TÜRK İSLÂM EDEBİYATININ MUHTEVA KAYNAKLARI: ŞEYH GÂLİB ÖRNEĞİ

Yıl: 2020 Cilt: 0 Sayı: 41 Sayfa Aralığı: 443 - 484 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 07-12-2020

TÜRK İSLÂM EDEBİYATININ MUHTEVA KAYNAKLARI: ŞEYH GÂLİB ÖRNEĞİ

Öz:
İslâmî Türk edebiyatının temsilcilerinden şair ve nasirlerin düşüncelerinibeyanda beslendikleri, istifade ettikleri muhteva kaynakları vardır. Bazendüşünceyi kuvvetlendirmek, bazen de ifadeyi süslemek için başvurulankaynakların neler olduğu ve bu kaynakların bir tasnifinin yapılıp yapılmadığışimdiye kadarki çalışmalarda ayrıntılı olmamakla beraber ele alınmış veincelenmiştir. Genel manada kaynakların neler olduğu incelendiğinde bunlarındaha çok din merkezli yani dinî kaynaklardan oluştuğu görülmüştür. Ancak birkaynağa dinî denildiğinde bunun aksi olan din dışı kavramı ortaya çıkmaktadırki kanaatimize göre bu tabir problem arz etmektedir. Nitekim din dışı denilecekolan bir kaynağın da aslında dinden tamamen uzak olmadığı dikkatliincelendiğinde anlaşılacaktır.Bu çalışmada din dışı ayrımına gitmeden genel olarak muhteva kaynaklarındanolan dinî kaynaklar ifadesi kullanılacak ve bu kaynaklar da kendi arasındadoğrudan dinî muhtevalı kaynaklar (Kur’ân-ı Kerim, Hadis-i Şerif, Peygamberkıssaları ve mucizeler, siyer ve İslâm tarihi, tefsir, fıkıh, kelâm, tasavvuf vetasavvufî şahsiyetler) ve dolaylı olarak dinî muhtevalı kaynaklar (çağın ilimleri,tarihî ve efsanevî şahsiyetler, kültür ve dil) olmak üzere iki başlık altındadeğerlendirilecektir. Her iki konunun tek bir makalede incelenmesi makaleboyutunu aşacağından bu çalışmada örnek olarak seçtiğimiz Şeyh Gâlib Divanıözelinde doğrudan dinî kaynaklara şairin nasıl yer verdiği tespit edilmeyeçalışılacak ve Şeyh Gâlib’in, Divan’ını tertip ederken hangi muhtevakaynaklarından beslendiği de ortaya konulmuş olacaktır.
Anahtar Kelime:

CONTEXTUAL SOURCES OF THE TURKISH-ISLAMIC LITERATURE: AN EXAMPLE OF SHEIKH GHALIB

Öz:
There are contextual sources from which the poets and prose writers, among the representatives of Islamic Turkish literature feed on and benefit, when they express their ideas. Those sources were used sometimes for strengthening the idea and sometimes for beautifying the wording. We can come across some studies examining what these sources are and whether they were classified or not, despite not being very detailed. Generally speaking, when we investigate what those sources are, we easily come to the conclusion that they are mainly religion-centered –namely-, religious sources. However, when we name a source as a religious one, then there occurs a situation that other sources should be considered non-religious, which seems to be problematic. Therefore, through a scrutiny, it is possible to come to the conclusion that those so-called nonreligious sources are not totally far from a religious context, either. In this study, we will use the relevant terminology in this manner: we will not make a discrimination of a non-religious source, rather, in general, a naming of religious sources from among the contextual sources will be applied. Then those sources will be examined in two sections: direct religious sources – such as the Holy Quran, Hadiths of the Prophet (PBUH), historical records of the past Prophets and their miracles, life of the Prophet (PBUH) and history of Islam, exegesis of the Holy Book, Islamic jurisprudence, Ilm al-kalam (a religious discipline which discusses Islamic beliefs and doctrines which are necessary for a Muslim to believe in), Islamic mysticism, and mystic figures – and indirect religious sources (contemporary sciences, historical and legendary personalities, culture and language). Due to the fact that it will be beyond the length of one unique article to examine both titles together; instead, this study will exclusively focus on the Diwan (Poetry Collection) of Sheikh Ghalib, and will try to understand how he used the religious sources accordingly, and thus, we will have established what kind of contextual sources he referred to when he composed his Diwan.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • ACLÛNÎ, İsmâil b. Muhammed el-. Keşfü’l-Ḫafâ ve Müzîlü’l-İlbâs. 2 Cilt. Beyrut, 1351.
  • AĞCA, Taha. “Yusuf Hakîkî’ye (ö.1487) Göre Seyr ü Sülûk”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 21/35 (2016): 126-145.
  • AKKAYA, Hüseyin. “Süleyman: Edebiyat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38: 60-62. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
  • AKKUŞ, Metin. “Divan Edebiyatında ‘İktibas’ ve ‘Şiirde Lafzî Âyet İktibasları’ Üzerine Bir Deneme”. Dergâh, Edebiyat, Sanat, Kültür Dergisi 4/42 (Ağustos 1993): 10-11, 22.
  • ALBAYRAK, Nurettin. “Eyyûb: Edebiyat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12: 17. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
  • BAYRAKTAR, İbrahim. “Bayram: İslâmî Dönem”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5: 259-261. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
  • CANIM, Rıdvan. Divan Edebiyatının Kaynakları. 2. Baskı. İstanbul: Akıl Fikir Yayınları, 2018.
  • CEVHERÎ, İsmâil b. Hammâd el-. eṣ-Ṣıḥâḥ. 4 Cilt. Beyrut, 1984.
  • ÇAĞIL, Necdet. “Dinî ve İlmî Birikimin Divan Şiirindeki İzdüşümleri”. İlahiyat Tetkikleri Dergisi. 50 (31 Aralık 2018): 135-159. https://doi.org/10.29288/ilted.454363.
  • ÇELEBİ, İlyas. “İnşikâku’l-Kamer”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22: 343-345. İstanbul: TDV Yayınları, 200M.S.
  • FAYDA, Mustafa. “Ebû Bekir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10: 101-108. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
  • FAYDA, Mustafa. “Siyer ve Megâzî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37: 319-324. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
  • GENÇ, İlhan. “Çiğnenmiş Sakızı Çiğnemeyenler: Nizam-ı Cedid’in Şeyh Galib’i ve Cumhuriyet’in Asaf Halet’i”. Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 9/2 (01 Haziran 2011): 92-105.
  • GÖLPINARLI, Abdülbâki. “Şeyh Gâlib”. İslâm Ansiklopedisi. 11: 462-467. İstanbul: Maarif Basımevi, 1970.
  • GÖLPINARLI, Abdülbâkî. Şeyh Gâlib, Seçmeler. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi, 1971.
  • GÜLER, Zülfi. “Şeyh Gâlib Divanında Ayna Sembolü”. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 14/1 (Ocak 2004): 103-121.
  • GÜRER, Abdulkadir. “Şeyh Gâlib’in Şiirlerinde Bir Anlatım Özelliği”. [Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi] Türkoloji Dergisi 13/1 (2000): 99-108.
  • GÜZEL, Abdurrahman. Dinî-Tasavvufî Türk Edebiyatı. 3. Baskı. Ankara: Akçağ Yayınları, 2006.
  • HAMÎDULLAH, Muhammed. “Hayber”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17: 20-22. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
  • HARMAN, Ömer Faruk. “İbrâhim”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21: 266-272. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
  • HARMAN, Ömer Faruk. “İdrîs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21: 478-480. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
  • HARMAN, Ömer Faruk. “İslâm: Vahiy Geleneği”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23: 2-5. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
  • HARMAN, Ömer Faruk. “Mûsâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31: 207-213. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
  • HARMAN, Ömer Faruk. “Nûh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33: 224-227. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
  • HARMAN, Ömer Faruk. “Yûsuf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44: 1-5. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
  • KALKIŞIM, M. Muhsin. “Şeyh Gâlib”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39: 54-57. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
  • KARAMAN, Hayreddin. “Fıkıh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13: 1-14. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
  • KARAMAN, Hayreddin - Çağrıcı, Mustafa - Dönmez, İbrahim Kâfi - Gümüş, Sadrettin. Kur’an Yolu: Türkçe Meâl ve Tefsir. 2. baskı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2007.
  • KELEŞ, Reyhan. Divan Şiirinde Âyet ve Hadis İktibasları. İstanbul: Kitabevi Yayınevi, 2016.
  • KEMİKLİ, Bilal. Türk İslâm Edebiyatı Giriş. Bursa: Emin Yayınları, 2010.
  • KÖKSAL, M. Asım. Peygamberler Tarihi. 18. Baskı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, t.y.
  • KURNAZ, Cemâl. Hayâlî Bey Divânı’nın Tahlîli. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1996.
  • LEVEND, Agâh Sırrı. Divan Edebiyatı, Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar. 4. Baskı. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1984.
  • MUTÇALI, Serdar. Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Dağarcık Yayınları, 1995.
  • OKCU, Naci. Dîvân Şiirine Kaynaklık Eden Âyetler. Doçentlik Tezi, Atatürk Üniversitesi, 1982.
  • OKCU, Naci. Şeyh Gâlib Dîvânı, Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri, Şiirlerinin Umûmî Tahlîli. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011.
  • ÖZEL, Ahmet. “Cihad”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7: 527-531. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
  • ÖZEL, Ahmet. “Mevlid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29: 475- 479. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
  • PALA, İskender. Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları, 2008.
  • PALA, İskender. Divan Edebiyatı. 12. Baskı. İstanbul: Kapı Yayınları, 2008.
  • PALA, İskender. Şahane Gazeller: Nâbî, Nedîm, Şeyh Gâlib. İstanbul: Kapı Yayınları, 2010.
  • ŞENER, H. İbrahim - YILDIZ, Âlim. Türk İslâm Edebiyatı. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2003.
  • Tâhirü’l-Mevlevî. Edebiyat Lügatı. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1994.
  • TÜRER, Osman. Ana Hatlarıyla Tasavvuf Tarihi. İstanbul: Seha Yayınları, 1988.
  • ULUDAĞ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2001.
  • UZUN, Mustafa. “İbrâhim: Türk Edebiyatı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21: 272-273. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
  • UZUN, Mustafa. “Îsâ: Türk Edebiyatı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22: 473-475. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
  • UZUN, Mustafa. “İsmâil: Türk Edebiyatı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23: 80-82. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
  • UZUN, Mustafa. “Kerbelâ: Türk Edebiyatında Kerbelâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25: 274-275. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
  • UZUN, Mustafa. “Kur’an: Edebiyat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26: 414-417. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
  • UZUN, Mustafa. “Muhammed: Türk Edebiyatı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30: 457-459. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
  • UZUN, Mustafa. “Yaʻkûb: Türk Edebiyatı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43: 276-277. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
  • ÜMİT, Mehmet. “Şuayb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39: 222- 223. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
  • YAVUZ, Yusuf Şevki. “Kader”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
  • YAVUZ, Yusuf Şevki. “Şefaat: İslâm’da Şefaat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38: 412-415. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
  • YENİTERZİ, Emine. Divan Şiirinde Naʻt. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
  • YILMAZ, Ali. “Erzurumlu İbrahim Hakkı Divanı’nda Âyet ve Hadis İktibasları Çerçevesinde İşlenen Konular”. 2. Uluslararası Siirt Sempozyumu İbrahim Hakkı ve Siirt Uleması Sempozyumu Bildirileri. İstanbul, 2008.
APA Kılıç M (2020). TÜRK İSLÂM EDEBİYATININ MUHTEVA KAYNAKLARI: ŞEYH GÂLİB ÖRNEĞİ. , 443 - 484.
Chicago Kılıç Muhammet Fatih TÜRK İSLÂM EDEBİYATININ MUHTEVA KAYNAKLARI: ŞEYH GÂLİB ÖRNEĞİ. (2020): 443 - 484.
MLA Kılıç Muhammet Fatih TÜRK İSLÂM EDEBİYATININ MUHTEVA KAYNAKLARI: ŞEYH GÂLİB ÖRNEĞİ. , 2020, ss.443 - 484.
AMA Kılıç M TÜRK İSLÂM EDEBİYATININ MUHTEVA KAYNAKLARI: ŞEYH GÂLİB ÖRNEĞİ. . 2020; 443 - 484.
Vancouver Kılıç M TÜRK İSLÂM EDEBİYATININ MUHTEVA KAYNAKLARI: ŞEYH GÂLİB ÖRNEĞİ. . 2020; 443 - 484.
IEEE Kılıç M "TÜRK İSLÂM EDEBİYATININ MUHTEVA KAYNAKLARI: ŞEYH GÂLİB ÖRNEĞİ." , ss.443 - 484, 2020.
ISNAD Kılıç, Muhammet Fatih. "TÜRK İSLÂM EDEBİYATININ MUHTEVA KAYNAKLARI: ŞEYH GÂLİB ÖRNEĞİ". (2020), 443-484.
APA Kılıç M (2020). TÜRK İSLÂM EDEBİYATININ MUHTEVA KAYNAKLARI: ŞEYH GÂLİB ÖRNEĞİ. Bilimname, 0(41), 443 - 484.
Chicago Kılıç Muhammet Fatih TÜRK İSLÂM EDEBİYATININ MUHTEVA KAYNAKLARI: ŞEYH GÂLİB ÖRNEĞİ. Bilimname 0, no.41 (2020): 443 - 484.
MLA Kılıç Muhammet Fatih TÜRK İSLÂM EDEBİYATININ MUHTEVA KAYNAKLARI: ŞEYH GÂLİB ÖRNEĞİ. Bilimname, vol.0, no.41, 2020, ss.443 - 484.
AMA Kılıç M TÜRK İSLÂM EDEBİYATININ MUHTEVA KAYNAKLARI: ŞEYH GÂLİB ÖRNEĞİ. Bilimname. 2020; 0(41): 443 - 484.
Vancouver Kılıç M TÜRK İSLÂM EDEBİYATININ MUHTEVA KAYNAKLARI: ŞEYH GÂLİB ÖRNEĞİ. Bilimname. 2020; 0(41): 443 - 484.
IEEE Kılıç M "TÜRK İSLÂM EDEBİYATININ MUHTEVA KAYNAKLARI: ŞEYH GÂLİB ÖRNEĞİ." Bilimname, 0, ss.443 - 484, 2020.
ISNAD Kılıç, Muhammet Fatih. "TÜRK İSLÂM EDEBİYATININ MUHTEVA KAYNAKLARI: ŞEYH GÂLİB ÖRNEĞİ". Bilimname 41 (2020), 443-484.