DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU'NDA İRRİTABİLİTE VE TEDAVİ YAKLAŞIMLARI

Besenek, Mert; AKAY PEKCANLAR, Aynur

DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU'NDA İRRİTABİLİTE VE TEDAVİ YAKLAŞIMLARI

Mert BEŞENEK, (Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Kliniği, Rize, Türkiye)

Aynur AKAY PEKCANLAR (Dokuz Eylül Üniversitesi Hastanesi, Çocuk ve Ergen Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı, İzmir, Türkiye)

Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi

28 10

Yıl: 2019 Cilt: 26 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 37 - 44 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 12-12-2020

DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU'NDA İRRİTABİLİTE VE TEDAVİ YAKLAŞIMLARI

Öz:

Amaç: Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), çocukluk döneminde yaygın görülen nörogelişimsel birbozukluktur. DEHB tanısı başlıca dikkat sorunları, hareketlilik ve dürtüsellik bulguları üzerinden konulsa da; DEHBtanılı çocuk ve gençlerin çoğunda duyguların düzenlenmesinde sorunlar ve bunun sonucunda irritabilite görülebilmektedir.Bu gözden geçirmenin amacı; DEHB ile birlikte çok sık görülen irritabilite bulgularının gelişim mekanizmalarını,DEHB’nin klinik gidişine etkilerini ve tedavi alternatifl erini araştırarak bir derleme oluşturmaktır. Yöntem: Çalışmakapsamında çeşitli veri tabanlarından, “Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu”, “irritabilite” anahtar kelimelerikullanılarak ulaşılabilen İngilizce ve Türkçe dilinde yayınlanmış toplam 55 çalışma gözden geçirilmiştir. Sonuçlar:Yapılan çalışmalar; irritabilite ve DEHB’nin çok sık birliktelik gösterdiğini ve duygu düzenleme güçlüğü ile belirli aileselbir DEHB alt-tipinin olabileceğini desteklemektedirler. Tartışma: İrritabilite bulgularının değerlendirilmesinde;patolojik ve patolojik olmayan irritabilitenin ayrımının yapılması kadar, irritabilitenin kronik seyirli olup olmadığı damutlaka değerlendirilmelidir. Belirtilerin ortaya çıkmasında özellikle olumsuz uyaranların amigdalada işlenmesi vebu verilerin frontal beyin merkezleri ile bağlantılarındaki sorunlar üzerinde durulmaktadır. Tedavide ise psikostimülantedavisinin irritabilite bulgularının azaltılmasında etkili olduğu belirtilmekle birlikte çocuk odaklı davranışsalgirişimler ve aile odaklı psikoeğitimsel girişimlerin tedaviye mutlaka eklenmesi gerekmektedir.

Anahtar Kelime:

IRRITABILITY IN ATTENTION DEFICIT HYPERACTIVITY DISORDER AND TREATMENT APPROACHES

Öz:

Objective: Attention Defi cit and Hyperactivity Disorder (ADHD) is a common neurodevelopmental disorder widely seen in childhood. Even if the diagnosis of ADHD is made primarily through observation and review of symptoms involving attention problems, hyperactivity and impulsivity; most of these children have irritability symptoms as a result of emotional dysregulation. The aim of this review was to evaluate relevant studies to shed light on emergence of irritability symptoms that are frequently observed in ADHD, their effects on the clinical course of the disorder, along with an exploration of treatment alternatives. Method: “Attention Defi cit Hyperactivity Disorder” and “irritability” key words were used to determine relevant studies for review and a total of 55 reseach papers in Turkish and English language were included. Results: Studies support that ADHD and irritability show high rates of comorbidity and there might be a hereditary sub-type of ADHD which is characterized by emotional dysregulation. Discussion: While evaluating irritability symptoms, it would be important to determine if irritability is of chronic nature just as differentiating pathological and non-pathological irritability from one another. Problems in processing of negative stimuli in amygdala specifi cally as well as problems in connectivity of these regions with frontal brain regions might take part in emerging irritability symptoms. Stimulant medication is found to be effective in dealing with irritability symptoms in ADHD; with this said, child-focused behavioral and family-focused psycho-educational interventions should as well be integrated to treatment.

Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

TRDizin Dışındaki Atıf Sayıları

OpenCitations: 0

OpenAlex: 0

Crossref: 0

Ahmann PA, Waltonen SJ, Olson KA ve ark (1993) Placebo- controlled evaluation of ritalin side effects. Pediatrics 91(6): 1101–1106.
Alessi-Severini S, Biscontri RG, Collins DM ve ark (2012) Ten years of antipsychotic prescribing to children: a Canadian population-based study. Can J Psychiatry 57(1): 52–58.
Alia-Klein N, Goldstein RZ, Tomasi D ve ark (2007) What Is in a word? No versus Yes differentially engage the lateral orbitofrontal cortex. Emotion 7(3): 649–659.
Anastopoulos AD, Smith TF, Garrett ME ve ark (2011) Self-regulation of emotion, functional ımpairment, and comorbidity among childrenwith AD/HD."J Atten Disord 15(7): 583–592.
Arnsten AF (2009) Stress signalling pathways that ımpair prefrontal cortex structure and function. Nat Rev Neurosci10( 6): 410–422.
Barkley RA (1997) Behavioral inhibition, sustained attention, and executive functions: constructing a unifying theory of ADHD. Psychol Bull 121(1): 65–94.
Barkley RA, Fischer M (2010) The unique contribution of emotional ımpulsiveness to ımpairment in major life activities in hyperactive children as adults. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 49(5): 503–513.
Baykal S (2018) Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğunda emosyonel disregülasyonun incelenmesi. 54. Ulusal Psikiyatri Kongresi içinde, İzmir.
Beitchman JH, Baldassarra L, Mik H ve ark (2006) Serotonin transporter polymorphisms and persistent, pervasive childhood aggression. Am J Psychiatry 163(6): 1103–1105.
Bell MA, Calkins SD (2012) Attentional control and emotion regulation in early development. Posner MI (ed) Cognitive neuroscience of attention, 2nd ed. Guilford Press, New York, s:322–330.
Berkowitz L (1993) Aggression: its causes, consequences, and control. McGraw-Hill Book Company, New York.
Brotman MA, Rich BA, Guyer AE ve ark (2010) Amygdala activation during emotion processing of neutral faces in children with severe mood dysregulation versus ADHD or bipolar disorder. Am J Psychiatry 167(1): 61–69.
Caprara GV, Cinanni V, D’Imperio G ve ark (1985) Indicators of impulsive aggression: present status of research on irritability and emotional susceptibility scales. Pers Individ Dif 6(6): 665–674.
Carlson GA, Potegal M, Margulies D ve ark (2009) Rages— what are they and who has them?. J Child Adolesc Psychopharmacol 19(3): 281–288.
Caspi A, Moffi tt TE, Newman DL ve ark (1996) Behavioral observations at age 3 years predict adult psychiatric disorders. Longitudinal evidence from a birth cohort. Arch Gen Psychiatry 53(11): 1033–1039.
Caspi A, Shiner RL (2006) Personality development. Handbook of Child Psychology: Social, Emotional, and Personality Development, Damon W, Lerner R (ed), Wiley, New York, s:300–365.
Childress AC, Arnold V, Adeyi B ve ark (2014) The Effects of lisdexamfetamine dimesylate on emotional lability in children 6 to 12 years of age with ADHD in a double-blind placebo-controlled trial. J Atten Disord 18(2): 123–132.
Coccaro E F, Bergeman CS, Kavoussi RJ ve ark (1997) Heritability of aggression and ırritability: a twin study of the Buss-Durkee aggression scales in adult male subjects. Biol Psychiatry 41(3): 273–284.
Coghill D (2007) Adding multimodal behavioural therapy to methylphenidate does not ımprove ADHD outcomes. Evid Based Ment Health 10(4): 124.
Connor DF, Glatt SJ, Lopez ID ve ark (2002) Psychopharmacology and aggression. I: A meta-analysis of stimulant effects on overt/covert aggression–related behaviors in ADHD. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 41(3): 253–261.
Copeland WE, Shanahan L, Costello EJ ve ark (2009) Childhood and adolescent psychiatric disorders as predictors of young adult disorders. Arch Gen Psychiatry 66(7): 764-772.
Costello EJ, Mustillo S, Erkanli A ve ark (2003) Prevalence and development of psychiatric disorders in childhood and adolescence. Arch Gen Psychiatry 60(8): 837-844.
Da Fonseca D, Seguier V, Santos A ve ark (2009) Emotion understanding in children with ADHD. Child Psychiatry Hum Dev 40(1): 111–121.
Daley D, van der Oord S, Ferrin M ve ark (2014) Behavioral interventions in attention-defi cit/hyperactivity disorder: a meta-analysis of randomized controlled trials across multiple outcome domains. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 53(8): 835–847.
Faraone SV, Biederman J, Mennin D ve ark (1998) Familial subtypes of attention defi cit hyperactivity disorder: a 4-year follow-up study of children from antisocial-ADHD families. J Child Psychol Psychiatry 39(7): 1045–1053.
Faraone SV, Biederman J, Weber W ve ark (1998) Psychiatric, neuropsychological, and psychosocial features of DSMIV subtypes of attention-defi cit/hyperactivity disorder: results from a clinically referred sample. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 37(2): 185–193.
Fernández de la Cruz L, Simonoff E, McGough JJ (2015) Treatment of children with attention-defi cit/hyperactivity disorder (ADHD) and irritability: results from the multimodal treatment study of children with ADHD (MTA). J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 54(1): 62–70.
Frodl T, Stauber J, Schaaff N (2010) Amygdala reduction in patients with ADHD compared with major depression and healthy volunteers. Acta Psychiatr Scand 121(2): 111–118.
Greene RW, Biederman J, Zerwas S ve ark (2002) Psychiatric comorbidity, family dysfunction, and social ımpairment in referred youth with oppositional defi ant disorder. Am J Psychiatry 159(7): 1214–24.
Hulvershorn LA, Mennes M, Castellanos FX (2014) Abnormal amygdala functional connectivity associated with emotional lability in children with attention-defi cit/hyperactivity disorder. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 53(3): 351–361.
İmren SG, Arman AR, Gümüştaş F (2013) Karşıt olma karşıt gelme bozukluğu ve/veya davranım bozukluğu eşhastalanımı olan ve olmayan DEHB tanılı çocuk ve ergenlerde aile işlevselliğinin değerlendirilmesi. Cukurova Medical Journal 38(1): 22–30.
Kazdin AE, Weisz JR 2010. Evidence-Based Psychotherapies for Children and Adolescents. 3rd Edi. Guilford Press, New York.
Kiriş N, Binokay S (2010) Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun fi zyolojik temelleri. Arşiv Kaynak Tarama Dergisi 19(1): 1–11.
Kret ME, Denollet J, Grèzes ve ark (2011) The role of negative affectivity and social ınhibition in perceiving social threat: an fMRI study.” Neuropsychologia 49(5): 1187– 1193.
Leibenluft E, Blair RJ, Charney DS ve ark (2003) Irritability in pediatric mania and other hildhood psychopathology. Ann N Y Acad Sci 1008: 201–218.
Nigg JT, Casey BJ (2005) An Integrative Theory of attention- defi cit/ hyperactivity disorder based on the cognitive and affective neurosciences.” Dev Psychopathol 17(03): 785–806.
Öztürk Y, Özyurt G, Tufan AE ve ark (2018) Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunda duygu düzenleme güçlükleri ve tedavisi. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar 10(2): 188–201.
Pessoa L, Oliveira L, Pereira MG. Attention and emotion. Scholarpedia. 2010;5: 6314.
Posner J, Maia TV, Fair D ve ark (2011) The attenuation of dysfunctional emotional processing with stimulant medication: an fMRI study of adolescents with ADHD.” Psychiatry Res 193(3): 151–160.
Rothbart MK, Bates JE (2006) Temperament in children’s development. Handbook of Child
Psychology: Social, Emotional, and Personality Development, Damon W, Lerner R, Eisenberg N. New York, s:99–166
R Roy AK, Klein RG, Angelosante A (2013) Clinical features of young children referred for ımpairing temper outbursts J Child Adolesc Psychopharmacol 23(9): 588–596.
Shaw C (2002) Principles for Best Practice in Clinical Audit. Vol 15.
S Shaw P, Stringaris A, Nigg J ve ar (2014) Emotion dysregulation in attention defi cit hyperactivity disorder. Am J Psychiatry 171(3): 276–293.
Smith P, Waterman M (2004) Role of experience in processing bias for aggressive words in forensic and non-forensic populations. Aggressive Behavior 30(2): 105–122.
Still GF (2006) Some abnormal psychical conditions in children. J Atten Disord 10(2): 126–136.
Stringaris A, Goodman R (2009) Mood lability and psychopathology in youth. Psychol Med 39(08): 1237-1245.
Stringaris A, Maughan B, Goodman R (2010) What’s in a disruptive disorder? Temperamental antecedents of oppositional defi ant disorder: fi ndings from the Avon longitudinal study. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 49(5): 474–483.
Stringaris A, Zavos H, Leibenluft E ve ark (2012) Adolescent irritability: phenotypic associations and genetic links with depressed mood. Am J Psychiatry 169(1): 47–54.
Surman CB, Biederman J, Spencer T ve ark (2011) Defi - cient emotional self-regulation and adult attention defi cit hyperactivity disorder: a family risk analysis. Am J Psychiatry 168(6): 617–623.
Taşkıran C. (2014) Dikkat Eksikliği hiperaktivite bozukluğu olan çocuklarda belirti özelliklerinin disregülasyon profi li ve duygusal uyarılma düyerleri ıle ilişkisinin incelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi. Yaynlanmamış uzmanlık tezi, Ankara.
Tripp G, Wickens JR (2009) Neurobiology of ADHD. Neuropharmacol 57(7–8): 579–589.
Ulu Ercan E (2018) Çocuk ve ergenlerde dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu ve saldırganlık. Sinop Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2(2): 149–164.
van Honk J, Tuiten A, Hermans E (2001) A single administration of testosterone induces cardiac accelerative responses to angry faces in healthy young women. Behav Neurosci 115(1): 238–242.
Wehmeier PM, Schacht A, Barkley RA (2010) Social and emotional ımpairment in children and adolescents with ADHD and the impact on quality of life. J Adolesc Health 46(3): 209–217.
Yıldız Gündoğdu Ö, Taş FV, Özyurt EY ve ark (2016) Okul Öncesi Dönemde DEHB: Psikososyal Tedavi Yaklaşımlarının Gözden Geçirilmesi. Anadolu Psikiyatri Dergisi 17(2): 143–155.

APA	Besenek M, AKAY PEKCANLAR A (2019). DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU'NDA İRRİTABİLİTE VE TEDAVİ YAKLAŞIMLARI. , 37 - 44.
Chicago	Besenek Mert,AKAY PEKCANLAR Aynur DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU'NDA İRRİTABİLİTE VE TEDAVİ YAKLAŞIMLARI. (2019): 37 - 44.
MLA	Besenek Mert,AKAY PEKCANLAR Aynur DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU'NDA İRRİTABİLİTE VE TEDAVİ YAKLAŞIMLARI. , 2019, ss.37 - 44.
AMA	Besenek M,AKAY PEKCANLAR A DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU'NDA İRRİTABİLİTE VE TEDAVİ YAKLAŞIMLARI. . 2019; 37 - 44.
Vancouver	Besenek M,AKAY PEKCANLAR A DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU'NDA İRRİTABİLİTE VE TEDAVİ YAKLAŞIMLARI. . 2019; 37 - 44.
IEEE	Besenek M,AKAY PEKCANLAR A "DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU'NDA İRRİTABİLİTE VE TEDAVİ YAKLAŞIMLARI." , ss.37 - 44, 2019.
ISNAD	Besenek, Mert - AKAY PEKCANLAR, Aynur. "DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU'NDA İRRİTABİLİTE VE TEDAVİ YAKLAŞIMLARI". (2019), 37-44.

APA	Besenek M, AKAY PEKCANLAR A (2019). DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU'NDA İRRİTABİLİTE VE TEDAVİ YAKLAŞIMLARI. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 26(1), 37 - 44.
Chicago	Besenek Mert,AKAY PEKCANLAR Aynur DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU'NDA İRRİTABİLİTE VE TEDAVİ YAKLAŞIMLARI. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi 26, no.1 (2019): 37 - 44.
MLA	Besenek Mert,AKAY PEKCANLAR Aynur DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU'NDA İRRİTABİLİTE VE TEDAVİ YAKLAŞIMLARI. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, vol.26, no.1, 2019, ss.37 - 44.
AMA	Besenek M,AKAY PEKCANLAR A DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU'NDA İRRİTABİLİTE VE TEDAVİ YAKLAŞIMLARI. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi. 2019; 26(1): 37 - 44.
Vancouver	Besenek M,AKAY PEKCANLAR A DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU'NDA İRRİTABİLİTE VE TEDAVİ YAKLAŞIMLARI. Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi. 2019; 26(1): 37 - 44.
IEEE	Besenek M,AKAY PEKCANLAR A "DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU'NDA İRRİTABİLİTE VE TEDAVİ YAKLAŞIMLARI." Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi, 26, ss.37 - 44, 2019.
ISNAD	Besenek, Mert - AKAY PEKCANLAR, Aynur. "DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU'NDA İRRİTABİLİTE VE TEDAVİ YAKLAŞIMLARI". Çocuk ve Gençlik Ruh Sağlığı Dergisi 26/1 (2019), 37-44.