Yıl: 2020 Cilt: 12 Sayı: 2 Sayfa Aralığı: 389 - 412 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.9737/hist.2020.836 İndeks Tarihi: 25-10-2020

Lozan Görüşmelerinde Boğazlar Meselesi (İngiltere Türkiye ve Rusya)

Öz:
Lozan Antlaşması Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra, savaşın galip ülkeleri tarafından mağlup ülkelere zorla kabul ettirilen barış antlaşmalarına benzememektedir. Nitekim Birinci Dünya Savaşı sonrasında İtilaf devletlerinin aynı zamanda müttefiki konumunda yer alan Sovyet Rusya ile mevcut dayanışmalarının çökmesi ve Atatürk’ün önderliğinde başlayan halk mücadelesinin Milli Mücadele devrinde askeri alanda kazandığı zaferler Türk dış politikasına başarılar katmıştı. Bu çalışma, Lozan Konferansı görüşmelerinde temas edilen ve uluslararası siyasi bir mesele kabul edilen Boğazlar meselesinin, üç görüş kapsamında İngiltere, Sovyet Rusya ve Türkiye arasında ne şekilde tartışmalara sahne olduğunu ve Lozan görüşmelerine alınmak istenmeyen Rus elçisinin nasıl öldürüldüğünün tespitini amaçlamaktadır. Bu amaç kapsamında,İngiliz Avam Kamarası Zabıtları’ndan konuyla ilgili parlamento söylemleri, belge tarama metoduyla ulusal basında yer alan haberlerle birlikte, alan yazında konu ile ilgili temel eserler üzerinden elde edilen bilgilerle sürecin işleyişi aktarılmaktadır. Görüşmeler esnasındaBoğazların açıklığını savunan ve Müttefik görüşlerine yakın duran Türkiye, Boğazların tahkim edilmemesini ve bazı garantiler verilmesi karşılığında savaş gemilerinin serbest biçimde Boğazlardan geçişini kabul etmiştir. Çalışma, Lozan Konferansına ait özel bir meseleye dair hem İngiliz ve Türk parlamentosunun hem de ulusal basının nasıl hareket ettiğini anlatmasıyla alan yazında benzerlerinden ayrılan bir özgünlüğü barındırmaktadır
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • A.ArşivBelgeleri
  • Başbakanlık OsmanlıArşivi (BOA): BOA, (Hariciye Nezareti İstanbul Murahhaslığı),HR.İM.00013.00052.001.22.11.1922.
  • BCA, (Lozan'da bulunan İsmet ve Refet paşalara suikast girişiminde bulunulacağı) 030.10.0.0.102.662.5.23.04.1923.
  • B. Resmi Yayınlar
  • Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi;
  • TBMM Gizli Celse Zabıtları, 1. Dönem, 3. Cilt, 196. Birleşim, 21.02.1923
  • İngiliz Avam Kamarası Zabıtları
  • Turkey (PeaceTreaty): HC Deb 02 August 1923 vol 167 cc 1834-50.
  • Treaty of Peace HL Deb 28 February 1914vol 56 cc 426-56.
  • C.Süreli Yayınlar (Gazeteler):Hâkimiyet-i Milliye, Vakit, İkdam
  • D. Kitap ve Makaleler, Tezler:
  • BABAOĞLU, Resul, Muharebeden Diplomasiye: Lozan Konferansı'nda Türk Delegasyon Heyetinin Karşılaştığı Zorluklar, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi,35(1), 2019, ss.95-140.
  • BABAOĞLU, Resul “Lozan’da Kanlı Bir Hadise: Sovyet Rusya Delegesi Vatslav Vorovsky Cinayeti ve İsmet Paşa’ya Suikast Tehlikesinin Yankıları”, Toplumsal Tarih,Temmuz 2019, ss.44-50.
  • BERBER, Şerika Gedikli, “Lozan Antlaşması Perspektifinden Türk Boğazlar Meselesine Bakış”, Kastamonu Eğitim Dergisi, C.14, 2016, ss.617-628.
  • BİLGE, Ali Suat, Güç Komşuluk, Türkiye-Sovyetler Birliği İlişkileri 1920-1964,Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1992.
  • BİLSEL, Cemil, Lozan,C. II, Sosyal Yayınları, İstanbul 1998.
  • BOZKURT, Abdurrahman, “Boğazlar Komisyonu’nun Kuruluşu ve Faaliyetleri (1924-1936)”,Publicand Private International Law Bulletin, Volume: 37, Issue: 1, ss. 1-28.
  • ÇALIK, Ramazan, “Lozan Konferansının Alman Basınındaki Yankıları”, 80. Yılında 2003 Penceresinden Lozan Sempozyumu,6 Ekim 2003, ss. 33-61, Ankara.
  • DEVELİOĞLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedi,Aydın Yayınevi, Ankara, 2002.
  • DOĞRU, Sami,“TürkBoğazları’nın Hukuki Statüsü:Sevr ve Lozan’dan Möntrö’ye Geçiş”, Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Cilt: 15,Sayı:2, 2013, ss.123-169.
  • DÜSTUR Üçüncü Tertip, C.5,11 Ağustos 1339-19 Teşrin-i Evvel 1340.
  • ERDAŞ, Sadık,“Yüzyıllık Hesaplaşma Lozan’da Boğazlar Sorunu”, 90. Yılında Lozan ve Türkiye Cumhuriyeti Uluslararası Sempozyumu, 13-15 Kasım 2013, Atatürk Kültür, Dil Ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2015.
  • GEZALOVA, Yegane, “Lord Curzon Ültimatomunun Lozan Konferansı Sırasında Verilmesi Bir Rastlantı Mıydı”, 90. Yılında Lozan Ve Türkiye Cumhuriyeti Uluslar arası Sempozyumu, 13-15 Kasım 2013, Atatürk Kültür, Dil Ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2015.
  • GÖKAY, Bülent, Bolşevizm ve Emperyalizm Arasında Türkiye, (1928-1923),Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1988.
  • GÖNLÜBOL, Mehmet & Sar, Cem, Atatürk ve Türkiye’nin Dış Politikası, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2013.
  • GÜLBOY, Burak, “Birinci Dünya Savaşı Sonrasında Doğu Akdeniz'deki Güç Dengesinin Değişimi ve Montreux Boğazlar Sözleşmesi”,Türkoloji Kültürü Dergisi,c.1, s.1, 2008, ss.125-142.
  • GÜR, Ebru, Lozan Konferansı’nın Türk Basınına Yansımaları,(Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Elazığ 2006.
  • GÜRÜN, Kamuran, Türk Sovyet İlişkileri 1920-1953, TTK, Ankara 2010.
  • GÜRSEL, Haluk, Tarih Boyunca Türk –Rus İlişkileri,Baha Matbaası, İstanbul 1968.
  • HALE, William, Türk Dış Politikası 1774-2000,Mozak Yayınları, İstanbul 2003.
  • HASANLI, Cemil, “Sovyetler Birliği’nin Lozan Konferansı’ndan Beklentileri”, 90.Yılında Lozan ve Türkiye Cumhuriyeti Uluslararası Sempozyum, 13-15 Kasım 2013,Atatürk Kültür Dil Ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2015.
  • HÜR, Ahmet, Her Açıdan Lozan Konferansı,Marmara Belediyesi Yayınları, İstanbul 2016.İVANOVİÇ, Avanoviç, Bir Sovyet Diplomatının Türkiye Anıları, Çev: Hasan Ali Ediz, Birey ve Topum Yayınevi, Ankara 1985.
  • KARACAN, Ali Naci, Lozan,haz: Hulusi Turgut, Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 2011.
  • KAŞTAN, Yüksel, “Sevr Barış Antlaşması’ndan Lozan Barış Antlaşması’na İstanbul ve Çanakkale Boğazları Meselesine Analitik Bakış”, 90. Yılında Lozan ve Türkiye Cumhuriyeti Uluslararası Sempozyumu, 13-15 Kasım 2013,Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2015.
  • KOPARAN, Ergin, Lozan Tartışmalarının TBMM ve Türk Basınına Yansımaları, (AİİT Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2010.
  • ORAN, Baskın, “Lausanne Barış Konferansı”, Türk Dış Politikası (1919-1980), C.1, Ed. Baskın Oran, İletişim Yayınları, İstanbul 2014,s.215-237.
  • POLAT, Ümmü Gülsüm, “Lozan Konferansı Başlarken Basın İle Kurulan Diyalog”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S. 53, 2013, ss. 247-266.
  • KODAMAN, Bayram, “Lozan Hakkında Bir Değerlendirme”, On Dokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi,1989,Sayı: 1, Cilt: 4, 1989, ss.6-12.
  • MERAY, Seha, Lozan Barış Konferansı Tutanaklar –Belgeler, Cilt 1, YKY, İstanbul 2001.
  • SELEK, Sebahattin, İsmet İnönü Hatıraları, Bilgi Yayınevi, Ankara 2009
  • ŞEN, Cem, Stalin Dönemi’nde Türk Sovyet İlişkileri 1923-1953, (Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Isparta 2006.
  • TOPRAK, SERAP,“1919-1945 Dönemi Türk-Rus İlişkileri”, Toplum Bilimleri, Ocak-Haziran 2011,ss.161-170.
  • TUĞLUOĞLU, Fatih, “Ali Naci Karacan’ın Gözüyle Lozan Konferansı ve İsmet Paşa”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S. 53, 2013, ss. 285-328.
  • TUKİN, Cemal, Boğazlar Meselesi, Pan Yayıncılık, İstanbul 1999.Dışişleri Bakanlığı Araştırma ve Siyaset Planlama Genel Müdürlüğü, Türkiye Dış Politikasında 50 Yıl Lozan, 1973, Ankara.
  • YEL Selma, Değişen Dünya Şartlarında Karadeniz ve Boğazlar Meselesi 1923-2008, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 2009.
  • D)İnternet Kaynakları
  • http//www.aydınlık.com.tr.29.12.2016.
  • http//www.ulusal.com.tr.iki Türk şehit. Vorovski Karlov. 22.12.2016.
APA Boy A, Başarır M (2020). Lozan Görüşmelerinde Boğazlar Meselesi (İngiltere Türkiye ve Rusya). , 389 - 412. 10.9737/hist.2020.836
Chicago Boy Arzu,Başarır Mehtap Lozan Görüşmelerinde Boğazlar Meselesi (İngiltere Türkiye ve Rusya). (2020): 389 - 412. 10.9737/hist.2020.836
MLA Boy Arzu,Başarır Mehtap Lozan Görüşmelerinde Boğazlar Meselesi (İngiltere Türkiye ve Rusya). , 2020, ss.389 - 412. 10.9737/hist.2020.836
AMA Boy A,Başarır M Lozan Görüşmelerinde Boğazlar Meselesi (İngiltere Türkiye ve Rusya). . 2020; 389 - 412. 10.9737/hist.2020.836
Vancouver Boy A,Başarır M Lozan Görüşmelerinde Boğazlar Meselesi (İngiltere Türkiye ve Rusya). . 2020; 389 - 412. 10.9737/hist.2020.836
IEEE Boy A,Başarır M "Lozan Görüşmelerinde Boğazlar Meselesi (İngiltere Türkiye ve Rusya)." , ss.389 - 412, 2020. 10.9737/hist.2020.836
ISNAD Boy, Arzu - Başarır, Mehtap. "Lozan Görüşmelerinde Boğazlar Meselesi (İngiltere Türkiye ve Rusya)". (2020), 389-412. https://doi.org/10.9737/hist.2020.836
APA Boy A, Başarır M (2020). Lozan Görüşmelerinde Boğazlar Meselesi (İngiltere Türkiye ve Rusya). History Studies, 12(2), 389 - 412. 10.9737/hist.2020.836
Chicago Boy Arzu,Başarır Mehtap Lozan Görüşmelerinde Boğazlar Meselesi (İngiltere Türkiye ve Rusya). History Studies 12, no.2 (2020): 389 - 412. 10.9737/hist.2020.836
MLA Boy Arzu,Başarır Mehtap Lozan Görüşmelerinde Boğazlar Meselesi (İngiltere Türkiye ve Rusya). History Studies, vol.12, no.2, 2020, ss.389 - 412. 10.9737/hist.2020.836
AMA Boy A,Başarır M Lozan Görüşmelerinde Boğazlar Meselesi (İngiltere Türkiye ve Rusya). History Studies. 2020; 12(2): 389 - 412. 10.9737/hist.2020.836
Vancouver Boy A,Başarır M Lozan Görüşmelerinde Boğazlar Meselesi (İngiltere Türkiye ve Rusya). History Studies. 2020; 12(2): 389 - 412. 10.9737/hist.2020.836
IEEE Boy A,Başarır M "Lozan Görüşmelerinde Boğazlar Meselesi (İngiltere Türkiye ve Rusya)." History Studies, 12, ss.389 - 412, 2020. 10.9737/hist.2020.836
ISNAD Boy, Arzu - Başarır, Mehtap. "Lozan Görüşmelerinde Boğazlar Meselesi (İngiltere Türkiye ve Rusya)". History Studies 12/2 (2020), 389-412. https://doi.org/10.9737/hist.2020.836