Kur’ân’da Benzer Mana ve Lafızlarda Tefennün

Ahmet Sait Sıcak (Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Tefsir Anabilim Dalı, Hatay, Türkiye)
Cumhuriyet İlahiyat Dergisi
4 0
Yıl: 2019 Cilt: 23 Sayı: 2 Sayfa Aralığı: 739 - 763 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.18505/cuid.598291 İndeks Tarihi: 18-12-2020

Kur’ân’da Benzer Mana ve Lafızlarda Tefennün

Öz:
Kur’ân’da benzer lafızlar, lafzî müteşâbih konusunu oluşturur. Kur’ân’da benzer mana velafızların yeniden ifade edilmesindeki değişim ve çeşitlik ise üslûbü’l-Kur’ân konusuna dâhildir. Kur’ân’daki bu üslûp değişimi ve geçişkenliği literatürde; tekrâru’l-Kur’ân, tasrîf, ʿudûl,tefennün gibi kelime ve terkiplerle ifade edilmiştir. Ancak tefsir terminolojisinde tefennün,diğerlerine nazaran arka planda kalmış ve bu kelimenin kavramlaşma süreci tamamlanmamıştır. Bu eksiklik, günümüzde yapılan araştırmalara da yansımıştır. Alandaki mezkûr boşluğun oluşmasında diğer terimlerin öne çıkmasının yanında tefennün kavramının anlam daralmasına maruz kalarak bediʿ ilminde iftinân olarak isimlendirilmiş sanata hasr edilmesinin deetkisi vardır. Oysaki tefennün, ilk dönemlerden itibaren tefsir literatüründe çokça kullanılmış,son dönem tefsirlerde ise temel kavramlar arasında yer almıştır. Yapılacak araştırmada,Kur’ân’daki üslûp değişimlerini, orijinine uygun olarak yansıtan tefennün kavramının mahiyetinin netleştirilmesi, ayrıca bu kavramın Kur’ân’ın daha iyi anlaşılmasındaki katkısının vetefsir ilmi için öneminin ortaya çıkarılması hedeflenmektedir. İki bölümden oluşan bu makalede, birinci bölümde; tefennün kavramının etimolojisi, tarihi arka planı ve ıstılahlaşması ayrıca tarihsel süreçte iʿcâz-tefennün ilişkisi incelenecektir. İkinci bölümde ise mahiyetinindaha iyi belirlenmesi için tefennünün çeşitleri tespit edilerek örneklerle açıklanacaktır.
Anahtar Kelime:

Tafannun (stylistic variation) in Similar Meanings and Utterances in the Qurʾān

Öz:
Similar words and utterances in the Qurʾān are the subject of the technical term lafẓī mutashābih. The rephrasing of meanings (maʿnā) and use of different words (lafẓ) in the Qurʾān are dealt with under the rubric of the theme “Qurʾānic style.” The stylistic variations in the Qurʾān are expressed as takrār al-Qurʾān, tasrīf (Affix and Paraphrase), ʿudūl (inversion), and tafannun (stylistic variation). However, when compared with other terms of exegesis, “tafannun” remained in the background and its conceptualization was thwarted. This could be attributed not only to other concepts brought to the fore but also to the fact that tafannun underwent semantic restriction and was confined to iftinān within the framework of badīʿ. This study aims to clarify the true meaning of tafannun which reflects stylistic variations in the Qurʾān and revealing the contribution of this term to the more appropriate interpretation of the Qurʾān, assessing its significance for the field of tafsīr. The first chapter of this study deals with the etymology of tafannun, its historical background and conceptualization as well as the relationship between iʿjāz (inimitability) and tafannun in the history of tafsīr, while the second one identifies and illustrates the kinds of tafannun to expound on the true nature of this concept.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Âlûsî, Şihâbüddîn Mahmud. Rûhu’l-meʿânî fî tefsîri’s-Sebʿi’l-Mesânî. Beyrut: Dâru’l-kütübi’lilmiyye, 1415/1994.
  • Askerî, Ebû Hilâl. Muʿcemu’l-furuku’l-lugaviyye. B.y.: Müessesetü’n-neşri’l-İslâmî, 1412/1991.
  • Bâkıllânî, Ebû Bekr. İʿcâzü’l-Kur’ân. Mısır: Dâru’l-meârif, 1418/1997.
  • Beyzâvî, Ebû Saîd. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vîl. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-ʿArabî, 1418/1997.
  • Cevherî, İsmâil b. Hammâd. es-Sıhâh tâcü’l-luga ve sıhâhu’l-ʿArabiyye. Beyrut: Dâru’l-ilm li’lmelâyîn, 1407/1987.
  • Cibrîl, Muhammed Seyyid. ʿİnâyetü’l-Müslimîn bi ibrâzi vucûhi’l-iʿcâz fi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Medîne: Mecmeʿu’l-Melik Fehd li tibâʿati’l-Mushafü’ş-Şerîf, ts.
  • Cürcânî, Ebû Bekr. Delâilü’l-iʿcâz. Kahire: Matbaatü’l-medenî, 1413/1992.
  • Devellioğlu, Ferit. Osmanlı-Türkçe Ansiklopedik Luğat. 4. Baskı. Ankara: Aydın Kitabevi, 1980.
  • Deyrazûrî. Molla Huveyş, Beyânü’l-meânî: Mürettebün hasebe tertîbi’n-nüzûl. Dimeşk: Matbaatü’t-terakkî, 1382/1965.
  • Dirâz, Muhammed Abdullah. en-Nebeü’l-ʿAzîm: nazarâtün cedîdetün fi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Dımaşk: Dâru’l-kalem, 1426/2005.
  • Duran, Hasan. Kur’ân-ı Kerim’de Teceddüt ve Sübût Manası İçin Yapılan ‘Udûl Çeşitleri. Yüksek Lisans Tezi, Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi, 2019.
  • Durmuş, İsmail. “İftinân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 21: 521-522. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
  • Ebû Hayyân, el-Endelüsî. el-Bahru’l-muhît fi’t-tefsîr. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1420/2000.
  • Ensârî, Zekeriyyâ. Fethu’r-Rahmân bi-keşfi mâ yeltebisü fi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Kur’âni’lKerîm, 1403/1983.
  • Ettafeyyiş, Muhammed b. Yûsuf. Teysîru’t-tefsîr li’l-Kur’âni’l-Kerîm. Maskat: Vizâratü’ttürâsi’l-kavmi ve’s-sekâfe, 1406/1986.
  • Ettafeyyiş, Muhammed b. Yûsuf. Himyânü’z-zâd ilâ yevmi’l-meâd, Aljamaie Tarikhi 1.0.
  • Ettafeyyiş, Muhammed b. Yûsuf. Himyânü’z-zâd ilâ yevmi’l-meâd. Umân: Vizâratü’t-türâsi’lkavmi ve’s-sekâfe, 1408/1988. Ezherî, Muhammed b. Ahmed. Tehzîbü’l-luga. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-ʿArabî, 1421/2001.
  • Ferâhidî, Halîl b. Ahmed. Kitâbü’l-ʿayn. Beyrut: Dâru mektebeti’l-hilâl, ts.
  • Hafâcî, Şehâbeddîn. Hâşiyetü’ş-Şihâb ʿalâ Tefsîri’l-Beyzâvî, İnâyetü’l-kâdî ve kifâyetü’r-râzî ʿalâ tefsîri’l-Beyzâvî. Beyrut: Dâru sadr, ts.
  • Halebî, Semîn. ed-Dürru’l-masûn fî ʿulûmi’l-Kitâbi’l-Meknûn. Dimeşk: Dâru’l-kalem, ts.
  • Hammâdî, Muhammed Seyf. ʿUdûl fî siyaği’l-müştekkâti fi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Yüksek Lisans Tezi, Taiz Üniversitesi, 2007.
  • Hâşimî, es-Seyyid Ahmed. Cevâhiru’l-belâga fi’l-meʿânî ve’l-beyân ve’l-bedîʿ. Beyrut: el-Mektebetü’l-ʿasriyye, 1431/2010.
  • Herarî, Hasan. Tefsîru hadâiki’r-ravh ve’r-reyhân fî ravâye ʿulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru tavkı’n-necât, 1421/2001.
  • Heravî, Ebû Ubeyd. el-Garibü’l-musannef. Medine: Mecelletü’l-câmiati’l-İslâmiyye, ts.
  • İbn Acîbe, Ebü’l-Abbas Ahmed b. Muhammed b. Mehdî Hasenî Şâzelî. el-Bahru’l-medîd fî
  • tefsîri’l-Kur’âni’l-Mecîd. Kahire: Doktor Hasan Abbas Zekî, 1419/1998.
  • İbn Âdil, Sirâcüddîn. el-Lübâb fî ʿulûmi’l-Kitâb. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1419/1998.
  • İbn Akîle, Cemâlüddîn. ez-Ziyâde ve’l-ihsân fî ʿulûmi’l-Kur’ân. Şârika: Camiatü’ş-şârika, 1427/2006.
  • İbn Arafe, et-Tûnisî. Tefsîru İbn Arafe. Tunus: Merkezu’l-buhûs bi’l-külliyeti’z-Zeytûniyye, 1406/1986.
  • İbn Âşûr, Muhammed Tâhir b. Muhammed b. Muhammed et-Tûnusî. Tefsîru’t-tahrîr ve’ttenvîr. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnusiyye, 1404/1984.
  • İbn Cemâa, Bedruddîn. Keşfü’l-meʿânî fî’l-müteşâbihi mine’l-Mesânî. el-Mansûr: Dâru’l-vefâ, 1410/1990.
  • İbn Cinnî, Ebü’l-Feth. el-Lümaʿ fi’l-ʿArabiyye. Kuveyt: Dâru’l-kütübs’s-sekâfiyye, ts.
  • İbn Ebi’l-İsbaʿ, Abdülaziz. et-Tahrîru’t-Tahbîr fî Sınâati’ş-Şiʿri ve’n-Nesr ve Beyâni İʿcâzi’lKur’ân. Kâhire: el-Meclisü’l-eʿlâ li’ş-şuûni’l-İslâmi, ts.
  • İbn Fâris, el-Kazvînî. es-Sâhibî fıkhi’l-luga ve sünenü’l-ʿArabî fî kelâmihâ. B.y.: Muhammed Ali Beyzûn, 1418/1997.
  • İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn. Şerhu Katri’n-Nedâ ve bellü’s-sadâ. Kahire: Y.y., 1383/1963.
  • İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl. Lisânü’l-ʿArab. 3. Baskı. Beyrut: Dâru sâdır, 1414/1994.
  • İbn Sîde, Ebü’l-Hasan. el-Muhkem ve’l-muhîtu’l-aʿzam fî’l-luga. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1421/2000.
  • Kaçar, Halil İbrahim. Arap Dilinde Devrik Cümlelerin Gramer ve Semantik Boyutu (TakdîmTe’hîr). İstanbul: Ocak Yayınları, 2007.
  • Kara, İsmail. “Babanzâde Ahmet Naim Bey’in Modern Felsefe Terimlerine Dair Çalışmaları”. İslâm Araştırmaları Dergisi 4 (2000): 189-279.
  • Kuşcu, İrfan. Kur’an’ın Tasrîf Üslûbu (Tahlili ve Temellendirilmesi). Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi, 2014.
  • Mahfûz, Ali. Fennü’l-hatâbe ve iʿdâdü’l-hatîb. Kahire: Dâru’l-iʿtisam, ts.
  • Meydânî, Habenneke. el-Belâgatü’l-ʿArabiyye. Dimeşk: Dâru’l-Kalem. Beyrut: Dâru’ş-Şâmiye, 1417/1996.
  • Meysâvî, Muhammed Tâhir. Cemheratü Makâlât ve resâilu şeyh el-imâm Muhammed Tâhir İbn Âşûr. Ürdün: Dâru’n-nefâis, 1436/2015.
  • Mustafa, İbrahim v.dğr. el-Muʿcemu’l-vasît. İskenderiyye: Dâru’d-daʿve, ts.
  • Mutʿınî, Abdülazîm. Hasâisu’t-Taʿbîri’l-Kur’ânî ve Simâtühü’l-belâgiyye. Kahire: Mektebetü vehbe, 1413/1992.
  • Müstegânimî, Muhammed Sâfî. Tasrîfü’l-kavl fi’l-kasasi’l-Kur’ânî dirâse belâgiyye tahlîliyye likıssati Mûsâ (a.s.). İrbid: ʿÂlemü’l-kütübi’l-hadîs, 1432/2011.
  • Nîsâbûrî, Nizâmuddîn. Garâibu’l-Kur’ân ve reğâibu’l-Furkân. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, h. 1416/1996.
  • Nuaym, Abîr bint Abdullah. Kavâʿidü’t-tercîh el-müteʿallika bi’n-nas ʿinde İbn Âşûr fi tefsîrihi et-tahrîr ve’t-tenvîr: dirase te’sîliyye tatbîkiyye. Riyad: Dâru’t-tedmuriyye, 1436/2015.
  • Nüveyrî, Şehabeddin. Nihâyetü’l-ereb fî fünûni’l-edeb. Kahiyre: Dâru’l-kütübi’l-vesâiki’l-kavmiyye, 1423/2002.
  • Râzî, Ebû Bekr. Enmûzecu celîlin fî es’iletin ve ecvibetin an garâibi âyi’t-tenzîl. Riyad: Dâru âlemi’l-kütüb, 1413/1991.
  • Reşîd Rızâ, Muhammed. Tefsîru’l-menâr. B.y.: el-Heyetü’l-Mısriyyetü’l-ʿâmmetü li’l-kitâb, 1411/1990.
  • Sâbûnî, Muhammed Ali. Revâiʿu’l-beyân tefsîru âyâti’l-ahkâm. Dımaşk: Mektebetü’l-Gazzali, 1400/1980.
  • Senâullah, Muhammed Pânîpetî. et-Tefsîru’l-mazharî. Pakistan: Mektebetü’r-rüşdiyye, 1412/1992.
  • Seyyid b. Kutb, İbrâhîm. et-Tasvîru’l-fennî fi’l-Kur’âni’l-Kerîm. B.y.: Y.y., 1386/1966.
  • Sıcak, Ahmet Sait. “Kur’ân’da Tasrîf Olgusu ve Kur’ân Kıssalarında Karye/Medîne Kelimelerinin Tasrîfi”. Şarkiyat Dergisi 11/2 (Ağustos 2019): 734-762.
  • Sîbeveyhi, Ebû Bişr. el-Kitâb. Kahire: Mektebetü’l-hanci, 1988/1408.
  • Süyûtî, Celâleddîn. el-İtkân fî ʿulûmi’l-Kur’ân. Kahire: el-Heyetü’l-Mısriyyetü’l-ʿâmmetü li’lkitâb, 1394/1974.
  • Süyûtî, Celâleddîn. Muʿterakü’l-akrân fî iʿcâzi’l-Kur’ân. Beyrut/Lübnan: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1408/1988.
  • Şidyâk, Fâris. el-Câsûs ʿale’l-Kâmûs. Kostantiniye: Matbaatü’l-cevâib, 1299.
  • Şirbînî, el-Hatîb. es-Sirâcü’l-münîr fi’l-iʿâne ʿalâ maʿrifeti baʿzı meʿânî kelâmi Rabbine’lHakîmi’l-Habîr. Kahire: Matbaatü bûlâg, 1285/1868.
  • Tala, Murat. Sarf ve Nahiv Açısından Kur’ân’da ‘Udûl. Doktora Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, 2016.
  • Temmâm Hassân. el-Beyân fî ravâiʿi’l-Kur’ân: dirâse lugaviyye ve üslûbiyye li’n-nassi’lKur’ânî. Kahire: ʿÂlemü’l-kütüb, 1413/1993.
  • Tîbî, Şerefüddîn. Fütûhu’l-ğayb fî’l-keşfi ʿan kinâʿi’r-rayb (Hâşiyetü’t-Tîbî ʿale’l-Keşşâf). B.y.: Câizatü debi’d-devliyye li’l-Kur’âni’l-Kerîm, 1434/2013.
  • Trablusî, Ebû Cafer. el-Mecmûu’l-lefîf. Beyrut: Dâru’l-garbi’l-İslâmî, 1425/2004.
  • Yazır, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. İstanbul: Eser Neşriyat, 1971.
  • Yılmaz, Kadriye. Ahmed Hamdî’nin Belâgat-ı Lisân-ı Osmânî’sindeki Terimlerin Tanımları ve Tasnifi Üzerinde Bir Araştırma. Doktora Tezi, Ege Üniversitesi, 2009.
  • Yılmaz, M. Faik. “Münâsebâtü’l-Âyât ve’s-Süver”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31: 569-571. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
  • Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım. el-Keşşâf ʿan hakâiki ğavâmidı’t-tenzîl. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ʿArabiyye, 1407/1987.
  • Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım. Esâsü’l-belâğa. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1419/1998.
  • Zerkeşî, Bedruddîn. el-Burhân fî ʿulûmi’l-Kur’ân. Kâhire: Dâru ihyâi’l-kütübi’l-ʿArabiyye, 1376/1957.
  • Zuhaylî, Vehbe. Tefsîru’l-münîr fi’l-ʿakîde ve’ş-şerîʿa ve’l-menhec. Dımaşk: Dâru’l-fikri’lmuʿâsır, 1418/1997.
APA SICAK A (2019). Kur’ân’da Benzer Mana ve Lafızlarda Tefennün. , 739 - 763. 10.18505/cuid.598291
Chicago SICAK AHMET SAIT Kur’ân’da Benzer Mana ve Lafızlarda Tefennün. (2019): 739 - 763. 10.18505/cuid.598291
MLA SICAK AHMET SAIT Kur’ân’da Benzer Mana ve Lafızlarda Tefennün. , 2019, ss.739 - 763. 10.18505/cuid.598291
AMA SICAK A Kur’ân’da Benzer Mana ve Lafızlarda Tefennün. . 2019; 739 - 763. 10.18505/cuid.598291
Vancouver SICAK A Kur’ân’da Benzer Mana ve Lafızlarda Tefennün. . 2019; 739 - 763. 10.18505/cuid.598291
IEEE SICAK A "Kur’ân’da Benzer Mana ve Lafızlarda Tefennün." , ss.739 - 763, 2019. 10.18505/cuid.598291
ISNAD SICAK, AHMET SAIT. "Kur’ân’da Benzer Mana ve Lafızlarda Tefennün". (2019), 739-763. https://doi.org/10.18505/cuid.598291
APA SICAK A (2019). Kur’ân’da Benzer Mana ve Lafızlarda Tefennün. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 23(2), 739 - 763. 10.18505/cuid.598291
Chicago SICAK AHMET SAIT Kur’ân’da Benzer Mana ve Lafızlarda Tefennün. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 23, no.2 (2019): 739 - 763. 10.18505/cuid.598291
MLA SICAK AHMET SAIT Kur’ân’da Benzer Mana ve Lafızlarda Tefennün. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, vol.23, no.2, 2019, ss.739 - 763. 10.18505/cuid.598291
AMA SICAK A Kur’ân’da Benzer Mana ve Lafızlarda Tefennün. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi. 2019; 23(2): 739 - 763. 10.18505/cuid.598291
Vancouver SICAK A Kur’ân’da Benzer Mana ve Lafızlarda Tefennün. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi. 2019; 23(2): 739 - 763. 10.18505/cuid.598291
IEEE SICAK A "Kur’ân’da Benzer Mana ve Lafızlarda Tefennün." Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 23, ss.739 - 763, 2019. 10.18505/cuid.598291
ISNAD SICAK, AHMET SAIT. "Kur’ân’da Benzer Mana ve Lafızlarda Tefennün". Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 23/2 (2019), 739-763. https://doi.org/10.18505/cuid.598291
Sayfa Oluşturulma Tarihi
23-04-2024 16:6

İLETİŞİM

TÜBİTAK ULAKBİM TR Dizin

Yüzüncüyıl, İşçi Blokları Mahallesi

Muhsin Yazıcıoğlu Caddesi No:51/C

06530 Çankaya / ANKARA +90 (312) 298 92 00

trdizin@tubitak.gov.tr

TÜBİTAK ULAKBİM Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi Cahit Arf Bilgi Merkezi © Tüm Hakları Saklıdır. Gizlilik Politikası Kullanım Şartları