İslâm dini insanların kendisinde huzur bulacakları bir aile kurmalarına ve bunu mümkün mertebedevam ettirmelerine önem vermiştir. Bununla birlikte tarafların istediklerinde evlilik birlikteliğine sonvermeleri de imkân dâhilindedir. Evlilik akdine son verme şekillerinden birisi de muhâle‘adır. Muhâle‘atarafların anlaşarak maddi bir bedel karşılığında boşanmalarına verilen isim olup Hz. Peygamber (s.a)döneminden itibaren Müslüman toplumlarda uygulanagelen bir boşanma şekli olmuştur. Hatta muhâle‘ao derece yaygın bir şekilde uygulanmıştır ki konuyla ilgili yapılan bazı çalışmalarda, görülen en sıkboşanma şeklinin muhâle‘a olduğu söylenmiştir. Yine bazı araştırmacılara göre muhâle‘a davalarıstandart boşanma şeklinin bu olduğunu düşündürecek kadar yaygındır.Adana mahkeme kayıtlarında muhâle‘a akdini ifade etmek için hul‘ ve muhâle‘a lafızlarınınkullanıldığı görülmektedir. Bu lafızlar kullanılırken tarafların muhâle‘a-i sahîha-i şer‘iyye ile hul‘ olduklarıözellikle belirtilerek gerçekleşen akdin sahih ve hukuka uygun olduğu ifade edilmektedir. Nitekimmahkemeye müracaat eden kişilerin davalarının mahkeme tarafından dinlenerek muhatap alınmış olmasıaralarındaki nikâhın sahih olduğuna işaret etmektedir. Ayrıca kayıtlarda zevc-i dâhili, zevc-i nâkihi ya dazevc-i muhâli‘i şeklinde kullanılan zevc (koca) kelimesinin fasid bir evliliği îmâ edecek herhangi bir sıfattanârî olarak kullanılması da bu birlikteliğin sahih olduğunu göstermektedir.Şer‘iyye sicillerinde talâktan daha çok muhâle‘a kayıtlarının mevcut olması kadının istemediğievlilikleri bu yolla sonlandırabildiğini göstermektedir. Ancak kocanın mehir, nafaka vb. sorumluluklardankaçma düşüncesiyle karısını muhâle‘aya zorlama ihtimali de mevcuttur. Bununla beraber sosyal çevreninkadın tarafından gelen bir boşanma talebinin kabulü için kocaya manevî baskı yaptığını ve neticedekocanın muhâle‘aya razı olduğunu söylemek daha doğru olur.Muhâle‘a kayıtlarının geçerli olması için hâkimin hükmüne ihtiyaç yoktur. Bununla birliktemuhâle‘a akitleri bazı saiklerle mahkeme defterlerine tescil ettirilmiştir. Hatta muhâle‘a akitlerinin talâkhükümlerine nispetle daha titiz bir biçimde kaydedildiği söylenebilir. Nitekim şer‘iyye sicillerinde yer alanmuhâle‘a kayıtlarının talâk kayıtlarından çok daha fazla olması bunun bir göstergesi olarak kabuledilebilir.Muhâle‘a akitlerinin mahkemede tesbit ve kaydedilmesinin belki de en başat sebebi kocanınmuhâle‘a yapıldığını tescil ettirerek ileride doğacak maddi ihtilafların önüne geçmek istemesidir. Böylecekoca eski karısının daha sonra mehir, iddet nafakası ve varsa birikmiş evlilik nafakası borcunu talepetmesine engel olmaktadır. Çünkü mahkeme kaydının olmaması ya da ispat edilememesi durumundakadınların muhâle‘a yaptıkları hâlde kocalarından mehir ve nafaka istemelerine mani bir durumbulunmamaktadır.Çalışma dâhilinde incelenen dönemde, Adana şer‘iyye sicillerine yansımış boşanma şekilleriarasında en yaygın olanı muhâle‘a akdidir. Öyle ki incelediğimiz defterler içerisindeki muhâle‘a kayıtlarıkocanın tek taraflı bir irade beyanıyla karısını boşamasına (talâk) ait kayıtlarının neredeyse iki katınıteşkil etmektedir. Bu çalışmada 18. yüzyılda Adana mahkemesine yansıyan kayıtlar çerçevesindemuhâle‘a akdinin kuruluşu ve sonuçları ele alınmıştır.