En Erken Devirlerden Türk Mezarlarına Ölü Yakımı Uygulaması

YILDIRIM, ELVIN

En Erken Devirlerden Türk Mezarlarına Ölü Yakımı Uygulaması

Elvin YILDIRIM (İstanbul Aydın Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, İstanbul, Türkiye)

Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi

3 1

Yıl: 2020 Cilt: 22 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 28 - 37 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 26-10-2020

En Erken Devirlerden Türk Mezarlarına Ölü Yakımı Uygulaması

Öz:

Türklerin binlerce yıllık mezar gömü üslubu olarak inhumasyon uygulamasını kullandıkları, atalar kültüinanışına göre ölülerini kurganlara gömdükleri bilinmektedir. Diğer taraftan Türkler arasında ölü yakımınınuygulanıp uygulanmadığı meselesi üzerine tartışmalar mevcuttur. Çin kaynakları Türklerin ölü yakımıuygulamasını yaptıklarını ifade etmektedirler. Arkeolojik olarak da Türklerde ölü yakımı uygulamasınınkullanıldığı görülmektedir. Böylece yazılı kaynaklar ve maddi kültür unsurları birbirlerini desteklemişbulunmaktadır. Türklerin yurt tuttuğu engin bozkır coğrafyasında Ural havalisinden Hakasya topraklarınakadar Srubna-Andronovo Kültürü döneminden Karasuk Kültürü ve Tagar-Taştık Kültürü ve beraberindeTürk boylarının sahneye çıkışı ve uyguladıkları ölü gömme uygulamalarını mezar envanterleri üzerindeninceleyerek, kremasyon uygulamasının en erken hangi dönem kullanıldığının ve ne zaman terk edildiğinincevaplarını ortaya koymaya çalışacağız.

Anahtar Kelime:

Cremation from the Earliest Periods to Turkic Graves

Öz:

It is known that Turks used inhumation as a burial style for thousands of years and buried their dead to kurgans according to ancestor cult belief. On the other hand, there is controversy among researchers that whether the Turks practiced the cremation (which is another ritual) or not. Written sources state that Turks were practicing cremation. Cremation is seen in Turks according to archaeological studies. Thus, written sources and material culture elements supported to each other. From the period of Srubna-Andronovo Culture to Karasuk Culture and Tagar-Tashtik Culture in the vast steppe geography, where the Turks kept their homeland, from the Ural region to the Khakassia territory, the emergence of the Turkic tribes and the burial practices they applied and the cremation practices will be examined according to grave inventories.

Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Derleme Erişim Türü: Erişime Açık

Akişev, K. A. – Kuşaev, G. A. (1963). Drevnyaya Kultura Sakov i Usuney Reki ili. Alma-Ata.
Alayeva, İ. P. (2005). Obryad Truposojjeniya v Pogrebalnıh Pamyatnikah Srubno-Alakulskoy Kontaktnoy Zonı Yujnogo Zauralya. Voprosu İstorii i Arheologiyi Zapadnogo Kazahstana, Vıp. 4, Uralsk.
Arslanova, F. H. (1972). Kurganı s Truposojjeniem v Verhnem Priİrtişe. Poiski i Raskopki v Kazahstane, Alma-Ata: 56-76.
Aseev, İ. V. (1980). Pribaykalye v Sredniye Veka (Po Arheologiçeskim Dannım). İzdatelstvo Nauka, Novosibirsk.
Biçurin, N. Y. (1950). Sobraniye Svedeniy o Narodah, Obitavşih v Sredney Azii v Drevniye Vremena. T. I, Moskva-Leningrad.
Binford, L. R. (1971). Martuary practises: Their study and their potential/approaches to the social dimensions of martuary practices. Memory Of The Society For American Archeology, 25, 6- 29.
Botalov, S. G. (2007). Gunnı i Tyurki (İstoriko-Arheologiçeskaya Rekonstruktsiya). Çelyabinsk.
Csanat, B. (1986) VI.-VIII. yüzyıllarda iç Asya ve Orta Asya’daki Türk tipi arkeoloji anıtları. Türk Kültürü Araştırmaları Enstitüsü, 24(1), 7-32.
Çirkin, S. (2019). Güney Sibirya arkeolojisi ve Şamanizm. İstanbul: Yapı Kredi Yay.
Çlenova, N. L. (1983). Osnovı Hronologii Andronovskih Pamyatnikov Federovskogo Tipa. Bronzovıy Vek Stepnoy Polosı Uralo-İrtişskogo Mejdureçya, Edit. N. Ya. Merpert-G. B. Zdanoviç, 22-35.
Çoruhlu, Y.(2004). Eski Türklerde ölüm. Cogito, 40, 244-268.
Çoruhlu, Y. (2016). Eski Türklerin kutsal mezarları Kurganlar. İstanbul: Ötüken Yay.
Eberhard, W. (1996). Çin’in Şimal komşuları. (N. Uluğtuğ, Çev.). Ankara: TTK.
Ergin, M. (2009). Orhun Abideleri, İstanbul: Boğaziçi Yay.
Etnogenez i Kulturogenez v Baykalskom Regione (Srednevekovye), (2010). Edit. P. B. Konovalov, Ulan-Ude.
Evtyuhova, L. A. (1948). Arheologiçeskiye Pamyatniki Yeniseyskih Kırgızov (Hakasov), Abakan.
Diyarbekirli, N. (1953). Türklerde mezar yapısı ve defin merasimi. Türk Kültür Araştırmaları Prof. Dr. Muharrem Ergin’e Armağan, Ankara: 53-61.
Duranlı, M. (2018). Saha Türklerinde Şaman mezarları ve bu mezarlarla bağlantılı anlatılar. Muvaffak Duranlı- Ramazan Kemal Haykıran (Ed), I. Uluslararası Türk İslam Mezar Taşları Kongresi Bildiriler Kitabı, (207-213). Aydın.
Durmuş, İ. (2002). Vusunlar. Türkler, Ankara: 782-788.
Durmuş, İ. (2004). İskitlerde ölü gömme geleneği. Milli Folklor, 61, 21-29.
Fedoruk, O. A. (2017). Pogrebalnıy Obryad Andronovskoy Kulturı na Territorii Stepnogo i Lesostepnogo Altaya: Osnovnıe Harakteristiki. V (XXI) Vserossiyskii Arheologiçeskii Syezd, Barnaul, 1072-1074.
Grakov, B. N. (2006). İskitler. (A. Batur, Çev.). İstanbul: Selenge Yay.
Heredotos, (2004). Heredot Tarihi. (M. Ökmen, Çev.). İstanbul: İş Kültür Yay.
Gan, L. (2000). Göktürklerde gelenekler ve dini inançlar. (E. Sarıtaş Çev.). Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, IV, 361-374.
Ginzburg, V. V. (1954). Materialı k Antropologii Drevnego Naseleniya Yujnogo Kazahstana. SA XXI., Ed. A. Ya. Bryusov, Moskva-Leningrad: 379-396.
Graç, A. D. (1968). Drevneyşiye Tyurkskiye Pogrebeniya s Sojjeniyem v Tsentralnoy Azii. İstoriya, Arheologiya i Etnografiya Sredney Azii, Moskva.
Gryaznov, M. P. (1952). Pamyatniki Karasukskogo Etapa v Tsentralnom Kazahstana. SA ХVI, Edit, M. İ. Artamanov, Moskva: 129-163.
Hudyakov, Yu. S. –Koçaev, B. A. (1997). Drevnetyurkskiye Mumifitssirovannoye Zahorenneye v Mesnosti Çatır u s. Jana-Aul v Gornom Altaye. Humanitarnıe Nauki v Sibiri, 3, 10-18.
Hudyakov, Yu. S. -Tabaldiyev, K. Ş. (2009). Drevniye Tyurki na Tyan-şanye, Edit. V. İ. Molodin, Novosibirsk.
İbn Fazlan Seyahatnamesi, (1995). (R. Şeşen, Çev.). İstanbul: Bedir Yay.
Kapusuzoğlu, G. (2015). Çin kaynaklarına göre Türk kültür çevresinde evlenme ve cenaze gelenekleri. TAD, 34(58), 507-522.
Karamürsel, A. (2002). Türklerde mezar geleneği. Türkler, 3, Ankara.
Kiselev, S. V. (1951). Drevnyaya İstoriya Yujnoy Sibiri, İzdatelstvo Akademiyi Nauk SSSR, Moskva.
Korenyako, V. A. (1990). O Sotsiologiçeskoy İnterpretatsii Pamyatnikov Bronzovogo Veka (Pogrebeniya Dandıbay-Begazinskogo Tipa). SA, No:2, Ed. S. A. Pletneva, Moskva, 28-41.
Korneev, Yu. S. (2009). Pogrebalnıy Obryad Naseleniya Taştıkskoy Kulturı: Tipologiya i Lokalnıye Variantı Dlya Sklepov. Vestnik NGU, T.8, Vıp.5, 164-173.
Muzio, C. L. (2002) “Erken dönem Türklerinde defin işlemleri”, Türkler, C.3, Ankara.
Neçaeva, L. G. (1966). Pogrebeniya s Truposojjeniyem Mogilnika Tora-Tal-Artı. MoskvaLeningrad.
Novojenov, V. A. (2013). Drevneyşie Kuznetsı Evraziiskoy Stepi (Karasukskaya Kultura i Proishojdeniya Begazı-Dandıbayevskogo Fenomena. Dalalık Evraziyanın Begaz Dandıbay Medenieti, Edit. A. Z. Beysunov, Almatı: 321-329.
Okladnikov, A. P. (1959). Ancient population of Siberia and its culture. Published by Peabody Museum Cambridge Massachutes.
Ögel, B. (1948). Çin kaynaklarına göre Wu-sun’lar ve siyasi sınırları hakkında bazı problemler. Ankara Üniversitesi Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, 6(4), 259-278.
Ögel, B. (2003). İslamiyetten önce Türk kültür tarihi. Ankara: TTK.
Posrednikov, V. A.- Kravets, D. P. (1992). K Voprosu ob Obryade Krematsii u Srubnıh Plemen Donbassa. Donetskiy Arheologiçeskiy Sbornik, Vıp. 1, Donetsk.
Roux, J. P. (2001). Türklerin ve Moğolların eski dini. (A. Kazancıgil, Çev.). İstanbul: Kabalcı Yay.
Roux, J. P. (2011). Eski Türk mitolojisi. (M. Y. Sağlam, Çev.). Ankara: BilgeSu Yay.
Rudenko, S. İ. (1952). Dağlık Altay buluntuları ve Altaylar. (A. İsina, Çev.). Moskva-Leningrad: SSCB İlimler Akademisi Yay.
Sarmiento, H. B. (2013). Pogrebalnıe Sorujeniya dlya Kremirovannıh Ostankov Epohi Bronzı v Semireçya (Kazahstane), Edit. H. B Sarmiento- P. Selye, Mejdunarodnıy İnstitut Tsentralno Aziatskih İssledovanii/UNESCO, Semerkant/Paris.
Savinov, D. G. (2004). Naseleniya Srednego Yeniseya v Epohu Slojeniya Skotovodçeskih Obşetv (III. tıs. do. n.e.-seredina I tıs. n.e.). Journal Of Turkic Sivilization Studies, Bişkek: 107-133.
Sharaf Al-Zamān Tāhır Marvazī on China, The Turks and India, Arapça’dan İngilizceye tercüme ve açıklamalar. V. Minorsky, The Royal Asiatic Society, London: 1942.
Sümer, F. (2002). Kimek. TDV İslam Ansiklopedisi, C. 26, Ankara, 25-26.
Şeşen, R. (2001). İslam coğrafyacılarına göre Türkler ve Türk ülkeleri. TTK, Ankara.
Şimanskiy, E. O. (2007). Kurganı s Ognennım Ritualam Yujnogo Zauralya (Gunno-Sarmatskoye Vremya). Materialı XLVII Regionalnoy (III. İ vserossiyskoy s mejdunarodnım uçastiem) arheologo-etnografiçeskoy konferentsiistudentov i molodıh uçenıh Sibiri i Dalnego Vostoka (3-7 Aprelya 2007), Novosibirsk: 130-132.
Taşağıl, A. (2004). Çin kaynaklarına göre eski Türk boyları. Ankara: TTK Yay.
Usmanova, E. P. (1991). Andronovskiy Pogrebalnıy Obryad i Problema Hronologii i Periodizatsii. Problemı Hronologii i Periodizatsii Arheologiçeskkih Pamyatnikov Yujnoy Sibiri (Tezisı Dokladov k vse soyuznoy Nauçnoy Konferentsii 3-5 aprelya 1991), Barnaul, 90- 93.
Vadetskaya, E. B. (1986). Arkheologicheskiye Pamyatniki v Stepyakh Srednego Yeniseya. Nauka, Leningrad.
Vadetskaya, E. B. – Polyakov, A. V. – Stepanova, N. F. (2014). Svod Pamyatnikov Afanasevskoy Kulturı, Azbuka, Barnaul.
Vasilev, S. A. (2016). Taştıkskii Kompleks na Mnogosloynoy Stoynke Uy II v Zapadnom Sayana. Arheologiçeskiye Vesti 22, Edit. E. N. Nosov, Saint-Petersburg: 31-34.
Yaşa, R. (2019). Eski Türk cenaze törenlerinde ölü yakma adeti. Türk Tarihi Araştırmaları Dergisi/Journal Of Turkish History Researches, Prof. Dr. Bahaeddin Ögel Sayısı, 4(1), 275- 295.

APA	YILDIRIM E (2020). En Erken Devirlerden Türk Mezarlarına Ölü Yakımı Uygulaması. , 28 - 37.
Chicago	YILDIRIM ELVIN En Erken Devirlerden Türk Mezarlarına Ölü Yakımı Uygulaması. (2020): 28 - 37.
MLA	YILDIRIM ELVIN En Erken Devirlerden Türk Mezarlarına Ölü Yakımı Uygulaması. , 2020, ss.28 - 37.
AMA	YILDIRIM E En Erken Devirlerden Türk Mezarlarına Ölü Yakımı Uygulaması. . 2020; 28 - 37.
Vancouver	YILDIRIM E En Erken Devirlerden Türk Mezarlarına Ölü Yakımı Uygulaması. . 2020; 28 - 37.
IEEE	YILDIRIM E "En Erken Devirlerden Türk Mezarlarına Ölü Yakımı Uygulaması." , ss.28 - 37, 2020.
ISNAD	YILDIRIM, ELVIN. "En Erken Devirlerden Türk Mezarlarına Ölü Yakımı Uygulaması". (2020), 28-37.

APA	YILDIRIM E (2020). En Erken Devirlerden Türk Mezarlarına Ölü Yakımı Uygulaması. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22(1), 28 - 37.
Chicago	YILDIRIM ELVIN En Erken Devirlerden Türk Mezarlarına Ölü Yakımı Uygulaması. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 22, no.1 (2020): 28 - 37.
MLA	YILDIRIM ELVIN En Erken Devirlerden Türk Mezarlarına Ölü Yakımı Uygulaması. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, vol.22, no.1, 2020, ss.28 - 37.
AMA	YILDIRIM E En Erken Devirlerden Türk Mezarlarına Ölü Yakımı Uygulaması. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 2020; 22(1): 28 - 37.
Vancouver	YILDIRIM E En Erken Devirlerden Türk Mezarlarına Ölü Yakımı Uygulaması. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 2020; 22(1): 28 - 37.
IEEE	YILDIRIM E "En Erken Devirlerden Türk Mezarlarına Ölü Yakımı Uygulaması." Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 22, ss.28 - 37, 2020.
ISNAD	YILDIRIM, ELVIN. "En Erken Devirlerden Türk Mezarlarına Ölü Yakımı Uygulaması". Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 22/1 (2020), 28-37.