Yıl: 2019 Cilt: 18 Sayı: 36 Sayfa Aralığı: 463 - 496 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.14395/hititilahiyat.569949 İndeks Tarihi: 05-01-2021

Zemahşerî’nin 'Ruûsu’l-Mesâil' İsimli Hilâf Türü Eserinin Tahlil Edilmesi

Öz:
Arap dili ve belâgatı alanında otorite kabul edilen Zemahşerî(ö.538/1143) çok yönlü bir âlimdir. Tefsir, fıkıh, hadis ve kelâm gibi disiplinlerde de geniş bir ilme sahip olan Zemahşerî itikatta tavizsiz bir mu’tezilî olup,amelde ise Hanefî mezhebine mensuptur. Onun fıkıhla ilgili kaleme almış olduğu “Ruûsu’l-mesâil” isimli eseri hilâf ilmi açısından önemli bir yere sahiptir. Zemahşerî bu eserinde, mensubu olduğu Hanefî mezhebinin Şâfiî mezhebinden farklı olan görüşlerini çoğunlukla herhangi bir tercihte bulunmadankarşılıklı deliller bağlamında mukayeseli olarak okuyucuya sunmaktadır. Buyönüyle Zemahşerî’nin yaygın olarak bilinen diğer yönlerinin yanında iyi birfakîh olduğunu söylemek mümkündür. Zira iki tarafın delillerini ortaya koymak suretiyle Hanefî ve Şâfiî mezhepleri arasındaki ihtilafları muhtasar birbiçimde ortaya koyan bir eser kaleme almak, her iki mezhebe de vâkıf olmayıgerektirir. Diğer eserlerinde itikâdî olarak mu’tezilî taraftarlığı dikkat çekenve bu yönde muhaliflerini sert bir dille eleştirdiği göze çarpan Zemahşerî’ninbu eserinde amelde mensubu olduğu Hanefî mezhebi noktasında aynı üslubutakip etmediği ve daha müsamahakâr bir çizgi izlediğini görmekteyiz. Müellifin bu yönüyle okuyucuya fürû-i fıkıhta mezhep taassubundan uzak çok yönlü bir fıkıh düşüncesi kazandırmayı amaçladığını söylemek mümkündür.Bu çalışmada fıkhın alt disiplinlerinden uzmanlık gerektiren hilâf türündemuhtasar olarak kaleme alınan “Ruûsu’l-mesâil” isimli eseri tahlil edilerekZemahşerî’nin fakîh yönü tespit edilmeye çalışılmıştır.
Anahtar Kelime:

The Analysıs of the Zamakhsherı’s Controversıal Work Called 'Ruus al-Mashaıl'

Öz:
Zamahsheri, a figure recognized as an authority on the subject of Arabic language and literature, is a versatile scholar. Zamahsheri, who has extensive knowledge in science such as commentary, fiqh, hadith and kalam, is a dark Mutazila in the belief and a member of the Hanafi denomination in practice. His work titled “Ruus al-mashail”, which he received a remnant of relevance to the jurisprudence, has an important place in the science of the Dispute. In this work, Zamahsheri presents to his readers the comparative provisions of the Hanafi sect, whose members are different from those of the Shafi sect, mostly without any preference, in the context of mutual proofs. It is possible to say that this aspect is a good jurist besides other widely known aspects of Zemahsharı. In his other works, we see that he did not follow the same style in the Hanafi sect, which is a member of the operative in this work of Zemahsari, who is attracted to the mu’tazilian supporters and criticized his opponents hardly, and is more tolerant. It is possible to say that the author intends to make a multi-faceted fıqh thought away from the confession of the reader in this direction. In this study, it was tried to determine the direction of Zemahshari’s fiqhism (jurisdiction) in the context of his work “Ruus almashaıl”, which in the field of dispute science, which requires expertise from the subordinate disciplines of fiqh.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Apaydın, H. Yunus. “Sıbt İbni’l-Cevzî’nin “İsâru’l-insâf” Adlı Hilâfiyât Eseri Üzerinde Fukahanın Hadisler Karşısındaki Tavrı Açısından Bir İnceleme”. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7 (1990): 133-159.
  • Aybakan, Bilal. “Füru’ Fıkıh Sistematiği Üzerine”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 31/2 (2006) 5-32.
  • Bilik, Abdurrahim. Zemahşerî’nin Ruûsu’l-mesâil İsimli Eserinde İlm-i Hilâf (Kitâbu’n-Nikâh Örneği). Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2013.
  • Brockelmann, Carl. Târîhu’l-edebi’l-‘Arabî. Trc. Abdulhalîm Naccâr. Kâhire: Dâru’l-me‘arif, 1959.
  • Buhari, Ebu Abdullah Muhammed b. İsmail el-Cuhfî. Sahîh-i Buhârî. Kâhire: Mektebetü’sselefiyye, ty.
  • Dâvûdî, Ali b. Ahmed. Tabakâtü’l-müfessirîn. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, ty.
  • Derdir, Ebul-Berekat Ahmed b. Muhammed b. Ahmed. Şerhu’s-sağîr ala egrabi’l-mesalik. Kahire: Daru’l-maarif, ty.
  • Dihlevî, Şah Veliyyullâh Ahmed b. Abdurrahim el-Fârûkî. el-İnsâf fî beyâni sebebi’l-ihtilâf. Nşr. Abdülfettâh Ebû Gudde. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 1404.
  • Ebu Yusuf, Yakub b. İbrahim el-Kûfî. Kitabu’l-âsâr. Nşr.Ebu’l-vefâ el-Efgânî. Kahire: yy., 1355.
  • Gazzâlî, Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed. İhyâ-u ‘ulûmi’d-dîn. Beyrut: Dâru’l-ma’rife, ty.
  • Hamevî, Ebu Abdullah Şihabüddîn Yakut b.Abdullah. Mu’cemü’l-üdebâ. Nşr. Ömer Faruk etTabba’. Beyrut: Müessesetü’l-ma’ârif, 1999.
  • Hâşimî, Abdulhalik b. İsa el-Hanbeli. Ruusu’l-Mesail. Thk. Abdulmelik b. Abdullah b. Dehiş. Beyrut: Dâru Hıdır, 2000.
  • Hudarî, Muhammed. Târihu’t-teşrî’i’l-İslâmî. Beyrut: Dâru’l-kalem, 1983.
  • Hûfî, Ahmed Muhammed. ez-Zemahşerî. Mısır: Dâru’l-fikri’l-‘Arabî, 1966.
  • İbn Bedran, Ahmed b. Mustafa el-Hanbelî ed-Dımeşkî. el-Medhal ila mezhebi’l-İmam Ahmed b. Hanbel. Mısır: İdaretu’t-tıbâ’atu’l-münîriyye, 1346.
  • İbn Hacer, Şihabüddin Ahmed b. Ali el-Askalanî. Hadis Istılahları Hakkında Nühbetü’l-Fiker Şerhi. Trc. Talat Koçyiğit. Ankara: A.Ü.İ.F.Yayınları, 1971.
  • İbn Hallikân, Şemseddîn Ahmed b. Muhammed. Vefeyâtü’l-a’yân ve enbâu ebnâi’z-zemân. Thk. İhsan Abbas. Beyrut: Dâru Sâdır, t.y.
  • İbn İmâd, Şihâbüddîn Ebu’l-Felâh Ahmed b. Muhammed. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâr-i men zeheb. Thk. Abdulkâdir el-Arnavut -Mahmut el-Arnavut. Dımeşk: Dâru İbn Kesir, 1986.
  • İbn Kutluboğa, Ebu’l-Adl Zeynuddin Kasım. Tacu’t-teracim fi tabakati’l-Hanefiyye. Bağdat: Mektebetu’l-Müsenna, 1962.
  • İbn Nedim, Muhammed b. İshak. Fihrist. Thk. Rıza Teceddud. Beyrut: Dâru’l-ma’rife, 1984.
  • İbnu’l-İmâd, Şihâbüddîn Ebu’l-Felâh Ahmed b. Muhammed. Şezerâtü’z-zeheb fî ahbâr-i men zeheb. Thk. Abdulkâdir el-Arnavut-Mahmut el-Arnavut. Dımeşk: Dâru İbn Kesir, 1986.
  • İbnu’s-Salâh, Ebû ‘Amr b. Abdirrahman eş-Şehrezûrî. ‘Ulûmu’l-hadîs. Halep: yy., 1966.
  • İsmâil Paşa, Bağdâdî. Hediyyetü’l-‘arifîn ve esmâu’l-müellifîn ve âsâru’l-musannifîn. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-‘Arabî, 1951.
  • İzmirli, İsmail Hakkı. İlm-i Hilâf, Byy.: Dersaadet. 1330.
  • Karaman, Hayrettin, Anahatlarıyla İslam Hukuku-I, İstanbul: Ensar Neşriyat, 1984.
  • Karaman, Hayrettin. “Fıkıh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1996, 13: 1-14.
  • Kâsanî, Ala’uddin Ebîbekr b. Mes’ûd. Bedâi’u’s-sanâi fî tertîbi’ş-şerâ’î. Mısır: Matb’atu Zekeriyya Ali Yusuf, ty.
  • Kâtip Çelebi, Mustafa b. Abdullah. Keşfü’z-zunûn an esmâi’l-kütüb ve’l-fünûn. Beyrut: Dâru’lkütübi’l-ilmiyye, 1992.
  • Koca, Ferhat, Mukayeseli İslam Hukuk Düşüncesinin Temellendirilmesi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2002.
  • Kuduri, Ebu Bekr Muhammed b. Ahmed. Muhtasaru’l-Kudûrî fi’l-fıkhi’l-hanefi. Beyrut: Daru’lkütübi’l-ilmiyye, 1997.
  • Kudûrî, Ebu Bekr Muhammed b. Ahmed. el-Mevsuatu’l-fıkhiyyetu’l-mukarene: et-Tecrîd. Thk. Muhammed Ahmed Sirac-Ali Cuma. Kahire: Daru’s-selâm, 2004.
  • Kureşi, Ebu’l-Vefâ Muhyiddin Ebu Muhammed Abdülkâdir. Cevâhiri’l-mudiyye fi tabakâti’lhanefiyye. Thk. A. Muhammed el-Hûlî, Riyad: yy., 1993.
  • Leknevî, Muhammed Abdu’l-Hâkim. el-Fevâidu’l-behiyye fi terâcîmi’l-Hanefiyye. Beyrut: yy., 1998.
  • Malik b. Enes, Ebû Âmir b. Amr el-Asbahi el-Medenî. el-Müdevvenetü’l-kübra. Thk. Beşar Avvâd Ma’rûf- Muhammed Ahmed Halil. Beyrut: Daru Sadr, ty.
  • Merginani, Burhânüddin Ali b. Ebû Bekir Merginânî, el-Hidâye şerhu bidâyeti’l-mübtedî. Karaçi: yy., 1417.
  • Müslim, Ebu’l-Hüseyn Müslim b. El-Haccâc el-Kuşeyrî. Sahîh-i Müslim. Thk. Muhammed Fuad Abdülbâkî. Mısır: Matba’atu İsâ el-Halebî, 1374.
  • Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahya b. Şeref. el-Mecmu‘ şerhu’l-Mühezzeb. Thk. Zekeriyya Ali Yusuf. Mısır: yy., ty.
  • Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahya b. Şeref. Minhâcu’t-talibin ve ‘umdetu’l-müftin. Mısır: Matba’atu Mustafa el-Halebî, 1388.
  • Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Yahya b. Şeref. et-Takrîb ve’t-teysîr li ma’rifeti sünen-i beşîri’n-nezîr fî usûli’lhadîs. Beyrut: yy., 1986.
  • Özen, Şükrü. “Hilaf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1996, 17: 527-538.
  • Sem’ânî, Ebû Sa‘d Abdulkerîm b. Muhammed b. Mansûr et-Teymî. el-Ensâb. Kâhire: Mektebetü İbn Teymiyye, 1980.
  • Serahsî, Şemseddin Muhammed b. Ahmed. el-Mebsût. Beyrut: Daru’l-marife, 1989.
  • Suyûtî, Ebu’l-Fadl Celâleddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekir. Tabakâtu’l-müfessirîn. Beyrut: yy., ty.
  • Sübkî, Mahmud Muhammed Hattâb. el-Menhelü’l-‘azbü’l-mevrûd şerhu Süneni’l-İmâm Ebî Dâvud, Beyrut: Müessetü’t-Târîhu’l-Arabî, ty.
  • Şâfiî, Muhammed b. İdris. el-Ümm. Beyrut: Dâru’l-ma’rife, ty.
  • Şirâzî, Ebu İshak İbrahim b. Ali b. Yusuf el-Firuzabadi. el-Mühezzeb fi fıkhi’l-İmam eş- Şafiî. Mısır: Matba’atu Mustafa el-Halebî, 1379.
  • Tahavi, Ebu Cafer Ahmed b. Muhammed Tahâvî, Muhtasaru’t-Tahâvî, thk. Ebu’l-vefâ el-Afğânî. Kâhire: Dâru’l-kitâbi’l-‘arabî, 1370.
  • Zehebi, Şemseddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ. Thk. Şuayb elArnavut- Muhammed Nuaym el-Arksûsî. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1985.
  • Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmud b. Ömer b. Ahmed. Ruûsü’l-mesâil. Thk. Abdullah Nezir Ahmed. Beyrut: Dâru’l-beşâiri’l-İslâmiyye, 1987.
  • Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmud b. Ömer b. Ahmed. el-Keşşâf an hakâ‘ik-ı ğavâmizı’t-tenzîl ve uyûni’l-akâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. Beyrut: Dâru’l-kitabi’l-‘Arabi, 1987.
  • Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmud b. Ömer b. Ahmed. el-Fâik fi garibi’l-hadîs. Thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. Kahire: yy., 1945.
  • Zemahşerî, Ebü’l-Kâsım Mahmud b. Ömer b. Ahmed. Divanü’z-Zemahşerî. thk. Abdüssettar Radîf. Kahire: Müessesetü’l-muhtâr, 2004.
APA Tekin A (2019). Zemahşerî’nin 'Ruûsu’l-Mesâil' İsimli Hilâf Türü Eserinin Tahlil Edilmesi. , 463 - 496. 10.14395/hititilahiyat.569949
Chicago Tekin Abdulkadir Zemahşerî’nin 'Ruûsu’l-Mesâil' İsimli Hilâf Türü Eserinin Tahlil Edilmesi. (2019): 463 - 496. 10.14395/hititilahiyat.569949
MLA Tekin Abdulkadir Zemahşerî’nin 'Ruûsu’l-Mesâil' İsimli Hilâf Türü Eserinin Tahlil Edilmesi. , 2019, ss.463 - 496. 10.14395/hititilahiyat.569949
AMA Tekin A Zemahşerî’nin 'Ruûsu’l-Mesâil' İsimli Hilâf Türü Eserinin Tahlil Edilmesi. . 2019; 463 - 496. 10.14395/hititilahiyat.569949
Vancouver Tekin A Zemahşerî’nin 'Ruûsu’l-Mesâil' İsimli Hilâf Türü Eserinin Tahlil Edilmesi. . 2019; 463 - 496. 10.14395/hititilahiyat.569949
IEEE Tekin A "Zemahşerî’nin 'Ruûsu’l-Mesâil' İsimli Hilâf Türü Eserinin Tahlil Edilmesi." , ss.463 - 496, 2019. 10.14395/hititilahiyat.569949
ISNAD Tekin, Abdulkadir. "Zemahşerî’nin 'Ruûsu’l-Mesâil' İsimli Hilâf Türü Eserinin Tahlil Edilmesi". (2019), 463-496. https://doi.org/10.14395/hititilahiyat.569949
APA Tekin A (2019). Zemahşerî’nin 'Ruûsu’l-Mesâil' İsimli Hilâf Türü Eserinin Tahlil Edilmesi. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18(36), 463 - 496. 10.14395/hititilahiyat.569949
Chicago Tekin Abdulkadir Zemahşerî’nin 'Ruûsu’l-Mesâil' İsimli Hilâf Türü Eserinin Tahlil Edilmesi. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18, no.36 (2019): 463 - 496. 10.14395/hititilahiyat.569949
MLA Tekin Abdulkadir Zemahşerî’nin 'Ruûsu’l-Mesâil' İsimli Hilâf Türü Eserinin Tahlil Edilmesi. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, vol.18, no.36, 2019, ss.463 - 496. 10.14395/hititilahiyat.569949
AMA Tekin A Zemahşerî’nin 'Ruûsu’l-Mesâil' İsimli Hilâf Türü Eserinin Tahlil Edilmesi. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2019; 18(36): 463 - 496. 10.14395/hititilahiyat.569949
Vancouver Tekin A Zemahşerî’nin 'Ruûsu’l-Mesâil' İsimli Hilâf Türü Eserinin Tahlil Edilmesi. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2019; 18(36): 463 - 496. 10.14395/hititilahiyat.569949
IEEE Tekin A "Zemahşerî’nin 'Ruûsu’l-Mesâil' İsimli Hilâf Türü Eserinin Tahlil Edilmesi." Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 18, ss.463 - 496, 2019. 10.14395/hititilahiyat.569949
ISNAD Tekin, Abdulkadir. "Zemahşerî’nin 'Ruûsu’l-Mesâil' İsimli Hilâf Türü Eserinin Tahlil Edilmesi". Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 18/36 (2019), 463-496. https://doi.org/10.14395/hititilahiyat.569949