TARİHÎ SÜREÇ İÇERİSİNDE EYTAM SANDIKLARININ HUKUKİ MEVZUATI VE KARŞILAŞTIĞI SORUNLAR (1851-1920)
Yıl: 2020 Cilt: 9 Sayı: 3 Sayfa Aralığı: 1301 - 1321 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 14-10-2020
TARİHÎ SÜREÇ İÇERİSİNDE EYTAM SANDIKLARININ HUKUKİ MEVZUATI VE KARŞILAŞTIĞI SORUNLAR (1851-1920)
Öz: Osmanlı Devletinde 1851 yılında Eytam Nezareti ve Eytam Sandıklarıkurulmuştur. Bu kurumlar, tarihî süreç içerisinde birçok teşkilat değişikliğineuğramıştır. Bu kurumlar, dul, yetim, deli, yaşlı ve bakıma muhtaç kimselerinsosyal ve ekonomik haklarının korunmasını sağlamıştır. Devlet bu dönemdeyetim konusuna, dinî olmaktan çok sosyal ve ekonomik bir olgu olarakbakmıştır. Başlangıçta sadece sivil vatandaşlara yönelik olarak faaliyetgösteren bu kurumlar, 1860’ların ortalarından itibaren kurulmaya başlananTekaüd Sandıkları ile sosyal güvenliğin yaygınlaşması üzerine, resmî devletgörevlilerinin dul ve yetimlerini de kapsayacak şekilde faaliyet alanlarınıgenişletmiştir.Yetimlerin ekonomik haklarını koruyan, bunları bir finans sistemiiçerisinde değerlendirip yetim lehine kazanç elde eden eytam sandıkları,Şeyhülislamlığın denetiminde ve ilmiye sınıfının tekelinde yıllarca faaliyetgöstermiştir. Bu süreçte esnaf ve çiftçiye küçük çapta da olsa finanssağlamıştır. Ancak zamanla sandıkların en büyük müşterisi devlet olmuştur.Tarihî süreç içerisinde teşkilat ve finansal olarak kendini yenileyemeyen eytamsandıkları, her dönemde uygulamalarıyla yetim haklarından çok sandık veçalışanların haklarını korumuştur.Genel olarak ipotek karşılığında gösterilen emlak üzerinden işlem yapaneytam sandıkları, süreç içerisinde finansal bir kurum hâline gelememiştir.Uyguladığı faiz sistemini de değiştiremeyen sandık yöneticileri, değişime karşıdirenmişlerdir. Sandıklar, 1926 yılında finansal bir kurum hâline getirilerekTürkiye Emlak ve Eytam Bankasına dönüştürülmüştür.Bu çalışmada, 1851’de kurulan Eytam Sandıklarının 1920 yılına kadar olansüreçteki teşkilat yapısı, hukuki mevzuatı ve tarihî süreç içerisinde karşılaştığısorunlar ele alınmıştır. Yetim konusunda yapılan çalışmalarda, daha çok dinîkonular ön plana çıkmaktadır. Aynı zamanda yetimler için açılmışyetimhaneler ve okullar üzerinde yoğunlaşmıştır. Eytam sandıkları hakkındasınırlı çalışmalar yapılmıştır. Sandıklarla ilgili kaynaklar, daha çok birinci elkaynaklardır. Bunlar da nizamnameler, kanunlar, kararnameler ve iradelerdir.Bununla beraber dönemin diğer arşiv kaynakları kullanılmıştır.
Anahtar Kelime: THE LEGAL LEGISLATION OF THE ORPHANS FUND AND THE PROBLEMS ENCOUNTERED IN THE HISTORICAL PROCESS (1851-1920)
Öz: The Ministry of Orphans and the Education Fund were established in 1851 in the Ottoman Empire. These organizations went through many changes in the historical process. These institutions ensured the protection of the social and economic rights of widows, orphans, mad, elderly and the ones in need of care. In this period, the state regarded the orphan issue as a social and economic phenomenon rather than a religious one. These institutions, which were originally only aimed at civilian citizens, expanded their fields of activity, including the widows and orphans of official government officials, upon the spread of social security, which began to be established since the mid-1860s. The Eytam Chests, which protected the economic rights of the orphans and evaluated the profits as an advantage towards the orphans, was in action for many years under the supervision of the Sheikhulislam and the monopoly of the administrative class. The tradesmen and farmers also profited from these chests in those years. But the biggest customer of these chests became the state in the years that followed. These chests, which could not renew themselves from the organization and financial perspective, could mainly protect the rights of its employees rather than the orphans in each period. The Eytam chests which operated through the real estates that were mortgaged failed to become a financial organization. The administrators who could not change the interest system which they applied, also showed resistance towards change. These chests were turned into a financial organization in 1926 and were converted as The Türkiye Estate and Eytam Bank. In this study, the organizational structure, the legal legislation and the problems encountered in the historical period of the Eytam Chests established in 1851 have been evaluated until 1920. Religious subjects were mainly discussed in the study made on orphans. The schools and orphanages established for orphans were also analysed. The sources related on the chests were mainly first hand sources. These are regulations, legislations, decrees and wills. Other archive sources were also used in this study.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- Arşiv Belgeleri:
- Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivi:
- CB. DA. A.DVN-MKL-00070-00077-002-001/CB. DA, A-MKT-MHM-00500-00012-002-001.
- CB. DA, BEO-000379-028352-011-001/CB. DA, BEO-002829-212174-003-001.
- CB. DA, BEO, 004651-348825-002-001/CB. DA, BEO-004511-3382-73-002-001.
- CB. DA, BEO, 004558-341780-002-001/CB. DA, BEO, 004644-348286-001-001.
- CB. DA, I-ILM-00004-00037-003-001/CB. DA, I-ILM-00008-00023-003-001.
- CB. DA, MV-00049-00071-001-002/CB. DA, MV-00220-00185-001-001.
- CB. DA, SD-02693-00024-006/CB. DA, SD-02735-00045-007.
- CB. DA, SD-02735-00045-005/CB. DA, MV-00216-00014-001-001.
- CB. DA, 030-18-01-01-7-34-2/CB. DA, 030-18-1-1-7-36-13-01.
- CB. DA, 030-18-01-01-1-16-13/CB. DA, 030-18-1-1-3-28-1
- Düstur I. Tertip, C. 1, Matbaa-i âmire, H. 1289
- Düstur, I. Tertip, C. 3, Matbaa-i Osmaniye, Dersaadet, 1329
- Düstur I. Tertip, C. 4, Mahmut Bey Matbaası, İstanbul, 1299
- Düstur I. Tertip, C. 5, Başvekalet Matbaası, Ankara, 1937
- Düstur I. Tertip, C. 7, Başvekalet Devlet Matbaası, Ankara, 1941
- Düstur I. Tertip, C. 8, Başvekalet Devlet Matbaası, Ankara, 1943
- Düstur I. Tertip, Zeyl C. 1, Dar-ı Matbaa-ı amire, İstanbul, 1298
- Düstur I. Tertip, Zeyl C. 4, Matbaa-ı Osmaniye, Dersaadet, 1302
- Düstur II. Tertip, C. 6, Devlet Matbaası, Ankara, 1939
- Düstur II. Tertip, C. 7, Başvekalet Devlet Matbaası, Ankara, 1941 Düstur II. Tertip, C. 9, Evkaf Matbaası, İstanbul, 1928
- Düstur II. Tertip, C. 12, Evkaf Matbaası, İstanbul, 1927
- Kitaplar:
- Ahmed Lütfi Efendi, (1989). Vakanüvist Ahmed Lûdfî Efendi tarihi. Cilt XI, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Çanlı, M. ve İnanç, V. (2015). Eytam idaresi sandıkları ve Marmaris uygulaması (1885 -1911). Marmaris.
- Öztürk, N. (1995). Türk yenileşme tarihi çerçevesinde vakıf müessesesi. Ankara.
- Pakalın, M. Z. (1983). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü. C. II, İstanbul: MEB Yayınevi.
- Sertoğlu, M. (1986). Osmanlı tarih lügatı. İstanbul: Enderun Kitabevi.
- Seyitdanlıoğlu, M. (1999). Tanzîmat devrinde meclîs-i vâlâ (1838-1868). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Şahin, F. (2017). Eytâm sandıklarının kuruluşu ve konuyla ilgili yasal düzenlemeler. Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
- Makaleler:
- Çanlı, M. (2003). Eytam idaresi-sandıkları ve Osmanlı Devletinde yetimlerin ekonomik haklarının korunması, savaş çocukları öksüzler ve yetimler. Editörler: Prof. Dr. Emine Gürsoy-Naskali, Aylin Koç, İstanbul.
- Eryüksel, A. (1998). Osmanlı Devletinde dul ve yetimler. Şarkiyat Mecmuası VIII, İstanbul.
| APA | Çanlı M (2020). TARİHÎ SÜREÇ İÇERİSİNDE EYTAM SANDIKLARININ HUKUKİ MEVZUATI VE KARŞILAŞTIĞI SORUNLAR (1851-1920). , 1301 - 1321. |
| Chicago | Çanlı Mehmet TARİHÎ SÜREÇ İÇERİSİNDE EYTAM SANDIKLARININ HUKUKİ MEVZUATI VE KARŞILAŞTIĞI SORUNLAR (1851-1920). (2020): 1301 - 1321. |
| MLA | Çanlı Mehmet TARİHÎ SÜREÇ İÇERİSİNDE EYTAM SANDIKLARININ HUKUKİ MEVZUATI VE KARŞILAŞTIĞI SORUNLAR (1851-1920). , 2020, ss.1301 - 1321. |
| AMA | Çanlı M TARİHÎ SÜREÇ İÇERİSİNDE EYTAM SANDIKLARININ HUKUKİ MEVZUATI VE KARŞILAŞTIĞI SORUNLAR (1851-1920). . 2020; 1301 - 1321. |
| Vancouver | Çanlı M TARİHÎ SÜREÇ İÇERİSİNDE EYTAM SANDIKLARININ HUKUKİ MEVZUATI VE KARŞILAŞTIĞI SORUNLAR (1851-1920). . 2020; 1301 - 1321. |
| IEEE | Çanlı M "TARİHÎ SÜREÇ İÇERİSİNDE EYTAM SANDIKLARININ HUKUKİ MEVZUATI VE KARŞILAŞTIĞI SORUNLAR (1851-1920)." , ss.1301 - 1321, 2020. |
| ISNAD | Çanlı, Mehmet. "TARİHÎ SÜREÇ İÇERİSİNDE EYTAM SANDIKLARININ HUKUKİ MEVZUATI VE KARŞILAŞTIĞI SORUNLAR (1851-1920)". (2020), 1301-1321. |
| APA | Çanlı M (2020). TARİHÎ SÜREÇ İÇERİSİNDE EYTAM SANDIKLARININ HUKUKİ MEVZUATI VE KARŞILAŞTIĞI SORUNLAR (1851-1920). Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 9(3), 1301 - 1321. |
| Chicago | Çanlı Mehmet TARİHÎ SÜREÇ İÇERİSİNDE EYTAM SANDIKLARININ HUKUKİ MEVZUATI VE KARŞILAŞTIĞI SORUNLAR (1851-1920). Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi 9, no.3 (2020): 1301 - 1321. |
| MLA | Çanlı Mehmet TARİHÎ SÜREÇ İÇERİSİNDE EYTAM SANDIKLARININ HUKUKİ MEVZUATI VE KARŞILAŞTIĞI SORUNLAR (1851-1920). Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, vol.9, no.3, 2020, ss.1301 - 1321. |
| AMA | Çanlı M TARİHÎ SÜREÇ İÇERİSİNDE EYTAM SANDIKLARININ HUKUKİ MEVZUATI VE KARŞILAŞTIĞI SORUNLAR (1851-1920). Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi. 2020; 9(3): 1301 - 1321. |
| Vancouver | Çanlı M TARİHÎ SÜREÇ İÇERİSİNDE EYTAM SANDIKLARININ HUKUKİ MEVZUATI VE KARŞILAŞTIĞI SORUNLAR (1851-1920). Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi. 2020; 9(3): 1301 - 1321. |
| IEEE | Çanlı M "TARİHÎ SÜREÇ İÇERİSİNDE EYTAM SANDIKLARININ HUKUKİ MEVZUATI VE KARŞILAŞTIĞI SORUNLAR (1851-1920)." Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, 9, ss.1301 - 1321, 2020. |
| ISNAD | Çanlı, Mehmet. "TARİHÎ SÜREÇ İÇERİSİNDE EYTAM SANDIKLARININ HUKUKİ MEVZUATI VE KARŞILAŞTIĞI SORUNLAR (1851-1920)". Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi 9/3 (2020), 1301-1321. |
