Türkçe Ders Kitaplarındaki Bilgilendirici Metinlerin ve Yapılarının İncelenmesi Üzerine Bir Araştırma

SIMSEK, NIL DIDEM; MÜLDÜR, MERVE

Türkçe Ders Kitaplarındaki Bilgilendirici Metinlerin ve Yapılarının İncelenmesi Üzerine Bir Araştırma

Merve MÜLDÜR, (Süleyman Demirel Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Türkçe ve Sosyal Bilimler Eğitimi Bölümü, Isparta, Türkiye)

Nil Didem ŞİMŞEK (Süleyman Demirel Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Türkçe ve Sosyal Bilimler Eğitimi Bölümü, Isparta, Türkiye)

Ana Dili Eğitimi Dergisi

140 3

Yıl: 2020 Cilt: 8 Sayı: 3 Sayfa Aralığı: 843 - 867 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 06-10-2020

Türkçe Ders Kitaplarındaki Bilgilendirici Metinlerin ve Yapılarının İncelenmesi Üzerine Bir Araştırma

Öz:

Bilgilendirici metinler okul ve okul dışı öğrenmelerin temel kaynağını oluşturur. Bilgilendiricimetin yapısını bilmek, bir öğrencinin dinlediği veya okuduğu metnin nasıl organize edildiğinianlamasını ve o metni hafızasında tutmasını kolaylaştırabilir. Öğrencilerin bilgilendirici metinyapılarını tanıyabilecekleri en önemli araçların Türkçe ders kitaplarındaki okuma ve dinlememetinlerinin olduğu söylenebilir. Türkçe ders kitaplarında bilgilendirici metin yapılarının her birineönem verilmeli, öğretim sadece bir metin yapısına odaklanarak yürütülmemelidir. Buaraştırmanın temel amacı ders kitaplarında bilgilendirici metinlere ve yapılarına ne oranda yerverildiğini tespit etmektir. Bu araştırmada nitel araştırma yöntemlerinden temel nitel araştırmakullanılmıştır. Çalışma materyalinin belirlenmesinde amaçlı örnekleme yöntemlerinden ölçütörnekleme yöntemine başvurulmuş, 2019-2020 eğitim öğretim yılında kullanılan altı Türkçe derskitabı çalışmaya dâhil edilmiştir. Veriler nitel araştırmada veri toplama yöntemlerinden biri olandoküman incelemesi yoluyla toplanmış, betimsel analiz yoluyla analiz edilmiştir. Araştırmasonucunda incelenen tüm ders kitaplarında bilgilendirici metinlere öyküleyici metinlere oranlaçok daha az yerildiği görülmüştür. Ayrıca bilgilendirici metin yapılarından en çok tanıtıcı metinyapısına yer verildiği, sıralama, sebep-sonuç, problem çözme ve karşılaştırma metin yapılarına çoksınırlı sayıda yer verildiği tespit edilmiştir. Bilgilendirici metin yapısı çeşitliliğine yer vermeaçısından Millî Eğitim Bakanlığı tarafından yayımlanan 6. Sınıf Türkçe Ders Kitabının diğer Türkçeders kitaplarından daha hassas olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelime:

An Investigation on the Expository Texts Types and their Structural Analyses in Turkish Course Books

Öz:

Expository texts are the primary sources of learning in and out of school. Knowing the structure of expository texts may make it easy for a student to understand how the text he is listening to or reading is organized and to keep that text in his memory. It may be stated that the most important instruments that may help students become familiar with the structures of expository texts are the reading and listening texts in their Turkish course books. Importance should be given to each of the expository text structures in the Turkish course books, and teaching should not be carried out by focusing only on one type of text structure. The main goal of this study was to determine to what extent expository text types and knowledge about their structures were included in those course books. In this study, basic qualitative research which is one of the qualitative research methods was used. In determining the materials to be examined, the criterion sampling method, which is one of the purposive sampling methods, was used and six Turkish course books used in the 2019-2020 academic year were thus included in the study. The data were collected through document analysis, which is one of the data collection methods in qualitative research and analyzed through descriptive analysis. The results showed that in all course books expository texts were included much less compared with narrative texts. In addition, it was determined that descriptive expository texts were the most frequent type and that the number of process, cause and effect, problem-solving and comparison and contrast texts very few in number. It was also observed that, in terms of expository text variety, the 6th grade Turkish course book published by the Ministry of National Education included the largest number of text types and examples.

Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

Aktaş, Ş. (2015). Anlatma esasına bağlı edebî metinlerin tahlili. Ankara: Kurgan.
Akyol, H. (1999). Bilgi vermeye dayalı metinler ve öğretimi. Çağdaş Eğitim, 253(7), 7-13.
Akyol, H. (2013). Yeni programa uygun Türkçe öğretim yöntemleri. Ankara: Pegem Akademi.
Armbruster, B. B. (2004). Considerate texts. In D. Lapp, J. Flood, & N. Farnan (Eds.), Content area reading and learning: Instructional strategies (pp. 47-58). Mahwah, NJ: Erlbaum.
Armbruster, B. B., Anderson, T. H., & Ostertag, J. (1987). Does text structure/summarization instruction facilitate learning from expository text?. Reading Research Quarterly, 22(3), 331- 346.
Aydın, İ., & Torusdağ, G. (2014). Türkçe öğretimi çerçevesinde yazınsal bir metin çözümleme örneği olarak Refik Halit Karay’ın Garip Bir Hediye’si. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 3(4), 109-134.
Aylanç, M. (2012). Türkçe öğretmeni adaylarının özel öğretim yöntemleri dersi uygulamalarında karşılaştıkları sorunlar: Bilgilendirici ve öğretici metinler örneği. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (31), 333-350.
Baş, B. (2003). Altıncı sınıf Türkçe ders kitaplarında metin türleri üzerine bir inceleme. Türklük Bilimi Araştırmaları, (13), 257-265.
Bilginer, O. (2015). Derin yapı yüzey yapı ilişkisi bağlamında temel dil becerileri üzerine bir analiz çalışması. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 3(3), 91-110.
Bozkurt, B. Ü. (2018). Okuma ve yazma eğitiminde metin türlerini sınıflama sorunsalı ve çoklu/karma türlerin öğretimiyle ilgili öneriler. N. E. Uzun & B. Ü. Bozkurt (Haz.), Türkçenin eğitimiöğretiminde kuramsal ve uygulamalı çalışmalar-10. içinde (s. 75-99). İstanbul: Okan Üniversitesi.
Coşkun, E. (2007). Yazma becerisi. A. Kırkkılıç & A. Akyol (Ed.), İlköğretimde Türkçe öğretimi içinde (s. 49-91). Ankara: Pegem Akademi.
Coşkun, E., & Tiryaki, E. (2011). Tartışmacı metin yapısı ve öğretimi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(16), 63-73.
Coşkun, H., & Çetinkaya, V. (2020). Öğretmen görüşlerine göre Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin edebî zevk ve hoşa giderlik açısından değerlendirilmesi. Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 1(1), 255-272.
Çiftçi, Ç., Çeçen M., & A., Melanlıoğlu, D. (2007). Altıncı sınıf Türkçe ders kitaplarındaki metinlerin okunabilirlik açısından değerlendirilmesi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 6(22), 206-219.
De Beaugrande, R. A. & Wofgang, U. D. (1981). Introduction to text linguistic. London: Longman Group Company.
Dilidüzgün, Ş., & Genç, Ş. (2019). Türkçe dersi okuma kazanımlarının metin yapı ölçütlerini karşılama yeterliği: 8. sınıf örneği. Journal of International Social Research, 12(64), 562-571.7
Dilidüzgün, Ş. (2010). Metindilbilim ve Türkçe öğretimi. İstanbul: Morpa.
Duke, N. K. (2000). 3.6 minutes per day: The scarcity of informational texts in first grade. Reading Research Quarterly, 35(2), 202-224.
Günay, D. (2007). Metin bilgisi. İstanbul: Multilingual.
Günay, D. (2013). Söylem çözümlemesi. İstanbul: Papatya.
Güneş, F. (2013a). Türkçede metin öğretimi yerine metinle öğrenme. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Türkçenin Eğitimi Öğretimi Özel Sayısı, 6(11), 603-637.
Güneş, F. (2013b) Türkçe öğretiminde metin seçimi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 1(1), 1-12.
Güzel Özmen, E. R. (2011). Bir metin yapısı örneği: evrensel dünya problemlerine ilişkin problem çözüm yapısı. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(16), 49-62.
Hall, K. M., Sabey, B. L., & McClellan, M. (2005). Expository text comprehension: Helping primarygrade teachers use expository texts to full advantage. Reading Psychology, 26(3), 211-234.
İnceoğlu, Y., & Çomak, A. N. (2009). Metin çözümlemeleri. İstanbul: Ayrıntı.
İskender, H., & Yiğit, F. (2015). Küçük yapı düzeyindeki değişimlerin öğrencilerin metni anlamalarına ilişkin görüşleri üzerine etkisi. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(32), 450-476.
Karatay, H. (2010). Bağdaşıklık araçlarını kullanma düzeyi ile tutarlı metin yazma arasındaki ilişki. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(13), 373-385.
Kaya, M., & Kardaş, M. N. (2019). Türkçe öğretmenleri ile Türkçe öğretmeni adaylarının Türkçe ders kitaplarındaki metinlerle ilgili görüşleri. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 11(21), 323-342.
Kıbrıs, S. (2019). Ortaokul (5-8. sınıflar) Türkçe dersi öğretim programı ve ders kitaplarında metin türü farkındalığı. Yüksek Lisans Tezi, Başkent Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Kolaç, E. (2009). İlköğretim Türkçe ders kitaplarında yer alan metinlerin tür açısından değerlendirilmesi. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 6(1), 594-626.
Kuzu, T. S. (2004). Etkileşimsel Model’e uygun okuma öğretiminin Türkçe bilgilendirici metinleri anlama düzeyine etkisi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 37(1), 55-77.
MEB. (2019). 2019-2020 Eğitim Öğretim yılı ders kitapları. Millî Eğitim Bakanlığı Tebliğler Dergisi, 82(2736), 1-63.
Merriam, S. B. (2013). Nitel araştırma: Desen ve uygulama için bir rehber. (S. Turan, Çev.). Ankara: Nobel.
Meyer, B. J. (2003). Text coherence and readability. Topics in Language Disorders, 23(3), 204-224.
Meyer, B. J., & Freedle, R. O. (1984). Effects of discourse type on recall. American Educational Research Journal, 21(1), 121-143.
Miles, M. B., Huberman, A. M., & Saldana, J. (2014). Qualitative data analysis: A methods sourcebook. Los Angeles: Sage.
Miller, T. L., & Lignugaris-Kraft, B. (2002). The effects of text structure discrimination training on the writing performance of students with learning disabilities. Journal of Behavioral Education, 11(4), 203-230.
Müldür, M., & Çevik, A. (2019). Ortaokul öğrencilerinin bilgilendirici metin yazma becerilerinin incelenmesi. Anemon Muş Alparslan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(5), 141-149.
Orakçı, A., & Arhan, S. (2019). 2018 yılı Türkçe dersi (1-8. sınıflar) öğretim programı ile Türkçe ders kitaplarında roman türünün yeri. Millî Eğitim Dergisi, 48(1), 149-176.
Ören, Z., Konuk, S., Sefer, A., & Sarıtaş, H. (2017). Ortaokul Türkçe öğretim programlarındaki metin türleri ile PISA’daki metin türlerinin karşılaştırılması. In EJER IV. Internatıonal Eurasıan Educatıonal Research Congress Bildiri Kitabı (Vol. 275280).
Özbay, M., & Çeçen, M. A. (2012). Türkçe Ders Kitaplarında (6-8. Sınıflar) yer alan metinlerin tür ve tema açısından incelenmesi. Dil ve Edebiyat Eğitimi Dergisi, 1(1), 67-76.
Özdemir, E. (2002). Sözlü-yazılı anlatım sanatı (kompozisyon). İstanbul: Remzi.
Piccolo, J. A. (1987). Expository text structure: Teaching and learning strategies. The Reading Teacher, 40(9), 838-847. http://www.jstor.org/stable/20199652?seq=1#page_scan_tab_contents sayfasından erişilmiştir.
Raphael, T. E., Kirschner, B. W., & Englert, C. S. (1988). Expository writing program: Making connections between reading and writing. The Reading Teacher, 41(8), 790-795.
Rifat, M. (2011). Metnin sesi. İstanbul: Türkiye İş Bankası.
Siviş, B. T., & Emiroğlu, S. (2020). İlkokul 1-4. sınıflarda okutulan Türkçe ders kitaplarındaki dinleme metinlerinin belirlenen ölçütlere göre incelenmesi. İstanbul Aydın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(2), 105-136.
Solak, M., & Yaylı, D. (2009). İlköğretim ikinci kademe Türkçe ders kitaplarının türler açısından incelenmesi. Journal Of International Social Research, 2(9), 444-453.
Somuncu, S. (2019). Yazınsallık ve bilgi bağlamında sekizinci sınıf Türkçe ders kitabındaki metinlere ilişkin eleştirel bir inceleme. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11(31), 240-258.
Söylemez, M. (2019). Ortaokul Türkçe ders kitaplarındaki şiirlerin ve şairlerin seçimi üzerine inceleme. Yüksek Lisans Tezi, Pamukkale Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Denizli.
Sulak, S. E. (2009). İlköğretim okulları 1-5. sınıf Türkçe ders kitaplarında yer alan metinlerin türlerine göre yapılarının değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Konya.
Şeref, İ., Karagöz, B., & Ardıç, İ. K. (2020). Türkçe ders kitaplarındaki okuma metinlerinin metinsellik özellikleri: Lao Tzu’nun ‘acele karar vermeyin’öyküsü örneği. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 19(73), 92-104.
Taylor, B. M., & Beach, R. W. (1984). The effects of text structure instruction on middle-grade students' comprehension and production of expository text. Reading Research Quarterly, 19(2), 134-146.
Temizkan, M. (2016). Türkçe dersi öğrenci çalışma kitaplarındaki okuma etkinliklerinin metin yapısı açısından değerlendirilmesi. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 4(1), 31-52.
Temizkan, M., & Atasoy, A. (2014). Türkçe ders kitaplarında yer alan hikâye türündeki metinlerin üst yapı açısından değerlendirilmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 3(3).
Tok, M., & Küçük, B. (2014). Öğrenci bilgilendirici metinlerinin kaynakları ve medya unsurlarının değerlendirilmesi. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(2), 232-247.
Toklu, O. (2009). Dilbilimine giriş. Ankara: Akçağ.
Tompkins, G. E. (2000). Teaching writing: Balancing process and product. New Jersey: Prentice Hall.
Uğur, F. (2017). Ortaokul 7. sınıf öğrencilerinin bilgilendirici metin yapısı unsurlarını belirleme düzeyleri. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14(39), 200-222.
Ülper, H. (2008). Öğrenci metinlerinde üstyapı düzenlenişine ilişkin sorunlar: “giriş” ve “sonuç” bölümleri üzerine bir inceleme. Dil Dergisi, 140, 7-18.
Ülper, H. (2019). Okuma ve anlamlandırma becerilerinin kazandırılması. Ankara: Nobel.
Üstten, A. U., & Haykır, T. (2019). Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminde metin seçimi. Ahi Evran Üniversitesi Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, 20(3), 1633-1652.
Williams, J. P. (2005). Instruction in reading comprehension for primary-grade students a focus on text structure. The Journal of Special Education, 39(1), 6-18.
Yıldırım, A., & Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin.

APA	MÜLDÜR M, SIMSEK N (2020). Türkçe Ders Kitaplarındaki Bilgilendirici Metinlerin ve Yapılarının İncelenmesi Üzerine Bir Araştırma. , 843 - 867.
Chicago	MÜLDÜR MERVE,SIMSEK NIL DIDEM Türkçe Ders Kitaplarındaki Bilgilendirici Metinlerin ve Yapılarının İncelenmesi Üzerine Bir Araştırma. (2020): 843 - 867.
MLA	MÜLDÜR MERVE,SIMSEK NIL DIDEM Türkçe Ders Kitaplarındaki Bilgilendirici Metinlerin ve Yapılarının İncelenmesi Üzerine Bir Araştırma. , 2020, ss.843 - 867.
AMA	MÜLDÜR M,SIMSEK N Türkçe Ders Kitaplarındaki Bilgilendirici Metinlerin ve Yapılarının İncelenmesi Üzerine Bir Araştırma. . 2020; 843 - 867.
Vancouver	MÜLDÜR M,SIMSEK N Türkçe Ders Kitaplarındaki Bilgilendirici Metinlerin ve Yapılarının İncelenmesi Üzerine Bir Araştırma. . 2020; 843 - 867.
IEEE	MÜLDÜR M,SIMSEK N "Türkçe Ders Kitaplarındaki Bilgilendirici Metinlerin ve Yapılarının İncelenmesi Üzerine Bir Araştırma." , ss.843 - 867, 2020.
ISNAD	MÜLDÜR, MERVE - SIMSEK, NIL DIDEM. "Türkçe Ders Kitaplarındaki Bilgilendirici Metinlerin ve Yapılarının İncelenmesi Üzerine Bir Araştırma". (2020), 843-867.

APA	MÜLDÜR M, SIMSEK N (2020). Türkçe Ders Kitaplarındaki Bilgilendirici Metinlerin ve Yapılarının İncelenmesi Üzerine Bir Araştırma. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 8(3), 843 - 867.
Chicago	MÜLDÜR MERVE,SIMSEK NIL DIDEM Türkçe Ders Kitaplarındaki Bilgilendirici Metinlerin ve Yapılarının İncelenmesi Üzerine Bir Araştırma. Ana Dili Eğitimi Dergisi 8, no.3 (2020): 843 - 867.
MLA	MÜLDÜR MERVE,SIMSEK NIL DIDEM Türkçe Ders Kitaplarındaki Bilgilendirici Metinlerin ve Yapılarının İncelenmesi Üzerine Bir Araştırma. Ana Dili Eğitimi Dergisi, vol.8, no.3, 2020, ss.843 - 867.
AMA	MÜLDÜR M,SIMSEK N Türkçe Ders Kitaplarındaki Bilgilendirici Metinlerin ve Yapılarının İncelenmesi Üzerine Bir Araştırma. Ana Dili Eğitimi Dergisi. 2020; 8(3): 843 - 867.
Vancouver	MÜLDÜR M,SIMSEK N Türkçe Ders Kitaplarındaki Bilgilendirici Metinlerin ve Yapılarının İncelenmesi Üzerine Bir Araştırma. Ana Dili Eğitimi Dergisi. 2020; 8(3): 843 - 867.
IEEE	MÜLDÜR M,SIMSEK N "Türkçe Ders Kitaplarındaki Bilgilendirici Metinlerin ve Yapılarının İncelenmesi Üzerine Bir Araştırma." Ana Dili Eğitimi Dergisi, 8, ss.843 - 867, 2020.
ISNAD	MÜLDÜR, MERVE - SIMSEK, NIL DIDEM. "Türkçe Ders Kitaplarındaki Bilgilendirici Metinlerin ve Yapılarının İncelenmesi Üzerine Bir Araştırma". Ana Dili Eğitimi Dergisi 8/3 (2020), 843-867.