Hicrî 5. Asır Şiî - Uṣûlî Âlimlere Göre Gaybet Döneminde İmamın Yetkilerinin Ulemâya Geçiş Süreci

Yıl: 2019 Cilt: 23 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 53 - 71 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.18505/cuid.508797 İndeks Tarihi: 17-12-2020

Hicrî 5. Asır Şiî - Uṣûlî Âlimlere Göre Gaybet Döneminde İmamın Yetkilerinin Ulemâya Geçiş Süreci

Öz:
İmâmiyye, nass ve tayin merkezli bir imamet nazariyesi inşa etmekte ve imamın dinî vedünyevî bütün yetkileri kendisinde toplayan kişi olduğunu kabul etmektedir. İmâmın yetkileri arasında ḥadleri uygulamak, zekât ve ḫumusu toplamak, adaleti sağlamak ve cihad ilanetmek gibi dinî, sosyal ve siyasî görevler bulunmaktadır. İmâma ait bu görevlerin yerine getirilebilmesi için bizzat imamın veya nâibinin işin başında olması gerekir. İmâmla irtibatın tamamen kesildiği gaybet-i kübrâ’nın (329/941---) başlamasıyla İmâmiyye taraftarları, imamınvarlığıyla irtibatlandırılan bu görev ve yetkilerin yerine getirilip getirilemeyeceği meselesinde bir belirsizlik yaşamışlardır. Şiî ulemâ, bu kargaşa ortamında oluşan boşluğu doldurmak ve toplum içerisindeki muhtemel dağılmaları önlemek amacıyla faaliyet alanlarını genişleterek imamın görevlerini üstlenmeye başlamışlardır. Başlangıç itibariyle dinî alanla sınırlıolan bu yetki devrinin kapsamı, süreç içerisinde tedrîcen genişletilmiştir. Uzun bir zamanıkapsayan bu yetki devrinin belirli dönemler halinde ele alınması gerekir. Bu çalışmada konu, hicrî beşinci asırda yaşayan âlimler ekseninde ele alınmaktadır. Makalede Şeyḫ Müfîd sonrasıdönemde Uṣûlî düşüncenin sistemleşmesinde pay sahibi olan âlimlerin, fakîhin otoritesiningenişletilmesi veya daraltılması problemi bağlamında imamın yetkileri dâhilindeki konularınasıl ele aldığı ortaya konulmaktadır.
Anahtar Kelime:

Transference of The Imām’s Authority to Jurists in the Occultation Period According to 5th Century Shīʿī-Uṣūli Scholars

Öz:
Imāmiyya holds that the theory of imāmate must rely on scriptural evidence and designation and that the Imām, the successor to Muḥammad, is in charge of all political and religious issues. The authority of the Imām includes some religious and social duties such as executing the legal punishments, collecting almsgiving, sustaining social order and declaring holy war. The fulfillment of these duties requires actual leadership of the Imām or his deputy. With the beginning of the great occultation in 329/941, there was an uncertainty among the Imāmiyya followers about who would uphold these responsibilities. In this period, Shīʿī ʿulamā began to undertake the duties of the Imām in order to overcome this uncertainty and to avoid the possible schism. In the beginning, this delegation of authority was limited to the religious sphere; but, later, its scope gradually became wider. This process of delegation of power, which covers a long process, needs to be examined in its various periods. In this study, this subject will be considered with special reference to the scholars of the fifth century of hijra (hijrī). An effort is made in this article to reveal how the issues of the Imām’s powers are discussed in the context of the problem of expanding or narrowing the authority of the scholars who played significant roles in systemization of Uṣūlī (rationalist) thought in the period after Shaykh al-Mufīd.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Allâme el-Ḥillî, Cemâlüddîn Ḥasan b. Yûsuf el-Muṭahhar. el-Elfeyn fî imâmeti emiri’l-mü’minîn Ali b. Ebî Talib. Kuveyt: Mektebetü’l-Elfeyn, 1405/1985.
  • Allâme el-Ḥillî. Ebû Manṣûr el-Ḥasan b. Yûsuf b. el-Muṭahhar. Muḫtelefü'ş-Şî'a. 9 Cilt. Ḳum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî, 1412.
  • Apaydın, H. Yunus. “Ḫumus”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18: 365-369. İstanbul: TDV Yayınları, 1998. Bardakoğlu, Ali. “Had”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14: 547-551. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
  • Bozan, Metin. “İmamet Nazariyesinin Caferi Fıkhı Üzerindeki Tesirleri”. Marife: Dini Araştırmalar Dergisi 13/3 (2008): 49-74
  • Calder, Norman. “Khums in Imâmî Shi‘î Jurisprudence, From the Tenth to the Sixteenth Century A. D.”. Bulletin of the School of Oriental and African Studies 45/1 (1982): 39-47.
  • Calder, Norman. “Zakât in Imâmî Shi‘î Jurisprudence, From the Tenth to the Sixteenth Century A. D.”. Bulletin of the School of Oriental and African Studies 44/3 (1981): 468-480.
  • Çalışkan, İbrahim. “İslâm Hukukunda Ceza Kavramı ve Hadd Cezaları”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 31 (1989): 367-397.
  • Demir, Ahmet İshak. “İmâmiyye Şi‘ası’nda İmâmın Yetkilerinin Fakîhlerce Devralınma Süreci”. e-Makâlât Mezhep Araştırmaları 2/1 (2009): 43-75.
  • Demir, Ahmet İshak. “İsna‘ ‘Aşeriyye’de İmâmın Otoritesi”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 3/3 (2003): 109-125.
  • Deylemî, Ḥamza b. Abdülazîz Sellâr. el-Merâsim fi'l-fıḳhi'l-İmâmiyye. Thk. Maḥmûd elBustânî. B.y.: Menşûrâtü’l-Ḥarameyn, 1400/1980.
  • Eş‘arî, Ebu’l-Ḥasan Ali b. İsmâil. Maḳâlâtü’l-İslâmiyyîn ve’ḫtilâfü’l-mûṣallîn. Nşr. Ne‘îm Ḥüseyin Zerzûr Beyrut: Mektebetü’l-‘Aṣriyye, 1430/2009.
  • Fettâh, İrfan Abdülhamîd. İmâmiyye Şîa’sında Velâyet-i Fakîh Teorisi. Trc. Seyit Bahçıvan. Konya: Kitap Dünyası Yayınları, 2012.
  • Hakyemez, Cemil. “Şii İmâmiyye Fıkhının Teşekkül Süreci ve İmâmet”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/13 (2008): 7-36.
  • Hakyemez, Cemil. Şîa’da Gaybet İnancı ve Gâib On İkinci İmâm. İstanbul: İsam Yayınları, 2009.
  • Ḥalebî, Takıyyüddîn Ebu's-Ṣalâḥ. el-Kâfî fi'l-fıḳh. Thk. Rıżâ Üstâdî. 2. Baskı. Ḳum: Müessesetü Bostân-i Kitâb, 1434.
  • İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmail b. Ömer ed-Dımeşḳî. el-Bidâye ve’n-nihâye. Thk. Ali Şîrî. 14 Cilt. Beyrut: Dârü’l-İḥyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1408/1988.
  • İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Ḥasan Ali b. Muḥammed b. Abdülkerîm el-Cezerî. el-Kâmil fi’t-târiḫ. Thk. Ömer Abdüsselâm Tedmurî. 10 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1417/1997.
  • Jassim, M. Hussain. The Occultation of the Twelfth İmâm. Cambridge: The Muḥammed i Trust, 1982.
  • Kâtib, Ahmed. Şiada Siyasal Düşüncenin Gelişimi. Trc. Mehmet Yolcu. Ankara: Kitâbiyât, 2005.
  • Madelung, Wilferd. “A Treatise of the Sharīf al-Murtaḍā on the Legality of Working for the Government “(Mas'ala fī 'l-'amal ma'a'l-sulṭān)”. Bulletin of the School of Oriental and African Studies 43/1 (1980): 18-31.
  • Madelung, Wilferd. “On İkinci İmâm Şîasında İmâmın Gaybet Zamanında Otorite”, İslam’da Siyaset Düşüncesi, Der. ve Trc. Kazım Güleçyüz. 141-154. İstanbul: İnsan Yayınları, 1995.
  • Meclîsî, Muḥammed Bâkır. Biḥâru’l-envâr. 110 Cilt. 3. Baskı. Beyrut: Dâru İḥyâi’t-Türâsi’lArabî, 1403/1983.
  • Necâşî, Ebü’l-Abbâs Aḥmed b. Ali. Ricâlü’n-Necâşî. Beyrut: Şeriketü’l-A‘lemî li’l-Maṭbu‘ât, 1431/2010.
  • Onat, Hasan. “Şiî İmâmet (Küleynî, Ḳummî ve Ṭûsî’nin Görüşleri Çerçevesinde)”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 32 (1992): 89-110.
  • Öz, Mustafa. “Ḫumus”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18: 369-370. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
  • Öz, Mustafa. “Niyabet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 33: 164-165. İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
  • Râżî, Fahrüddîn Muḥammed b. Ömer. et-Tefsîrü’l-kebîr ev Mefâtiḥu’l-ġayb. 33 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2013.
  • Sachedina, Abdülaziz Abdülhüssein. The Just Ruler (al-sultan al-adil) in Shi‘ite İslam The Comprehensive Authority of The Jurist in İmâmite Jurisprudence. New York: Oxford University Press, 1988.
  • Sachedina, Abdülaziz. “İmâmî Şiî Hukuk Sisteminde Ḫumus/Beştebir”. Trc. Menderes Gürkan. Marife Dinî Araştırmalar Dergisi 4/3 (2004): 355-370.
  • Ṣaffâr, Ebû Ca‘fer Muḥammed b. el-Ḥasan. Beṣâirü’d-derecât. Beyrut: Şeriketü’l-A‘lemî li’lMaṭbûât, 1431/2010.
  • Şahin, Hanefi. “Şerîf el-Murtażâ’nın ‘Hükümet Adına Çalışma’ Risâlesi”. Gümüşhane Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 2/3 (2013): 317-328.
  • Şehristânî, Muḥammed b. Abdülkerim. el-Milel ve’n-niḥal, 8. Baskı. Beyrut: Dârü’l-Ma‘rife, 2001.
  • Şerîf el-Murtażâ, Ali b. Ḥüseyin el-Mûsevî el-Baġdâdî. “Cevâbâtü’l-mesâ’ili’l-Meyyâfâriḳıyyât”. Resâilü’ş-Şerîf el-Murtażâ. Thk. Aḥmed el-Ḥüseynî. 1: 269-306. Ḳum: Dârü’l-Ḳur’âni’lKerîm, 1405.
  • Şerîf el-Murtażâ, Ali b. Ḥüseyin el-Mûsevî el-Baġdâdî. “Cümelü’l-ilm ve’l-amel”. Resâilü’ş-Şerîf el-Murtażâ. Thk. Aḥmed el-Ḥüseynî. 3: 5-81. Ḳum: Dârü’l-Ḳur’âni’l-Kerîm, 1405.
  • Şerîf el-Murtażâ, Ali b. Ḥüseyin el-Mûsevî el-Baġdâdî. Mes’ele fi’l-‘amel me‘a’s-sulṭân”. Resâilü’ş-Şerîf el-Murtażâ. Thk. Aḥmed el-Ḥüseynî. 2: 89-97. Ḳum: Dârü’l-Ḳur’âni’lKerîm, 1405.
  • Şerîf el-Murtażâ, Ali b. Ḥüseyin el-Mûsevî el-Baġdâdî. el-İntiṣâr. Ḳum: Müessesetü’n-Neşri’lİslâmî, 1431.
  • Şerîf el-Murtażâ, Ali b. Ḥüseyin el-Mûsevî el-Baġdâdî. el-Muḳni‘ fi’l-ġaybe. Thk. Muḥammed Ali el-Ḥâkim. Ḳum: Müessesetü Âli’l-Beyt, 1416/1995.
  • Şerîf el-Murtażâ, Ali b. Ḥüseyin el-Mûsevî el-Baġdâdî. eş-Şâfî fi’l-İmâme. Nşr. Abdu’z-Zehrâ elḪatîb. 4 Cilt. Ṭahran: Müessesetü’s-Sâdık, 1424/2004.
  • Şeyḫ Müfîd, Muḥammed b. Muḥammed b. Nu‘man el-Baġdâdî. el-Mesâilü’l-‘aşere fi’l-ġaybe. Thk. Fâris el-Ḥasûn. Beyrut: Dârü’l-Müfîd, 1414/1993.
  • Şeyḫ Müfîd, Muḥammed b. Muḥammed b. Nu‘man el-Baġdâdî. el-Muḳni‘a. Ḳum: Müessesetü Neşri’l-İslâmî, 1410.
  • Şeyḫ Ṣadûk, Ebû Ca‘fer Muḥammed b. Ali b. Bâbeveyh el-Ḳummî. Kemâlü’d-dîn ve temâmü'nni'me. Tsh. Ali Ekber el-Ġaffârî. Ḳum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî, 1405.
  • Şeyḫ Ṣadûk, Ebû Ca‘fer Muḥammed b. Ali Bâbeveyh el-Ḳummî. Men lâ yaḫduruhü’l-faḳîh. Tsh. Ḥüseyin el-A‘lemî. 4 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-A‘lemî li’l-Maṭbu‘ât, 1406/1986.
  • Şeyḫ Ṭûsî, Ebu Ca‘fer Muḥammed b. Ḥasan. Tehẕîbü’l-aḥkâm. Thk. Ḥasan el-Mûsevî. 10 Cilt. Ṭahran: Dâru’l-Kütübi’l-İslâmiyye, 1365.
  • Şeyḫ Ṭûsî, Ebû Ca‘fer, Muḥammed b. Ḥasan b. Ali. el-Mebsûṭ fî fıḳhi’l-İmâmiyye. Tsh. Muḥammed Takî el-Keşfî – Muḥammed Bâḳır el-Behbûdî. 8 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-İslâmî, 1413/1992.
  • Şeyḫ Ṭûsî, Ebû Ca‘fer, Muḥammed b. Ḥasan. Kitâbü’l-Ġaybe. Thk. İbâdullah et-Ṭahrâni – Ali Aḥmed Nâṣıḥ. Ḳum: Müessesetü’l-Maârifi’l-İslâmiyye, 1411.
  • Şeyḫ Ṭûsî. Ebû Ca‘fer, Muḥammed b. Ḥasan b. Ali. en-Nihâye fî mücerredi’l-fıḳh ve’l-fetâvâ. 2. Baskı. Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1400/1980.
  • Ṭahrânî, Aga Bozorg Muḥammed Muḥsin. ez-Zerî‘a ilâ teṣânifi’ş-Şî‘a. 26 Cilt. 3. Baskı. Beyrut: Dârü’l-Eḍvâ, 1983/1403.
  • Trablûsî, Ḳâḍî Abdülazîz b. Berrâc. el-Müheẕẕeb. 2 Cilt. Ḳum: Müessesetü’n-Neşri’l-İslâmî, 1406.
  • Ṭûsî, Nasîrüddin Muḥammed b. Muḥammed b. el-Ḥasan. İmâmet Risâlesi. Trc. Hasan Onat. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 35 (1996): 179-191.
  • Üstün, İsmail Safa. “İmâmîye Şiasında Otorite Problemi Âyetullah Humeynî’nin Velâyet-i Fakîh Kavramı”. Milletlerarası Tarihte ve Günümüzde Şiilik Sempozyumu Tebliğler ve Müzakereleri (İstanbul, 13-15 Şubat 1993). 375-400. İstanbul: İlmî Neşriyât, 1993.
  • Watt, W. Montgomery. Muhamad at Madina. Oxford: The Clarendon Press, 1956.
APA KARTALOĞLU H (2019). Hicrî 5. Asır Şiî - Uṣûlî Âlimlere Göre Gaybet Döneminde İmamın Yetkilerinin Ulemâya Geçiş Süreci. , 53 - 71. 10.18505/cuid.508797
Chicago KARTALOĞLU Habib Hicrî 5. Asır Şiî - Uṣûlî Âlimlere Göre Gaybet Döneminde İmamın Yetkilerinin Ulemâya Geçiş Süreci. (2019): 53 - 71. 10.18505/cuid.508797
MLA KARTALOĞLU Habib Hicrî 5. Asır Şiî - Uṣûlî Âlimlere Göre Gaybet Döneminde İmamın Yetkilerinin Ulemâya Geçiş Süreci. , 2019, ss.53 - 71. 10.18505/cuid.508797
AMA KARTALOĞLU H Hicrî 5. Asır Şiî - Uṣûlî Âlimlere Göre Gaybet Döneminde İmamın Yetkilerinin Ulemâya Geçiş Süreci. . 2019; 53 - 71. 10.18505/cuid.508797
Vancouver KARTALOĞLU H Hicrî 5. Asır Şiî - Uṣûlî Âlimlere Göre Gaybet Döneminde İmamın Yetkilerinin Ulemâya Geçiş Süreci. . 2019; 53 - 71. 10.18505/cuid.508797
IEEE KARTALOĞLU H "Hicrî 5. Asır Şiî - Uṣûlî Âlimlere Göre Gaybet Döneminde İmamın Yetkilerinin Ulemâya Geçiş Süreci." , ss.53 - 71, 2019. 10.18505/cuid.508797
ISNAD KARTALOĞLU, Habib. "Hicrî 5. Asır Şiî - Uṣûlî Âlimlere Göre Gaybet Döneminde İmamın Yetkilerinin Ulemâya Geçiş Süreci". (2019), 53-71. https://doi.org/10.18505/cuid.508797
APA KARTALOĞLU H (2019). Hicrî 5. Asır Şiî - Uṣûlî Âlimlere Göre Gaybet Döneminde İmamın Yetkilerinin Ulemâya Geçiş Süreci. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 23(1), 53 - 71. 10.18505/cuid.508797
Chicago KARTALOĞLU Habib Hicrî 5. Asır Şiî - Uṣûlî Âlimlere Göre Gaybet Döneminde İmamın Yetkilerinin Ulemâya Geçiş Süreci. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 23, no.1 (2019): 53 - 71. 10.18505/cuid.508797
MLA KARTALOĞLU Habib Hicrî 5. Asır Şiî - Uṣûlî Âlimlere Göre Gaybet Döneminde İmamın Yetkilerinin Ulemâya Geçiş Süreci. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, vol.23, no.1, 2019, ss.53 - 71. 10.18505/cuid.508797
AMA KARTALOĞLU H Hicrî 5. Asır Şiî - Uṣûlî Âlimlere Göre Gaybet Döneminde İmamın Yetkilerinin Ulemâya Geçiş Süreci. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi. 2019; 23(1): 53 - 71. 10.18505/cuid.508797
Vancouver KARTALOĞLU H Hicrî 5. Asır Şiî - Uṣûlî Âlimlere Göre Gaybet Döneminde İmamın Yetkilerinin Ulemâya Geçiş Süreci. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi. 2019; 23(1): 53 - 71. 10.18505/cuid.508797
IEEE KARTALOĞLU H "Hicrî 5. Asır Şiî - Uṣûlî Âlimlere Göre Gaybet Döneminde İmamın Yetkilerinin Ulemâya Geçiş Süreci." Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 23, ss.53 - 71, 2019. 10.18505/cuid.508797
ISNAD KARTALOĞLU, Habib. "Hicrî 5. Asır Şiî - Uṣûlî Âlimlere Göre Gaybet Döneminde İmamın Yetkilerinin Ulemâya Geçiş Süreci". Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 23/1 (2019), 53-71. https://doi.org/10.18505/cuid.508797