17. Yüzyıl Ortalarında Varto (Yerleşim, Nüfus, Vergi ve Aşiretler)
Yıl: 2020 Cilt: 12 Sayı: 3 Sayfa Aralığı: 1143 - 1175 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.9737/hist.2020.872 İndeks Tarihi: 12-10-2020
17. Yüzyıl Ortalarında Varto (Yerleşim, Nüfus, Vergi ve Aşiretler)
Öz: Çaldıran Savaşı’ndan kısa bir süre sonra Osmanlı hâkimiyetine giren Varto bölgesi, Hınıs veHandırıs ile birlikte Bitlis sancağına bağlandı. 1540 yılına kadar Bitlis sancağına bağlı kalan Varto,Erzurum eyaletinin teşkili ve Hınıs’ın buraya tabi bir sancak haline getirilmesinden sonra Hınıs’ın birnahiyesi haline getirildi. Varto’nun Hınıs’ın nahiyesi olarak idari teşkilattaki varlığı 19. yüzyıl ortasınakadar devam etti. 19. yüzyıl ortalarında Muş’a bağlanan Varto, önce nahiye daha sonra kaza olarakidare edildi. Bu çalışmada, günümüzde Muş’a bağlı bir ilçe merkezi olan Varto’nun 17. yüzyılortalarındaki idarî, sosyal, yerleşim, nüfus ve aşiret yapısı dört avârız defterine (1642, 1643, 1645 ve1650) göre incelenmiştir. 17. yüzyılda Varto’da kaç köy olduğu, bu köylerde kimlerin veya hangiaşiretlerin yaşadığı, devlet merkezine ne kadar vergi verdikleri sorularına cevap aranmıştır. Ayrıca 16.yüzyıla ait tahrir defteri verileri kullanılarak iki yüzyıl arasında karşılaştırmalar da yapılmıştır.
Anahtar Kelime: Varto in The Middle of The 17th Century (Settlement, Population, Taxes and Tribes)
Öz: The Varto region, which came under Ottoman rule shortly after the Battle of Çaldıran, was connected to the sanjak of Bitlis with Hınıs and Handırıs. Varto, which remained under the sanjak of Bitlis until 1540, was transformed into a sub-district of Hınıs after the formation of the province of Erzurum and the transformation of Hınıs into a sanjak of it. Varto's presence in the administrative organization as the sub-district of Hınıs continued until the mid-19th century. Being connected to Mush in the mid-19th century, Varto was first ruled as a sub-district and then as a district. In this study, the mid-17th century administrative, social, settlement, population and tribal structure of Varto, which is currently a central district of Mush, was examined according to four avârız registers (1642, 1643, 1645 and 1650). Answers for the questions “How many villages were there in Varto in the 1 7th century?”, “Who or what tribes lived in these villages?”, and “How much tax did they pay the state center?” were sought. In addition, comparisons were made between the 16th and 1 7th centuries by using the 1 6th century tahrir registers data.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- A. AMD. 86/66.
- A. MKT. MVL. 90/99, 85/57, 85/8.
- BEO. 13/944.
- C. AS. 899/38700.
- D. MKF. d. 31738.
- HAT. 769/36172; 814/37264.
- MAD. d. 22171, 5152, 6422, 14933, 14739.
- MVL. 711/58.
- A.DVNS. MHM. d, 7.
- TT. d. 64, 70, 189, 294, 231.
- Sâlnâme-i Vilâyet-i Bitlis, 1310.
- Sâlnâme-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye, 1263, 1264.
- Sâlnâme-i Vilâyet-i Erzurum, 1287, 1288, 1289, 1290, 1291,1875, 1293.
- 1550 Tarihli Çabakçur Livası: Nüfus ve İskân, Haz. M. Mahfuz Söylemez-Abdullah Demir, Bingöl Belediyesi Kültür Yayınları, Bingöl 2009.
- 294 Numaralı Hınıs Livâsı Mufassal Tahrir Defteri (963/1556), Ankara 2000.
- Dâhiliye Vekâleti, Son Teşkilât-ı Mülkîyede Köylerimizin Adları, Millet Matbaası 1928.
- 1642 Tarihli Erzurum Eyaleti Mufassal Avârız Defteri I (Erzurum-Tortum-İsbir-Hınıs -Pasin), Haz. Mehmet İnbaşı-İbrahim E. Çakır-Selçuk Demir, TTK, Ankara 2014.
- AKBAL, Fazıla, “1831 Tarihinde Osmanlı İmparatorluğu’nda İdari Taksimat ve Nüfus”, Belleten, C. 15/60, Ankara 1951, s. 617-628.
- ALANOĞLU, Murat, “1642 Tarihli Avârız Defterine Göre Kızuçan (Pülümür) Kazâsı”, Tarih Okulu Dergisi, Yıl 9, sayı XXVIII, Aralık 2016, s. 109-140.
- AYDIN, Dündar, Erzurum Beylerbeyliği ve Teşkilatı Kuruluş ve Genişleme Devri (1535-1566), TTK, Ankara 1998.
- BARKAN, Ö. Lütfi “Tarihî Demografî Araştırmaları ve Osmanlı Tarihi”, Türkiyat Mecmuası, C. X (1951 -1953), S. 1 -24.
- BARKAN, Ö. Lütfi, “Avârız”, İA, C. 2, İstanbul 1979, s. 13-19.
- BELLAİGUE, Christopher de, İsyan Toprakları: Türkiye’nin Unutulmuş Halkları Arasında, İletişim Yayınları, İstanbul 2016.
- BURNEY, C. A., “A First Season of Excavations on the Urartian Citadel of Kayalıdere”, Anatolian Studies, 16 (1966), s. 55-111.
- ÇELİK, Şenol, “1070-1071/1659-1660 Tarihli Avârız Defterine Göre XVII. Yüzyıl Ortalarında Turgutlu Kazası”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, sayı 16, İstanbul 2007, s. 33-66.
- DARLİNG, Linda T., Gelir Artışı ve Kanuna Uygunluk, Osmanlı İmparatorluğunda Vergi Toplanması ve Maliye Yöntemi 1560-1660, Çev. Adnan Tonguç, Alfa, İstanbul 2019.
- DEMİR, Alparslan,“1642 Tarihli Avârız Defterine Göre Koğans Kazâsı”, Gaziantep
- Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, sayı 11/2, Gaziantep 2012, s. 505-529.
- DEMİR, Selçuk-ÇAKIR, İbrahim E., “Tercan Kazası (1591 -1642)”, Karadeniz Araştırmaları, sayı 50, Yaz 2016, s. 153-175.
- EMECEN, Feridun M., “Kayacık Kazâsı Avârız Defteri”, Tarih Enstitüsü Dergisi, sayı 12, İstanbul 1981 -1982, s. 159-170.
- FIRAT, M. Şerif, Doğu İlleri ve Varto Tarihi, Kamer, İstanbul 1998.
- GÖYÜNÇ, Nejat, “Hâne Deyimi Hakkında”, Tarih Dergisi, C. 32 (1979), s. 331 -348.
- GÜLER, Yasin, Varto Kasabasının Coğrafi Etüdü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum 2003.
- İNBAŞI, Mehmet, “1642 Tarihli Avârız Defterine Göre Bayburt Sancağı”, A.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. X, sayı 2, Erzurum 2007, s. 89-117.
- İNBAŞI, Mehmet, “1642 Tarihli Avârız Defterine Göre Erzurum Şehri”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, sayı 4, İstanbul 2001, s. 9-32.
- İNBAŞI, Mehmet, “Erzincan Kazası (1642 Tarihli Avârız Defterine Göre), A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Dergisi, sayı 41, Erzurum 2009, s. 189-214.
- KILIÇ, Ümit, “Erzurum’da Câfer Efendi Vakfı”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, sayı 41, Erzurum 2009, s. 173-187.
- KOÇAK, Zülfiye, “Tapu Tahrir Defterlerine Göre XVI. Yüzyılda Varto Nahiyesi”, Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, C. 5, sayı 13, Kasım 2018, s. 219-253.
- KUL, Eyüp, “1642 Tarihli Avârız Defterine Göre Şiran Kazâsı ve Köyleri”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, sayı 44, Erzurum 2010, s. 271 -289.
- ÖZBEY, Mustafa, Osmanlı Belgelerinde Varto İlçesi, Doz Yayınları, İstanbul 2010.
- ÖZDEMİR, Rifat, “Avârız ve Gerçek-Hâne Sayılarının Demografik Tahminlerde Kullanılması Üzerine Bazı Bilgiler”, X. Türk Tarih Kongresi, Ankara, 22-26 Eylül 1986, Kongreye Sunulan Bildiriler, C. IV, Ankara 1993, s. 1581 - 1613.
- ÖZEL, Oktay, “17. Yüzyıl Osmanlı Demografi ve İskân Tarihi İçin Önemli Bir Kaynak: Mufassal Avârız Defterleri”, XII. Türk Tarih Kongresi (12-16 Eylül 1994) Kongreye Sunulan Bildiriler, C. III, Ankara 1999, s.735-744.
- ÖZEL, Oktay, “Avârız ve Cizye Defterleri”, Osmanlı Devleti’nde Bilgi ve İstatistik, Ed. Halil İnalcık-Şevket Pamuk, Ankara 2000, s. 35-50.
- PAMUK, Bilgehan, “Gümüşhâne (Torul) Kazası”, Belleten, C. LXXIII/266, Ankara 2009, s. 115-143.
- PAMUK, Bilgehan, XVII. Yüzyılda Bir Serhad Şehri Erzurum, IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul 2006.
- SAĞLAM, Nevzat, “5152 Nolu ve H. 1052/M. 1642 Tarihli Maliyeden Müdevver Deftere Göre Kiğı ve Köylerinde İskân ve Nüfus”, II. Bingöl Sempozyumu Bildirileri, Yeni Zaman Sahaf: Ankara 2009, s. 295-346.
- SARAÇOĞLU, Hüseyin, Doğu Anadolu, C. 1, Maarif Yayınevi, İstanbul 1956.
- SÖYLEMEZ, M. Mahfuz -A. Demir, Arşiv Belgeleri Işığında Halveti Şeyhi Molla Hasan Banukî ve Zaviyeleri, Araştırma Yayınları, İstanbul 2010.
- BİTLİSİ, Şeref Han, Şerefname Kürt Tarihi, C. 1, Farsça’dan Çeviren: Abdullah Yeğin, Nubihar, İstanbul 2013.
- ÜNAL, M. Ali, “1646 (1056) Tarihli Harput Kazası Avârız Defteri”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C. XII, İzmir 1997, s. 9-73.
- http://www.mus.gov.tr/varto-mus Erişim Tarihi: 30.10.2019.
- https://nisanyanmap.com/?yer=25708&haritasi=s%C4%B1radere Erişim tarihi: 30.10.2019.
APA | ALANOGLU M (2020). 17. Yüzyıl Ortalarında Varto (Yerleşim, Nüfus, Vergi ve Aşiretler). , 1143 - 1175. 10.9737/hist.2020.872 |
Chicago | ALANOGLU MURAT 17. Yüzyıl Ortalarında Varto (Yerleşim, Nüfus, Vergi ve Aşiretler). (2020): 1143 - 1175. 10.9737/hist.2020.872 |
MLA | ALANOGLU MURAT 17. Yüzyıl Ortalarında Varto (Yerleşim, Nüfus, Vergi ve Aşiretler). , 2020, ss.1143 - 1175. 10.9737/hist.2020.872 |
AMA | ALANOGLU M 17. Yüzyıl Ortalarında Varto (Yerleşim, Nüfus, Vergi ve Aşiretler). . 2020; 1143 - 1175. 10.9737/hist.2020.872 |
Vancouver | ALANOGLU M 17. Yüzyıl Ortalarında Varto (Yerleşim, Nüfus, Vergi ve Aşiretler). . 2020; 1143 - 1175. 10.9737/hist.2020.872 |
IEEE | ALANOGLU M "17. Yüzyıl Ortalarında Varto (Yerleşim, Nüfus, Vergi ve Aşiretler)." , ss.1143 - 1175, 2020. 10.9737/hist.2020.872 |
ISNAD | ALANOGLU, MURAT. "17. Yüzyıl Ortalarında Varto (Yerleşim, Nüfus, Vergi ve Aşiretler)". (2020), 1143-1175. https://doi.org/10.9737/hist.2020.872 |
APA | ALANOGLU M (2020). 17. Yüzyıl Ortalarında Varto (Yerleşim, Nüfus, Vergi ve Aşiretler). History Studies, 12(3), 1143 - 1175. 10.9737/hist.2020.872 |
Chicago | ALANOGLU MURAT 17. Yüzyıl Ortalarında Varto (Yerleşim, Nüfus, Vergi ve Aşiretler). History Studies 12, no.3 (2020): 1143 - 1175. 10.9737/hist.2020.872 |
MLA | ALANOGLU MURAT 17. Yüzyıl Ortalarında Varto (Yerleşim, Nüfus, Vergi ve Aşiretler). History Studies, vol.12, no.3, 2020, ss.1143 - 1175. 10.9737/hist.2020.872 |
AMA | ALANOGLU M 17. Yüzyıl Ortalarında Varto (Yerleşim, Nüfus, Vergi ve Aşiretler). History Studies. 2020; 12(3): 1143 - 1175. 10.9737/hist.2020.872 |
Vancouver | ALANOGLU M 17. Yüzyıl Ortalarında Varto (Yerleşim, Nüfus, Vergi ve Aşiretler). History Studies. 2020; 12(3): 1143 - 1175. 10.9737/hist.2020.872 |
IEEE | ALANOGLU M "17. Yüzyıl Ortalarında Varto (Yerleşim, Nüfus, Vergi ve Aşiretler)." History Studies, 12, ss.1143 - 1175, 2020. 10.9737/hist.2020.872 |
ISNAD | ALANOGLU, MURAT. "17. Yüzyıl Ortalarında Varto (Yerleşim, Nüfus, Vergi ve Aşiretler)". History Studies 12/3 (2020), 1143-1175. https://doi.org/10.9737/hist.2020.872 |