DEMİRKÖY FATİH DÖKÜMHANESİ KAZISI LÜLE BULUNTULARI (2010-2015)

YAZICI METİN, NURCAN

DEMİRKÖY FATİH DÖKÜMHANESİ KAZISI LÜLE BULUNTULARI (2010-2015)

Nurcan Yazıcı METİN (Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi ,Fen Edebiyat Fakültesi, İstanbul,Türkiye)

Sanat Tarihi Yıllığı

8 2

Yıl: 2019 Cilt: 28 Sayı: 28 Sayfa Aralığı: 81 - 102 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 17-12-2020

DEMİRKÖY FATİH DÖKÜMHANESİ KAZISI LÜLE BULUNTULARI (2010-2015)

Öz:

Kırklareli iline bağlı Demirköy ilçesinde bulunan Fatih Dökümhanesi’nde 2001 yılında çevre düzenleme ve kurtarma kazıları şeklinde başlatılan çalışmalar 2015 yılında tamamlanmıştır. Yaklaşık on bin metrekarelik bir alanı kaplayan ve Fatih Dökümhanesi olarak tanınan demir dökümhanesi, iki ayrı kotta yer alan birimlerden oluşmaktadır. Surlarla çevrili alanda üst kotta, avlu etrafında yaşam ve hizmet mekanları, alt kotta ise üretimle ilgili donanımlar yer almaktadır. Os-manlı sanayisini örnekleyen Dökümhane’de yürütülen kazı çalışmaları sonucunda mekanlar, temel / duvar seviyesinde açığa çıkarılmıştır.Makalede, Demirköy Fatih Dökümhanesi’nde 2010-2015 yıllarını kapsayan altı kazı sezonunda ele geçen lüle ve lüle parçalarından tanımlanabilecek ve de-ğerlendirilebilecek durumda olan örnekler üzerinden bir değerlendirme yapılmaya çalışılmıştır. Tanımlanan kazı sezonlarında tüm / tam lüle örnekleri yoktur. Ele alınan 41 parçanın tamamı yaşam ve hizmet mekanları olarak tanımlanan üst kotta yürütülen kazılarda bulunmuştur.2010-2015 kazı sezonlarını kapsayan dönemde ele geçen Demirköy lüleleri beyaz hamurlu bir örnek hariç kırmızı hamurludur. Parçalardaki yanık izlerinden kullanılmış oldukları anlaşılmaktadır. Form ve süsleme olarak farklı kazılarda benzer örnekler mevcut olmakla birlikte değerlendirilen lüle parçaları arasında birbirinin tekrarı örnekler yoktur. Lüle parçalarında zengin geometrik desen çeşitliliğinin kul-lanımı dikkati çekmektedir. Bitkisel süsleme daha az kullanılmıştır. Bazı örnekler altın yaldız kullanımı açısından önemlidir. Ayrıca bu lüle parçaları arasında çok sayıda damgalı örneklerin bulunduğu tespit edilmiştir. Bu damgalardan bir kısmı okunabilmiştir. Değerlendirilen örneklerin başkent İstanbul üretimi olabileceği ve 19. yüzyıla tarihlenebileceği düşünülmektedir. Nitekim işletmenin bu yüzyılda kapsamlı bir şekilde ihya edildiği bilinmektedir. Başkent İstanbul’a hizmet veren bir devlet işletmesi olan Demirköy Fatih Dökümhanesi’nde çalışanların kullandığı lüle örneklerinin İstanbul’dan getirilmiş olması mümkün görünmektedir. Özenli örnekler olmaları, altın yaldız kullanımı da bu düşünceyi desteklemektedir.

Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

Ayhan, Gökben, “Hasankeyf Kazısı Lüle Buluntularının Değerlendirilmesi”, Sa-nat Tarihi Dergisi, Sayı: XIX/1, Nisan 2010, s. 1-22.
..............,“Başur Höyük Kazısı Lüle Buluntuları”, XIII. Ortaçağ ve Türk Dö-nemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirile-ri(14–16 Ekim 2009 Denizli), Pamukkale Üniversitesi Yayını, İstanbul, 2010, s. 49-57
..............,“Ayasuluk İç Kalesi Batı Sarnıçları 2010–2011 Yılı Lüle Buluntuları”, XV. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu (19–21 Ekim 2011 Eskişehir), Eskişehir, 2012, Cilt 1, s. 93-102
...............,“Smyrna Antik Kenti Kazıları 2007–2008 Yılı Lüle Buluntuları”, Sa-nat Tarihi Dergisi,S.18/2, Yıl: 2009, İzmir, 2011, s.1–22
...............,“19. Yüzyıla Tarihlenen Bir Grup Osmanlı Lülesi”, Kültürel Bellek ve Estetik Yansımalar, Ed.: M. Çeken-S. Sunay, Ankara, 2011, s. 227–241.-
Bakla, Erdinç, Tophane Lüleciliği Osmanlı’nın Tasarımdaki Yaratıcılığı ve Yaşam Keyfi, Antik A.Ş. Kültür Yayınları, İstanbul, 2007
..............., “Unutulmuş Bir Halk Sanatı, Lülecilik”, Antika, S. 5, 1985, s. 4-6
..............., Tophane Lüleciliği, İstanbul, 1993.
Beliaeva, Svitlana, “Ochakiv’deki Türk Şehrinde Arkeolojik Araştırmalar”, Uluslararası IV. Türk Kültürü Kongresi Bildirileri 4-7 Kasım 1997, Ankara, 1999, s.109-114, 347-352.
Cantay, Gönül, “Edirne Yeni Saray Kazısı Lüle Buluntuları”, VIII. Ortaçağ veTürk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu, Sakarya,2004, s. 108-120.
Cengiz, Aysun, Edirne Yeni Saray Kazılarında Ele Geçen Lüleler, Gazi Üni-versitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2011.
Ersoy, Bozkurt, Svitlana BELİAEVA, “Özi Kalesi (Ukrayna-Ochakiv) Arkeolo-jik Çalışmaları”, Uluslararası IV. Türk Kültürü Kongresi Bildirileri 4-7 Kasım 1997, Ankara, 1999, s.263-268.
Fındık, Ebru Fatma, “Ay Işığında Tütün Seremonisi- Osmanlı Kırsalında Tütün Kullanımının Kanıtları: Aziz Nikolaos Kilisesi Kazıları Lüle ve Nargile Buluntuları”, Cedrus IV, Akdeniz Uygarlıkları Araştırma Dergisi, Y 2016, s. 373-392.
Hayes, W. John, Excavations at Saraçhane in İstanbul. Vol. 2, The Pottery, Washington, 1992.
İnanan, Filiz, Derya Şahin, “Arkeopark-Osmanlı Lüleleri Osmanlı’da Tütün Keyfi”, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 32, 2017, s. 33-54.
Karaca, E., Alaşehir Kurşunlu Han Kazısında Bulunan Lüleler, Ege Üniver-sitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Basılmamış Lisans Tezi, İzmir, 2009.
Kocabaş, H., “Tophane Lüleciliği”, Türk Etnografya Dergisi, Sayı: 5, Ankara, 1963, s.12-13.
Robinson, R., “Clay Tobacco Pipes From The Kerameikos”, Mitteilungen,Des Deutschen Archaologischen Instituts Athenische Abteilung, Berlin, 1983,s. 265-285.
Robinson, R., “Tobacco Pipes of Corinth and of the Athenian Agora”,Hesperia, 54, Athens, 1985, s. 149-203.
Simpson, J., Ottoman Pipes From Zir’in (Tell Jezreel)”, Levant 34, 2002, pp. 159-172.
Uysal, Ali Osman, “Demirköy Fatih Dökümhanesi Kazısı Seramik Buluntuları”, Akdeniz Çevresindeki Arkeolojik Kazılarda Ele Geçen Geç Antik ve Ortaçağ Seramiği ve Mimari Seramiği, Çanak, BYZAS, 7, Çanakkale 1-3 Haziran 2005, İstanbul, 2007, s. 545-558.
Yazıcı, Nurcan, “Demirköy Fatih Dökümhanesi Kazısı 2010 Yılı Çalışmaları”, 33. Kazı Sonuçları Toplantısı, Cilt: 4, Ankara, 2012, s. 331-350.
Yazıcı, Nurcan, “Demirköy Fatih Dökümhanesi Kazısı 2011 Yılı Çalışmaları”, 34. Kazı Sonuçları Toplantısı, 3. Cilt, Ankara, 2012, s. 369-382.
Yazıcı, Nurcan, M. Ermiş, A. Tuncer, “Demirköy Fatih Dökümhanesi Kazısı 2012 Yılı Çalışmaları”, 35. Kazı Sonuçları Toplantısı, Cilt: 3, Ankara, 2013, s. 216-232.
Yazıcı, Nurcan, M. Ermiş, A. Tuncer, “Demirköy Fatih Dökümhanesi Kazısı 2013 Yılı Çalışmaları”, 36. Kazı Sonuçları Toplantısı, Cilt: 3, Ankara, 2014, s. 541-560.
Yazıcı, Nurcan, “Demirköy Fatih Dökümhanesi Kazısı 2014 Yılı Çalışmaları”, 37. Kazı Sonuçları Toplantısı, (Yay. Hazl. A. Özme), 3. Cilt, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara, 2016, s.325-344.
Yazıcı, Nurcan, “Trakya’da Bir Osmanlı Sanayi Tesisi: Kırklareli Demirköy’de-ki Fatih Dökümhanesi Kazıları”, Arkeoloji ve Sanat, Sayı: 152, Mayıs-Ağustos, İstanbul, 2016, s. 173-188.
Yazıcı, Nurcan, M. Ermiş, A. Tuncer, “Demirköy Fatih Dökümhanesi Kazısı 2015 Yılı Çalışmaları”, 38. Kazı Sonuçları Toplantısı, (Yay. Hazl. A. Özme), 3. Cilt, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Ankara, 2017, s. 495-516.
Yazıcı, Nurcan, “Demirköy’deki Fatih Dökümhanesi Kazı Çalışmalarında Ulaşı-lan Sonuçlar (2010-2015)”, XX. Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu Bildirileri/Pro-ceedings of the XXth International Symposium of the Medieval and Turkish Era Excavations and Art History Researches, (Ed. E. Taş), Cilt: 2, Sakarya, 2017, s. 676-691.
Yener, A., “Tütün Lüleleri ve Antalya Kaleiçi’nde Bulunan Örnekler”, Arkeoloji ve Sanat Dergisi, S. 119, 2005, s. 94-113.
Yılmaz, Zülküf, “Demirköy (Fatih) Dökümhanesi (Kazı, Temizlik ve Çevre Dü-zenleme Çalışmaları)”, 13. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu, Denizli, 22-26 Nisan 2002, Ankara, 2003, s. 29-42.
Yılmaz, A., Bitlis Kazısı’nda Ortaya Çıkarılan (2004-2008) Tütün Lüleleri, Onsekiz Mart Üniversitesi Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Çanakka-le, 2010.

APA	YAZICI METİN N (2019). DEMİRKÖY FATİH DÖKÜMHANESİ KAZISI LÜLE BULUNTULARI (2010-2015). , 81 - 102.
Chicago	YAZICI METİN NURCAN DEMİRKÖY FATİH DÖKÜMHANESİ KAZISI LÜLE BULUNTULARI (2010-2015). (2019): 81 - 102.
MLA	YAZICI METİN NURCAN DEMİRKÖY FATİH DÖKÜMHANESİ KAZISI LÜLE BULUNTULARI (2010-2015). , 2019, ss.81 - 102.
AMA	YAZICI METİN N DEMİRKÖY FATİH DÖKÜMHANESİ KAZISI LÜLE BULUNTULARI (2010-2015). . 2019; 81 - 102.
Vancouver	YAZICI METİN N DEMİRKÖY FATİH DÖKÜMHANESİ KAZISI LÜLE BULUNTULARI (2010-2015). . 2019; 81 - 102.
IEEE	YAZICI METİN N "DEMİRKÖY FATİH DÖKÜMHANESİ KAZISI LÜLE BULUNTULARI (2010-2015)." , ss.81 - 102, 2019.
ISNAD	YAZICI METİN, NURCAN. "DEMİRKÖY FATİH DÖKÜMHANESİ KAZISI LÜLE BULUNTULARI (2010-2015)". (2019), 81-102.

APA	YAZICI METİN N (2019). DEMİRKÖY FATİH DÖKÜMHANESİ KAZISI LÜLE BULUNTULARI (2010-2015). Sanat Tarihi Yıllığı, 28(28), 81 - 102.
Chicago	YAZICI METİN NURCAN DEMİRKÖY FATİH DÖKÜMHANESİ KAZISI LÜLE BULUNTULARI (2010-2015). Sanat Tarihi Yıllığı 28, no.28 (2019): 81 - 102.
MLA	YAZICI METİN NURCAN DEMİRKÖY FATİH DÖKÜMHANESİ KAZISI LÜLE BULUNTULARI (2010-2015). Sanat Tarihi Yıllığı, vol.28, no.28, 2019, ss.81 - 102.
AMA	YAZICI METİN N DEMİRKÖY FATİH DÖKÜMHANESİ KAZISI LÜLE BULUNTULARI (2010-2015). Sanat Tarihi Yıllığı. 2019; 28(28): 81 - 102.
Vancouver	YAZICI METİN N DEMİRKÖY FATİH DÖKÜMHANESİ KAZISI LÜLE BULUNTULARI (2010-2015). Sanat Tarihi Yıllığı. 2019; 28(28): 81 - 102.
IEEE	YAZICI METİN N "DEMİRKÖY FATİH DÖKÜMHANESİ KAZISI LÜLE BULUNTULARI (2010-2015)." Sanat Tarihi Yıllığı, 28, ss.81 - 102, 2019.
ISNAD	YAZICI METİN, NURCAN. "DEMİRKÖY FATİH DÖKÜMHANESİ KAZISI LÜLE BULUNTULARI (2010-2015)". Sanat Tarihi Yıllığı 28/28 (2019), 81-102.