RUMELİ’DEN İSTANBUL’A BAŞKALDIRI: CEMİYET-İ FESÂDİYE VE HEZEYANNÂMELERİ
Yıl: 2019 Cilt: 14 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 127 - 147 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 07-11-2020
RUMELİ’DEN İSTANBUL’A BAŞKALDIRI: CEMİYET-İ FESÂDİYE VE HEZEYANNÂMELERİ
Öz: Yirminci yüzyılın başlarında Balkanlarda çete takibinde bulunarak huzur veasayişi sağlamakla görevli Osmanlı subaylarının birçoğu İttihatçı subaylardanoluşmaktaydı. Basın yoluyla muhalefet ise farklı bir boyuta taşınmıştı. İkinciAbdülmamid’in iktidarını “istibdat” olarak adlandıran bu subaylar meşrutiyetidaresini yeniden ilan ettirebilmek için kendi inisiyatiflerini de kullanarakyanlarındaki askeri birliklerle beraber devlete alenen isyan ederek dağaçıkmışlardı. Padişah buna karşı, Şemsi Paşa’yı durumu kontrol altına alarakasayişi sağlaması için görevlendirmişti. Ancak Şemsi Paşa’nın İttihatçı bir subaytarafından Manastır’da suikast sonucu öldürülmesi ve padişahın Rumeli’dekontrolü tam olarak sağlayamaması sonucunda 24 Temmuz 1908’de meşrutiyetiyeniden ilan ettiğini duyuracaktı. 24 Temmuz 1908’de gazetelerin başında ikisatırlık ufak bir “devlet bildirisi” yayınlandı. Bu bildiri, Anayasanın (Kanun-uEsasi) yeniden yürürlüğe girmesi konusunda padişah buyruğunun çıktığınımüjdeliyordu. Böylece 1878’de kapatılan meclis yeniden açılarak, anayasayürürlüğe konuldu ve seçimlere gidildi. Hüseyin Hilmi Paşa, 2 Aralık 1902’deRumeli Umûmî Müfettişliği’ne atanmıştır. Saraya sık sık gönderdiği yazılarda“göreve sadakatle devam etmekte olduğunu ve kendisine gösterilen güvene layık olmayaçalışacağını” bildirmiştir. İttihatçıların Rumeli’deki faaliyetlerini eleştiren HüseyinHilmi Paşa, bu örgütü de “cemiyet-i fesâdiye” diye adlandırmakta; onlarınpropaganda amaçlı astıkları afişleri ise “hezeyannâme” olarak nitelemiştir. Buaraştırmanın amacı, Hüseyin Hilmi Paşa’nın İttihatçılara karşı yürüttüğümücadeleyi saraya gönderdiği jurnaller temelinde ele almaktır. ÇalışmadaHüseyin Hilmi Paşa Evrakı dâhilinde yer alan jurnaller analiz edilmiş ayrıcaaraştırmayı desteklemek amacıyla telif eserler ve makalelerden deyararlanılmıştır.
Anahtar Kelime: RUMELIA’S UPRISING AGAINST ISTANBUL: CEMIYET-I FESADIYE (I.E. THE ASSOCIATION of CORRUPTION) and ITS DELIRIUMS (I.E. HEZEYANNÂME)
Öz: In the aerly 20th century, many of the Ottoman officers who were responsible for ensuring peace and order by following the gangs in the Balkans consisted of Ittihat Officers (i.e. the Unionist Officers). Now, the opposition was carried to a different dimension with the press. These officers, who called Abdelhamid II’s reign as Opposition (Istibdat), rebelled voluntarily against the state with their military units and went up to mountains and used their own initiatives to ensure that the Constitution was proclaimed again. The Sultan, as a response, appointed Şemsi Pasha in charge of the situation and ordered him to ensure the public order. However, Şemsi Pasha was assassinated by an officer from the Ittihad proponents in a monastery, and the failure of the Sultan in controlling Rumelia fully caused that the Sultan proclaimed that he would announce the Constitutional Period again July 24, 1908. On July 24, 1908, a two-line State Declaration was released on the first pages of the newspapers. This article informed people about the good news that the orders of the Sultan were released for enacting of the Constitution (Kanun-u Esasi, i.e. the Basic Laws). Thus, the Parliament, which was closed in 1878, would be reopened; and the Constitution would be enacted and elections would be held. Hüseyin Hilmi Pasha On December 2, 1902, was appointed as the General Inspector of the Rumelia. He often sent reports to the Palace and said that he “was working in complete loyalty and he would continue to do so with faithfulness and would try to be worthy of the trust given in him”. Hüseyin Hilmi Pasha, who criticized the activities of Ittihad proponents (Unionists) in Rumelia, called this organization as “cemiyet-i fesâdiye” (i.e. the association for corruption); and defined the posters hung for their propaganda purpose as “delirium” (i.e. “hezeyannâme”. The purpose of this study is to examine the fight by Hüseyin Hilmi Pasha against the Ittihat proponents (Unionists) through the journals sent to the Palace by him. In the present study, the journals in Hüseyin Hilmi Pasha Documents were analyzed; and the copyright works and articles were made use of to support the study.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- I. Arşiv Belgeleri
- a. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), İstanbul
- Yıldız Perakende Evrakı Müfettişlikler ve Komiserlikler Tahrirarı (Y. PRK. MK)
- Y. PRK. MK 15/39, 27 Temmuz 1321 ( 9 Ağustos 1905).
- b. İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM), Hüseyin Hilmi Paşa Evrakı (HHPE), İstanbul
- II. Araştırma ve İnceleme Eserleri
- Adanır, F. (1996). Makedonya Sorunu, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
- Ahmad, F. (1971). İttihat ve Terakki 1908-1914 (Jön Türkler), İstanbul: Sander Yayınları.
- Akşin, S. (1980). 100 Soruda Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, İstanbul: Gerçek Yayınevi,
- Akşin, S. (1985). “Jön Türkler”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, İstanbul: İletişim Yayınları, C. III, ss. 832-843.
- Akünal, D. (1985). “Jön Türk Gazeteleri”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, İstanbul: İletişim Yayınları, C. III, ss. 850-856.
- Alkan, M. (2017). “Hüseyin Hilmi Paşa’nın Rumeli Umûmî Müfettişliği (1902-1908)”, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 13, S. 1, ss. 242-255.
- Alkan, N. (2014). Selanik İstanbul’a Karşı 31 Mart Vak’ası ve II. Abdülhamid’in Tahtan İndirilmesi, İstanbul: Timaş Yayınları.
- Alkan, N. (2017). Selanik’in Yükselişi Sultan II. Abdülhamid ve 1908 Jön Türk İhtilâli, İstanbul: Timaş Yayınları.
- Altınkaya, E. İ. (2018). Hüseyin Hilmi Paşa’nın Hayatı ve Devlet Adamlığı (1855-1923), Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Antalya.
- Arfaoui, S. (2009). Osmanlı-Rus Savaşı (1877-1878) Ve Avrupa Devletlerin Tutumu, Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
- Armaoğlu, F. (2013). 19. Yüzyıl Siyasî Tarihi 1789-1914, İstanbul: Timaş Yayınları.
- Aydın, M. (1994). “Doksanüç Harbi”, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 9, ss. 498-499.
- Aydın, M. (1998). “Hüseyin Hilmi Paşa”, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 18, ss. 550-551.
- Girit, K. (2017). Dönemin Olayları Işığında Resneli Niyazi Bey, Karadeniz Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trabzon.
- Güllüoğlu, Ö. (2009). “Halkla İlişkiler ve Propaganda İlişkisi Üzerine Bir Kuramsal Değerlendirme”, Selçuk Üniversitesi MYO Sosyal Bilimler Dergisi, C. 12, S. 1, ss. 505-520.
- Hacısalihoğlu, M. (2003). “Makedonya”, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 27, s. 437-444.
- Hacısalihoğlu, M. (2008). Jön Türkler ve Makedonya Sorunu (1890-1918), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
- Hamzaoğlu, Y. (2010). Balkan Türklüğü III (Osmanlı Öncesi, Osmanlı Dönemi Ve Osmanlı Sonrası Sırbistan Türklüğü), Üsküp: Logos-A.
- Hanioğlu, M. Ş. (1985). “Jön Türk Basını”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, İstanbul: İletişim Yayınları, C. III, ss. 844-850.
- İnal, İ. M. K. (1982). Son Sadrazamlar III, İstanbul: Dergah Yayınları.
- İskefiyeli, Z. ve Tilbe, Ö. (2017). “Makedonya Meselesinde Osmanlı Devleti’nin Dış Basındaki Sesi: Rumeli Umumî Müfettişi Hüseyin Hilmi Paşa”, Çeşm-i Cihan: Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları E-Dergisi, C. 4, S. 2, ss.27-48.
- Kansu, A. (2015). 1908 Devrimi, İstanbul: İletişim Yayınları.
- Karakasidou, A. N. (2010). Buğday Tarlaları Kan Tepeleri Yunan Makedonyasında Millet Olma Aşamasına Geçiş Süreçleri 1870-1990 (Çev. Nurettin Elhüseyni), İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
- Karal, E. Z. (2011). Osmanlı Tarihi VIII. Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Knight, E. F. (2010). 1908 İhtilâli’nin Hikâyesi Jön Türkler ve II. Abdülhamid, İstanbul: Kariyer Yayıncılık.
- Kumkale, T. T. (2007). Psikolojik Savaş Uyan Türkiye Küresel Psikolojik Savaşı Kaybetmek Üzereyiz, İstanbul: Pegasus Yayınları.
- Kuran, A.B. (2000). İnkılap Tarihimiz ve Jön Türkler, İstanbul: Analiz Yayıncılık.
- Mardin, Ş. (2017). Jön Türklerin Siyasî Fikirleri 1895-1908, İstanbul: İletişim Yayınları.
- Mazower, M. (2013). Selanik Hayaletler Şehri (Çev. Gül Çağalı Güven), İstanbul: Alfa Yayınları.
- McMeekin, S. (2012). Berlin-Bağdat Demiryolu (Çev. Azize F. Çakır), İstanbul: Picus Yayınları.
- Saatçi, M. B. (2004). Makedonya Sorunu (1903-1913), Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Antalya.
- Saygılı, H. (2014). “Hüseyin Hilmi Paşa’nın Rumeli Müfettişliği Döneminde (1902-1908) Rus Diplomatik Misyonlarının Bulgar Komitacıları ile İlişkileri”, İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 1, S. 2, ss. 198-226.
- Taştan, Y. K. (2017). “Balkanlarda Ulusçuluk Hareketleri”, Balkanlar El Kitabı 1. Cilt: Tarih (Editörler: Bilgehan A. Gökdağ ve Osman Karatay), Ankara: Akçağ Yayınları, ss. 403- 433.
- Tekinsoy, Y. E. (2015). Balkan Harpleri Esnasında Osmanlı Kamuoyu (1912-1913), Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara.
- Temo, İ. (2013). İttihât ve Terakki Anılarım, İstanbul: Alfa Yayınları.
- Tunaya, T. Z. (2015). Türkiye’de Siyasal Partiler Cilt 3 İttihat ve Terakki, Bir Çağın, Bir Kuşağın, Bir Partinin Tarihi, İstanbul: İletişim Yayınları.
- Uzer, T. (1999). Makedonya Eşkiyalık Tarihi Ve Son Osmanlı Yönetimi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Yeşilyurt, Y. (2013). “Hüseyin Hilmi Paşa’nın Yemen Valiliği ve Ona Yapılan Suikast”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (OTAM), S. 27, ss. 257-285.
- Zürcher, E. (2000). Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, İstanbul: İletişim Yayınları.
| APA | AK İ (2019). RUMELİ’DEN İSTANBUL’A BAŞKALDIRI: CEMİYET-İ FESÂDİYE VE HEZEYANNÂMELERİ. , 127 - 147. |
| Chicago | AK İlyas RUMELİ’DEN İSTANBUL’A BAŞKALDIRI: CEMİYET-İ FESÂDİYE VE HEZEYANNÂMELERİ. (2019): 127 - 147. |
| MLA | AK İlyas RUMELİ’DEN İSTANBUL’A BAŞKALDIRI: CEMİYET-İ FESÂDİYE VE HEZEYANNÂMELERİ. , 2019, ss.127 - 147. |
| AMA | AK İ RUMELİ’DEN İSTANBUL’A BAŞKALDIRI: CEMİYET-İ FESÂDİYE VE HEZEYANNÂMELERİ. . 2019; 127 - 147. |
| Vancouver | AK İ RUMELİ’DEN İSTANBUL’A BAŞKALDIRI: CEMİYET-İ FESÂDİYE VE HEZEYANNÂMELERİ. . 2019; 127 - 147. |
| IEEE | AK İ "RUMELİ’DEN İSTANBUL’A BAŞKALDIRI: CEMİYET-İ FESÂDİYE VE HEZEYANNÂMELERİ." , ss.127 - 147, 2019. |
| ISNAD | AK, İlyas. "RUMELİ’DEN İSTANBUL’A BAŞKALDIRI: CEMİYET-İ FESÂDİYE VE HEZEYANNÂMELERİ". (2019), 127-147. |
| APA | AK İ (2019). RUMELİ’DEN İSTANBUL’A BAŞKALDIRI: CEMİYET-İ FESÂDİYE VE HEZEYANNÂMELERİ. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 14(1), 127 - 147. |
| Chicago | AK İlyas RUMELİ’DEN İSTANBUL’A BAŞKALDIRI: CEMİYET-İ FESÂDİYE VE HEZEYANNÂMELERİ. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi 14, no.1 (2019): 127 - 147. |
| MLA | AK İlyas RUMELİ’DEN İSTANBUL’A BAŞKALDIRI: CEMİYET-İ FESÂDİYE VE HEZEYANNÂMELERİ. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, vol.14, no.1, 2019, ss.127 - 147. |
| AMA | AK İ RUMELİ’DEN İSTANBUL’A BAŞKALDIRI: CEMİYET-İ FESÂDİYE VE HEZEYANNÂMELERİ. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi. 2019; 14(1): 127 - 147. |
| Vancouver | AK İ RUMELİ’DEN İSTANBUL’A BAŞKALDIRI: CEMİYET-İ FESÂDİYE VE HEZEYANNÂMELERİ. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi. 2019; 14(1): 127 - 147. |
| IEEE | AK İ "RUMELİ’DEN İSTANBUL’A BAŞKALDIRI: CEMİYET-İ FESÂDİYE VE HEZEYANNÂMELERİ." Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 14, ss.127 - 147, 2019. |
| ISNAD | AK, İlyas. "RUMELİ’DEN İSTANBUL’A BAŞKALDIRI: CEMİYET-İ FESÂDİYE VE HEZEYANNÂMELERİ". Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi 14/1 (2019), 127-147. |
