları, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 2011.
  • Karamağaralı, Beyhan. Ahlat Mezartaşları. bs. Ankara: Güven Matbaası, 1972.
  • Keleş, Hamza. “Anadolu’da Akkoyunlu Kültür Mirası; Tarihi Eserler”, Türk Kültürü Ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 38, (2006): 63-81.
  • Kodaş, Ergül. “Yukarı Dicle’de Yeni Bir Çanak Çömleksiz Neolitik Yerleşim Yeri: Boncuklu Tarla Kazıları ve İlk Gözlemler”. Arkeoloji Ve Sanat Dergisi,157- 158, (2019): 7-20.
  • Meinecke, Michael. Die Memlukische Architectur in Agypten and Syrien 648/1250 bis 923/1517. bs., Glückstadt: Verlag J.J. Augustin GmbH, 1992.
  • Mülayim, Selçuk. Anadolu Türk Mimarisinde Geometrik Süslemeler, Selçuklu Çağı. bs. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1982.
  • Ödekan, Ayla. Osmanlı Öncesi Anadolu Türk Mimarisinde Mukarnaslı Portal Örtüleri. bs. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Yayınları, 1977.
  • Ögel, Semra. Anadolu Selçukluları’nın Taş Tezyinatı. bs. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1966.
  • Ögel, Semra. “Taç kapılar”, Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Uygarlığı 2. ed. Ali Uzay Peker ve Kenan Bilici, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2006, 469- 486.
  • Öney, Gönül. “Anadolu Selçuklu ve Beylikler Devri Ahşap Teknikleri”, Sanat Tarihi Yıllığı,3, (1969-1970): 137-149.
  • Öney, Gönül. Ankara Arslanhane Camii. bs. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1990.
  • Öney, Gönül ve Erginsoy, İlker. Anadolu Selçuklu Mimari Süslemesi ve El Sanatları. bs. Ankara: İş Bankası Yayınları, 1992.
  • Özbek, Yıldıray. “Anadolu Türk Mimarisinde Taş Süsleme”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 7/14, (2009): 141-169.
  • Özbek, Yıldıray. Osmanlı Beyliği Mimarisinde Taş Süsleme (1300-1453). bs. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2002.
  • Semerci, Fatih. Mardin Kireçtaşının Yapı Taşı Olarak Araştırılması, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul: 2008.
  • Seyhan, Köksal. “Çoban Mustafa Paşa Külliyesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 8, (İstanbul 1993): 351-354.
  • Soyukaya, Nevin vd., Mardin Kültür Envanteri, bs. İstanbul: Mardin Valiliği, Çekül Yayınları, 2013.
  • Sözen, Metin. Anadolu Medreseleri I, İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Yayınları, 1970.
  • Sözen, Metin. Anadolu’da Akkoyunlu Mimarisi. bs. İstanbul: Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu, 1981.
  • Tuncer, Orhan Cezmi. “Artuklu Yapıları (yaptıran, yürüten ve yapanlar)”, I. Uluslararası Artuklu Sempozyumu Bildirileri, 25-26-27 Ekim 2007 Mardin, ed. İbrahim Özçoşar, Mardin Valiliği, (Mardin 2008), II, 152.
  • Tuncer, Orhan Cezmi. “Birkaç Selçuklu Taç Kapısında Geometrik Araştırmalar”. Vakıflar Dergisi, 16, (1982): 61-76.
  • Tuncer, Orhan Cezmi. Diyarbakır Camileri. bs. Ankara: Diyarbakır Belediyesi Yayınları,1996.
  • Turan, Çimen. Artuklu Dönemi Tarihi Yapılarındaki Figürlü Süslemeler Ve Orta Asya Kültürünün Etkileri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Batman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Batman 2014.
  • Uluçam, Abdüsselam. “İslam Dönemi Mardin’i”, Taşın Belleği Mardin. 99–116, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2005.
  • Uysal, Ali Osman. “Adana Ulu Camii”. Vakıflar Dergisi, 19, ( 1985): 277-284.
  • Ünal, Rahmi Hüseyin. Osmanlı Öncesi Anadolu-Türk Mimarisinde Taç Kapılar. bs. İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları, 1982.
  • Ünver, A. Süheyl. Mardin Mimari Anıtlarında Tezyini Yorumlar. bs. İstanbul: Numune Matbaacılık, 2010.
  • Yeşilbaş Evindar. “Hamza-i Kebir Türbesi Üzerine Yeni Değerlendirmeler”. Milel ve Nihal, 2, (2014): 163-182.
  • Yetkin, Şerare. “Sinan’ın Mimarisinde Çini Süsleme Düzeni”, Mimarbaşı Koca Sinan, Yaşadığı Çağ ve Eserleri, ed. Sadi Bayram, İstanbul: Vakıflar Genel Müdürlüğü, 1988, 479-498.
  • Yıldız, Şenay Özgür. “Gaziantep Camilerinde Görülen Bazı Güneyli Etkiler”.Ege Üniversitesi Sanat Tarihi Dergisi, 25/1, (2016): 86-110.
  • Yiğit, İsmail. Memlûkler. bs. İstanbul:Kayıhan Yayınları, 2015.
  • Yuvalı, Abdulkadir. “Artukoğulları Döneminde Mardin’deki Maddi Kültür Unsurları”, I. Uluslararası Mardin Tarihi Sempozyumu, ed. İbrahim Özçoşar, Hüseyin Haşimi Güneş, İstanbul: Mardin Tarihi İhtisas Kütüphanesi Yayınları, 2006, 27-37.
APA YEŞİLBAŞ E (2020). Ortaçağ İslam Mimarisi Süsleme Programında Kakma Tekniği: Mardin Örneği. , 29 - 76.
Chicago YEŞİLBAŞ Evindar Ortaçağ İslam Mimarisi Süsleme Programında Kakma Tekniği: Mardin Örneği. (2020): 29 - 76.
MLA YEŞİLBAŞ Evindar Ortaçağ İslam Mimarisi Süsleme Programında Kakma Tekniği: Mardin Örneği. , 2020, ss.29 - 76.
AMA YEŞİLBAŞ E Ortaçağ İslam Mimarisi Süsleme Programında Kakma Tekniği: Mardin Örneği. . 2020; 29 - 76.
Vancouver YEŞİLBAŞ E Ortaçağ İslam Mimarisi Süsleme Programında Kakma Tekniği: Mardin Örneği. . 2020; 29 - 76.
IEEE YEŞİLBAŞ E "Ortaçağ İslam Mimarisi Süsleme Programında Kakma Tekniği: Mardin Örneği." , ss.29 - 76, 2020.
ISNAD YEŞİLBAŞ, Evindar. "Ortaçağ İslam Mimarisi Süsleme Programında Kakma Tekniği: Mardin Örneği". (2020), 29-76.
APA YEŞİLBAŞ E (2020). Ortaçağ İslam Mimarisi Süsleme Programında Kakma Tekniği: Mardin Örneği. Artuklu Akademi, 7(1), 29 - 76.
Chicago YEŞİLBAŞ Evindar Ortaçağ İslam Mimarisi Süsleme Programında Kakma Tekniği: Mardin Örneği. Artuklu Akademi 7, no.1 (2020): 29 - 76.
MLA YEŞİLBAŞ Evindar Ortaçağ İslam Mimarisi Süsleme Programında Kakma Tekniği: Mardin Örneği. Artuklu Akademi, vol.7, no.1, 2020, ss.29 - 76.
AMA YEŞİLBAŞ E Ortaçağ İslam Mimarisi Süsleme Programında Kakma Tekniği: Mardin Örneği. Artuklu Akademi. 2020; 7(1): 29 - 76.
Vancouver YEŞİLBAŞ E Ortaçağ İslam Mimarisi Süsleme Programında Kakma Tekniği: Mardin Örneği. Artuklu Akademi. 2020; 7(1): 29 - 76.
IEEE YEŞİLBAŞ E "Ortaçağ İslam Mimarisi Süsleme Programında Kakma Tekniği: Mardin Örneği." Artuklu Akademi, 7, ss.29 - 76, 2020.
ISNAD YEŞİLBAŞ, Evindar. "Ortaçağ İslam Mimarisi Süsleme Programında Kakma Tekniği: Mardin Örneği". Artuklu Akademi 7/1 (2020), 29-76.