Timurlu Dönemi Mimarisinde Sembolizm
Yıl: 2020 Cilt: 12 Sayı: 2 Sayfa Aralığı: 703 - 725 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.9737/hist.2020.850 İndeks Tarihi: 25-10-2020
Timurlu Dönemi Mimarisinde Sembolizm
Öz: 1370 yılında kurulan Timurlular, 15. yüzyılda gerek siyasi gerekse sanatsal anlamda çok önemli işlere imza atmışlardır. Yıkılana kadarki süreç zarfında genel anlamda İpek Yolu’nun ortasından geçtiği bölgede özellikle Semerkant, Herat, Isfahan’da mimari alanda kendilerini oldukça geliştirmişlerdir. Söz konusu yapılar çeşitli araştırmacılar tarafından çalışılmış ancak bunların sembolik anlamları üzerinde detaylı olarak durulmamıştır. Halbuki Timurlu mimari eserleri ve şehirleri, işlevsel özelliklerinin yanı sıra gerek plan gerekse süsleme ve boyutları açısından oldukça önemli bir takım sembolik anlamlar barındırmaktadır. Bu özelliklerden ilk göze çarpanı, yapıların hükümdarlığın ve hükümdarın gücünü, ihtişamını sergileme amaçlı, oldukça devasa boyutlara ulaşmış olmalarıdır. Timurlu dönemi bitkisel süslemelerinde bahar dalları, cennetin bir yansıması olarak görülebilir; kıvrımlı dallar ise geometrik süslemelerle birlikte yine sonsuzluk anlayışının pekiştirici unsurlarıdır. Sembolik anlamda dikkati çeken diğer nokta da şehirlerin ve mimari planların “dört ana yön” anlayışına göre düzenlenmesidir. Bu dönemin mimarisinde hayvan tasvirlerine ise çok fazla rastlanmaz. Bununla birlikte tasvir edilen hayvanlar ve mücadele sahnesi Türk sanatı ikonografisinde ve sembolizminde görmeye alışık olduğumuz hususları korumaktadır. Söz konusu araştırmamızda Timurlu dönemi mimarisi gerek plan gerekse mimariye bağlı süsleme programları, Orta ve İç Asya erken dönem Türk sanatı sembolizmi de göz önüne alınarak, sembolizm açısından örneklerle değerlendirilmeye çalışılacaktır.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- AKA, İsmail,Timur ve Devleti, Türk Tarih Kurumu Yayınları,Ankara1991.
- AKA, İsmail, “Göçebelikten Rönesansa Bir Türk Devleti: Timurlular”, Türk Kültürü, Yıl XXXVIII, S. 452, Aralık 2000, s. 716-723.
- AKA, İsmail,“Timurlular (1370-1506)”, Kuruluş ve Çöküş Süreçlerinde Türk Devletleri Sempozyumu Bildirileri (5-6 Kasım 2007), Sakarya Üniversitesi Yayınları,Sakarya 2008,s. 171-192.
- AKBIYIK, Hayrunnisa A.,“Timurluların Bilim ve Sanata Yaklaşımları ve Bazı Son Dönem Sanatkârları”, Bilig,S. 30, Yaz 2004,s. 151-171.
- AKÇIL HARMANKAYA, N. Çiçek,“Mimar Sinan Camilerinde Sembolizm Üzerine Bir Değerlendirme”,Sanat Tarihi Yıllığı,S. 27, Ankara 2018,s. 1-37.
- ALTIN, Ara,“Orta Asya Türk Sanatı ile Anadolu’da Selçuklu ve Beylikler Devri Mimarisi”, Mimar Başı Koca Sinan, Yaşadığı Çağ ve Eserleri, Kendi Yayını, İstanbul1988,s. 33-44.
- BABAYAR, Gaybullah,Köktürk Kağanlığı Sikkeleri Kataloğu, TİKAYayınları,Ankara2007.
- BALL, Wrawick,“The Remains of a Monumental Timurid Garden outside Herat”,East and West,Vol.31,No.1/4, Aralık 1981, s.79-87.
- BAŞKAN, Seyfi,“Semerkand Şah-ı Zinde Yapıları”,Vakıflar Dergisi,S. 37, Haziran 2012,131-166.
- BAŞKAN, Seyfi,“Timurlu Çağı Türbe Mimarisi Hakkında”,Sanat Tarihi Dergisi,Cilt XXII,Sayı 1, Nisan 2013,s. 1-23.
- BAŞKAN, Seyfi,“Timurlu Mimarlığında Çini Süsleme Hakkında Bir Değerlendirme”,Turkish Studies,9/10, Fall 2014, s.77-95.
- BEAUPERTUIS-BRESSAND, Frédérique,“Alim Emir Yıldızları İlhak Ediyor”,Semerkand 1400-1500 Timur’un Vaha Kenti: Bir İmparatorluğun ve Rönesans’ın Kalbi, derl. Vincent Fournau, çev. Ali Berktay, Sena Yayınevi,İstanbul 2005, s.123-146.
- BİLİCİ, Z. Kenan. “Asya Rönesansı: Timurlu Çağı’nın Mimarlık Mirasını Anlamak”,Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 9, 2, 2018, s.5-13.
- BURYAKOV, Yuriy F. “Timur, Timurlular ve Bozkırın Türk Göçebeleri”, TürklerAnsiklopedisi, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002, s. 534-539.
- CANTAY, Gönül,“Emir Timur Devleti’nde Mimari”,Ölümünün 600. Yılında Emir Timur ve Mirası Uluslararası Sempozyumu, 26-27 Mayıs 2005, Bildiriler,Doğu Kütüphanesi, İstanbul 2007,s. 235-248.
- CEZAR, Mustafa,Anadolu Öncesi Türklerde Şehir ve Mimarlık,Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 1977.
- CLAVIJO, Timur Devrinde Kadis’ten Semerkand’a Seyahat, çev. Ömer Rıza Doğrul, Köprü Kitapları, İstanbul 2016.
- CLAVIJO,Embassy to Tamerlane: 1403-1406,çev. Guy le Strange, George Routledge and Sons Ltd,London 1928.
- ÇORUHLU, Yaşar, Türk Mitolojisinin Anahatları,Kabalcı Yayınevi, İstanbul2010.
- ÇORUHLU, Yaşar,Türk Sanatında Hayvan Sembolizmi,Kömen Yayınları, Konya2014.
- ÇORUHLU, Yaşar,Erken Devir Türk Sanatı (İç Asyada Türk Sanatının Doğuşu ve Gelişimi). Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2017.
- DALE, Stephen F.,The Garden of the Eight Paradises: Babur and the Culture of Empire in Central Asia, Afghanistan and India (1483-1530), Cambridge University Press, Leiden-Boston 2004.
- ESİN, E., Orduğ (Başlangıçtan Selçuklulara Kadar Türk Hakan Şehri), AnkaraÜniversitesi Basımevi, Ankara 1972.
- GOLOMBEK, Lisa -Ebba Koch,“The Mughals,Uzbeks and the Timurid Legacy”,A Companion to Islamic Art and Architecture, From the Mongols to Modernism,vol. 2, Ed. Finbarr Barry Flood and Gülru Necipoglu, Wiley Blackwell, Oxford 2017s. 811-845.
- GOLOMBEK, Lisa vd., The Timurid Architecture of Iran and Turan. vol. 1,Princeton University Press, Princeton, 1983.
- GOLOMBEK, Lisa. “The Gardens of Timur: New Perspectives”, Muqarnas,S. 12, 1995, s. 137–147.
- HILLENBRAND, Robert,“Aspects of Timurid Architecture in Central Asia”,Utrecht Papers on Central Asia,Proceedings of the First European Seminar of Central Asian Studies held at Utrecht, 16-18 December 1985, Eds. M.van Damme and H.Boeschoten, Utrecht, 1987,s. 255-286.
- İBNİ ARABŞAH, Acâibu’l Makdûr (Bozkırdan Gelen Bela), çev. Ahsen Batur, Selenge Yayınevi, İstanbul 2012.
- LEONTYEV, N.V. vd.,Izvayaniya i steli okunyevskoy kultury,Khakaskoye knijnoye Izdatelstvo, Abakan 2006.
- MUKHAMEJANOV, A. R.,“Natural Life and the Manmade Habitat in Central Asia”,History of Civilizations of Central Asia,The age of achievement:A.D. 750 to the end of the fifteenthcentury,Volume IV,Part Two, Eds. Bosworth C.E., Asimov M.S., UNESCO Publishing, Paris 2000,s. 275-296.
- NECİPOĞLU, Gülru,“Geometric Design in Timurid/Turkmen Architectural Practice”,Thoughts on a Recently Discovered Scroll and its Late Gothic Parallels, Iran and Central Asia in the Fifteenth Century,ed.Lisa Golombek –Maria Subtelny, Leiden Brill, 1992,s. 48-66.
- O’KANE, Bernard,Timurid Architecture in Khurasan,Mazdâ Publishers,California 1987.
- OKTAY ÇEREZCİ, J. Özlem,“Türk Sanatında Yırtıcı Dört Ayaklı Hayvan-Toynaklı Hayvan Mücadelesi Üzerine”,Türk Dünyası Araştırmaları,S. 214, Şubat 2015,s. 65-92.
- ORKUN, H. N.,Eski Türk Yazıtları,Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1987.
- PANDER, Klaus,“Timuroğullarının Orta Asya Mimari Sanatına Katkıları”, Türkler Ansiklopedisi, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002,s. 852-861.
- PASKALEVA, Elena,“The Bibi Khanum Mosque in Samarqand: Its Mongol and Timurid Architecture”, The Silk Road,Vol. 10, 2012, s.81-98.
- PUGAÇENKOVA, G. A, “Transoxania and Khurasan”,History of civilizations of Central Asia,The age of achievement: A.D. 750 to the end of the fifteenth century,Volume IV,Part Two, eds. Bosworth C.E., Asimov M.S.,UNESCO Publishing, Paris 2000, s.507-556.
- RAMAZANOĞLU, Gözde,Orta Asya’da Türk Mimarisi,Türk Tarih Kurumu Yayınları,Ankara1998.
- ROUX, Jean-Paul,Aksak Timur İslamın Kutsal Savaşçısı, Çev. Ali Rıza Yalt, Milliyet Yayınları, İstanbul 1994.
- SEMENOV, A. A.,“Gur-i Emir ve Türbesinde Timur’un ve Ahfadının Mezar Kitabeleri”, Makaleler ve İncelemeler (Abdülkadir İnan), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara1968,s. 587-610.
- STIERLIN, Henri, Islamic Art and Architecture: from Isfahan to Taj Mahal, Thames and Hudson, London 2002.
- ŞAHİN, Mustafa,“Timurlular Döneminde Herât’ta Sivil Mimari”,Studies of the Ottoman Domain,Cilt 6,Sayı 11, Ağustos 2016,s. 78-96.
- TEKİN, Başak Burcu,Timur Döneminde Mimari Bezeme Olarak Ahşap Kullanımı, (Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2000.
- TROITSKAYA, T. N. “Tsenı Terzaniya v Skifo-Sibirskomi Hunno-Sarmatskom İskusstve”,Vestnik Arheologii, Antropologii i Etnografii,S.1, 1997, s.35-37.
- YAKUBOVSKİY, Aleksandr,Timur ve Timuriler Devrinde Semerkand, çev. Sabur Rasol, Yayınahaz. İlyas Kemaloğlu, Türk Tarih Kurumu Yayınları,Ankara2018.
- YEZDİ, Şerefüddin Ali Emir Timur (Zafernâme), çev. D. Ahsen Batur, Selenge Yayınları, İstanbul 2013.
- .http://www.iranicaonline.org/articles/herat-iv#prettyPhoto, (E. T. : 10.01.2020).
| APA | OKTAY ÇEREZCI J (2020). Timurlu Dönemi Mimarisinde Sembolizm. , 703 - 725. 10.9737/hist.2020.850 |
| Chicago | OKTAY ÇEREZCI JALE OZLEM Timurlu Dönemi Mimarisinde Sembolizm. (2020): 703 - 725. 10.9737/hist.2020.850 |
| MLA | OKTAY ÇEREZCI JALE OZLEM Timurlu Dönemi Mimarisinde Sembolizm. , 2020, ss.703 - 725. 10.9737/hist.2020.850 |
| AMA | OKTAY ÇEREZCI J Timurlu Dönemi Mimarisinde Sembolizm. . 2020; 703 - 725. 10.9737/hist.2020.850 |
| Vancouver | OKTAY ÇEREZCI J Timurlu Dönemi Mimarisinde Sembolizm. . 2020; 703 - 725. 10.9737/hist.2020.850 |
| IEEE | OKTAY ÇEREZCI J "Timurlu Dönemi Mimarisinde Sembolizm." , ss.703 - 725, 2020. 10.9737/hist.2020.850 |
| ISNAD | OKTAY ÇEREZCI, JALE OZLEM. "Timurlu Dönemi Mimarisinde Sembolizm". (2020), 703-725. https://doi.org/10.9737/hist.2020.850 |
| APA | OKTAY ÇEREZCI J (2020). Timurlu Dönemi Mimarisinde Sembolizm. History Studies, 12(2), 703 - 725. 10.9737/hist.2020.850 |
| Chicago | OKTAY ÇEREZCI JALE OZLEM Timurlu Dönemi Mimarisinde Sembolizm. History Studies 12, no.2 (2020): 703 - 725. 10.9737/hist.2020.850 |
| MLA | OKTAY ÇEREZCI JALE OZLEM Timurlu Dönemi Mimarisinde Sembolizm. History Studies, vol.12, no.2, 2020, ss.703 - 725. 10.9737/hist.2020.850 |
| AMA | OKTAY ÇEREZCI J Timurlu Dönemi Mimarisinde Sembolizm. History Studies. 2020; 12(2): 703 - 725. 10.9737/hist.2020.850 |
| Vancouver | OKTAY ÇEREZCI J Timurlu Dönemi Mimarisinde Sembolizm. History Studies. 2020; 12(2): 703 - 725. 10.9737/hist.2020.850 |
| IEEE | OKTAY ÇEREZCI J "Timurlu Dönemi Mimarisinde Sembolizm." History Studies, 12, ss.703 - 725, 2020. 10.9737/hist.2020.850 |
| ISNAD | OKTAY ÇEREZCI, JALE OZLEM. "Timurlu Dönemi Mimarisinde Sembolizm". History Studies 12/2 (2020), 703-725. https://doi.org/10.9737/hist.2020.850 |
