Fıkıh Usûlünde İktizâu’n-nâsve Muktezânın Umûmîliği Meselesi
Yıl: 2020 Cilt: 31 Sayı: 2 Sayfa Aralığı: 219 - 233 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 06-12-2020
Fıkıh Usûlünde İktizâu’n-nâsve Muktezânın Umûmîliği Meselesi
Öz: Şer’î hükümlere kaynaklık teşkil eden Kitap ve Sünnetteki ifadelerin ve muamelatkonularındaki irade beyanının doğru anlaşılmasındaki etkisi nedeniyle lafızlar ve Arap dilininyapısı, fıkıh usûlünde geniş bir yer işgal etmiştir. Lafızların tahlili kapsamında üzerinde durulanve oldukça önem arz eden konulardan birisi de lafız ile mâna arasındaki ilişkidir. Bu konu, fıkıhusûlünde lafzın delâleti başlığı altında incelenmiştir. Hanefi usûlcüler, lafzın mânaya olandelâletini ibâre, işaret, iktizâ ve nassın delaleti şeklinde dörtlü tasnifle ele alırken diğer usûlcülermantûk ve mefhûm şeklinde ikili bir taksim yapmayı tercih etmişlerdir. Mezheplerin tercihettikleri bu tasnifleri, iktizânın delâleti açısından değerlendirecek olursak Hanefî usûlcülerinmuktezâyı telaffuz edilen lafızdan farklı kabul ettiklerini, diğer usûlcülerin ise muktezâyı mantûkkategorisine koyarak melfûz kabul ettiklerini görürüz. Bu farklı düşüncenin pratiğe olanyansıması lafza ilişkin dil kurallarının söze takdir edilen mânada geçerli olup olmadığında görülürki bahsi geçen bu tartışma muktezânın umûmîliği başlığında tartışılmıştır.
Anahtar Kelime: İktizâu’n-nâs(Required meaning of Religious Texts) and the Issue of Muktezânın Umûmîliği(Generality of Required Meaning) in the Islamic Jurisprudence
Öz: The structure and wording of Arabic language occupied significant places in the study of usûl al-fiqh (Islamic jurisprudence procedure) by virtue of their effects enhancing the interpretation of declarations of intent in terms of transactions and the correct comprehension of references to the Book (Holy Quran) and the Sunnah (Islamic traditions and practices dating back to Prophet Muhammad and His companions) acting as the sources of Sharia law. Another issue stressed in the context of wording and deemed quite essential is the relationship between wording and meaning. In the context of fiqh procedure, this topic was addressed under the title of implication of the wording. Hanafi jurists analyzed the implication of the wording on the meaning under four categories, namely, the literal, the signaled, the supposed and the nass (the explicit) whereas other Islamic jurists preferred to study it under two categories, namely, the stated and the conceived. Upon the evaluation of these categorizations preferred by different Islamic schools of jurisprudence in terms of the implication of the supposed meaning, it is perceived that Hanafi jurists adopt the supposed meaning to be different from the stated words whereas other jurists place it under the category of the stated and consider it as the uttered. The repercussion of this difference in thinking for the practice pertained as to whether language rules concerning the wording were applicable to the supposed meaning attributed to the word, and thus this discussion was carried out under the title of the generality of the supposed meaning.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- Abdülaziz el-Buhârî, Alâüddîn Abdülazîz b. Ahmed, Keşfü’l-esrâr ʻan Usûli Fahri’l- İslâm el-Bezdevî, (thk. Abdullah Muhammed Ömer), Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, Beyrut 1997.
- Abu al-Fath Bayanuni, Muhammad, “Hüküm”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul 1998, c. 18, ss. 466-468.
- Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed, el-Müsned, (thk. Şuayb Arnavut vdğr.), Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1999.
- Alâeddin Semerkandî, Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed, Mîzânü’l-usûl fî netâici’l-‘ukûl, (thk. M. Zekî Abdülber), Matâbi‘u’dDevha’l-Hadîsiyye, Devha 1984.
- Ahmednagari, Abdünnebi b. Abdürresul, Câmiü’l-ulûm fî ıstılâhâti’l-fünûn = Düstûrü’l-ulema, Müessesetü’l-A’lemil li’lMatbuat-Matbaatu Dâiretü’l-Maarifi’nNizamiyye, Beyrut-Haydarabad 1975.
- Âmidî, Ebü’l-Hasen Seyfüddîn Alî b. Muhammed b. Sâlim es-Sa‘lebî, el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm, (thk.Abdürrezzâk Afîfî), elMektebü’l-İslâmî, Dımaşk-Beyrut 1406/1986.
- Âmidî, Ebü’l-Hasen Seyfüddîn Alî b. Muhammed b. Sâlim es-Sa‘lebî, Müntehe’s-sûl fî ʿilmi’l-usûl (Muhtasar-u İrşâdü’l-fahûl ile birlikte), (thk.Ahmed Ferîd Mezîdî), Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, Beyrut 2003.
- Aslan, Mehmet Selim, “Delâletü’l-İktizânın Umum İfade Edip Etmediğine İlişkin Metodolojik Tartışmaların Nassın Yorumu Üzerindeki Etkisi”, İslam ve Yorum II: Temel Tartışmalar, İmkânlar ve Sorunlar, c. 1, İnönü Üniversitesi Yayınevi, Ankara 2018, ss. 519-534.
- Bardakoğlu, Ali, “Delâlet”, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul 1994, c. 9, ss. 119- 122.
- Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî er-Râzî, Ahkâmü’l-Kurʾân, (thk. Muhammed Sadık Kumhâvî), Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, Beyrut 1405/1985.
- Debûsî, Ebû Zeyd Abdullah (Ubeydullah) b Muhammed b Ömer b Îsâ, Takvîmü’l-edille fî usûli’l-fıkh, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2001.
- Ebû Ya‘lâ, Muhammed b. el-Hüseyn b. Muhammed b. Halef el-Ferrâ’, el-Udde fî usûli’l-fıkh, (thk. Ahmed b. Ali b. Ahmed Seyr el-Mubârekî), Riyad 1990.
- Emîr Pâdişah, Muhammed Emin b Mahmûd Buhari Emir, Teysîrü’t-tahrîr şerhi alâ kitâbi’t-tahrîr, (thk. Mustafa el-Bâbî elHalebî), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1983.
- Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed, elMüstasfâ min ʿilmi’l-usûl, (thk.Muhammed Abdüsselâm Abdüşşâfî), Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, Beyrut 1993.
- Humeydî, Ebû Bekr Abdullah b. ez-Zübeyr b. Îsâ, el-Müsned, (thk. Hasan Selim Esed ed-Dârânî), Dâru’s-Sekâ, Dımaşk 1996.
- İbn Abdülhak el-Bağdâdî, Ebü’l-Fezâil Safiyyüddîn Abdülmü’min, Teysîru’l-vusûl ilâ kavâidi’l-usûl, Dâru’l-Fazîle, Kahire 2001.
- İbn Emîru Hâc, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Muhammed, et-Takrîr ve’ttahbîr, (thk. Abdullah Mahmud Muhammed Ömer), Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, Beyrut 1983.
- İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ, İmâdüddîn İsmâîl b. Şihâbiddîn Ömer, Câmiʿu’l-mesânîd ve’ssüneni’l-hâdî li-akvâmi’s-senen, (thk. Abdülmelik b. Abdullah b. Dehîş), Dâru Hadr, Beyrut 1419/1998.
- İbn Kutluboğa, Ebü’l-Adl Zeynüddîn (Şerefüddîn) Kāsım, Şerhu Muhtasari’lMenâr, (thk. Züheyr b. Nasır en-Nasır), Dâru İbn Kesir-Darü’l-Kelimi’t-Tayyib, Dımaşk-Beyrut 1993.
- İbn Rüşd, Ebü’l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed, Bidâyetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesıd, Matbaatü Mustafa elBâbî, Kahire 1975.
- İbnü’s-Sââtî, Ebü’l-Abbâs Muzafferüddîn Ahmed b. Alî b. Tağlib el-Ba‘lebekkî, Nihâyetü’l-vüsûl ilâ ʿilmi’l-usûl, (thk. Sa’d b. Garîr b. Mehdî es-Sülemî), Câmiatü Ümmü’l-Kurâ, Mekke 1418/1997.
- İltaş, Davut, Fıkıh Usulünde Mütekellimîn Yönteminin Delalet Anlayışı, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Erciyes Üniversitesi SBE., Kayseri 2006.
- İsfahânî, Ebüssenâ Şemsüddîn Mahmûd b. Abdirrahmân b. Ahmed, Beyânü’lmuhtasar şerhi Muhtasarı İbni’l-Hâcib. (thk. Muhammed Mazhar Bekâ), Câmiatu Ümmi’l-Kurâ, Mekke 1986.
- Karâfî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. İdrîs, Şerhu Tenkîhi’l-fusûl fî ihtiyâri’l-mahsûl fi’l-usûl, (thk. Tâhâ Abdurraûf Saʻd), Şirketü’tTıbâʻati’l-Fenniyyeti’l-Müttehide, Kahire 1973.
- Koca, Ferhat, “Mantûk”, TDV İslam Ansiklopedisi, Ankara 2003, c. 28, ss. 31 -33.
- Koçak, Muhsin - Dalgın, Nihat - Şahin, Osman, Fıkıh Usûlü, Ensar Neşriyat, İstanbul 2013.
- Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb, el-Hâvi’l-kebîr, (thk. Ali Muhammed Muavvad), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1999.
- Molla Fenârî, Şemsüddîn Muhammed b. Hamza, Fusûlü’l-bedâiʻ fî usûli’ş-şerâiʻ, (thk. Muhammed Huseyn Muhammed Hasen İsmâîl), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2006.
- Molla Hüsrev, Hüsrev Mehmed Efendi, Mirʾâtü’l-usûl. Şirket-i Sahafiye-i Osmaniye, Dersaâdet 1321/1903.
- Nas, Taha, Fıkıh Usûlünde Mefhûmun Delâleti ile İlgili Kavramların Gelişimi, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi SBE., İstanbul 2011.
- Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd, Keşfü’l-esrâr fî Şerhi Menâri’l-envâr, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1986.
- Okur, Hüseyin, “Anlambilimsel Bir Yöntem Olarak Hanefi Fıkıh Usulünde İktizanın Delaleti”, İslâmî İlimler Dergisi, 2015, c. 10, sayı: 2, ss. 117-144
- Örs, Seher Erdem, “Nassı Anlama Yöntemi Olarak İktizanın Delâleti”, Türkiye Lisansüstü Çalışmalar Kongresi III, İlmi Etütler Derneği Yay., İstanbul 2017, ss. 9- 27.
- Pezdevî, Ebü’l-Hasen Ebü’l-Usr Alî b. Muhammed b. el-Hüseyn b. Abdilkerîm, Kenzü’l-vüsûl ilâ maʿrifeti’l-usûl, Mir Muhammed Kütüphanesi, Karaçi ts.
- Rabî‘, Abdülhalîm Süleyman, “Delillerden Hüküm Çıkarmada Fıkıh Usulcülerinin Metotları”, (çev. Mustafa Baş - İbrahim Paçacı), Diyanet İlmî Dergi, 2000, c. 36, sayı: 4, ss. 89-128.
- Sadrüşşerîa, Ubeydullāh b. Mes‘ûd b. Tâcişşerîa Ömer b. Sadrişşerîa el-Evvel Ubeydillah b. Mahmûd, Tenkîhu’l-usûl fî ilmi’l-usûl (et-Telvîh ilâ keşfi hakâʾiki’tTenkîh ile birlikte), (thk. Zekeriya Umeyrat), Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1996.
- Sem’ânî, Ebü’l-Muzaffer Mansûr b Muhammed b Abdilcebbâr Temîmî Mervezî, Kavâtıü’ledille fi’l-usûl, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1997.
- Serahsî, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed, Usûlü’s-Serahsî, (thk. Ebü’l-Vefâ el-Efgânî), Dâru’l-Kütübi’l- İlmiyye, Beyrut 1993.
- Sübkî, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî b. Abdilkâfî, Cemʿu’l-cevâmiʿ fî usûli’l-fıkh, (thk. Abdülmün’im Halil İbrahim), Dâru’lKütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2003.
- Sübkî, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî b. Abdilkâfî, Refʿu’l-hâcib ʿan Muhtasarı İbni’lHâcib, (thk. Ali Muhammed Muavvız ve Adil Ahmed Abdülmevcûd), ‘Ale’l-Kütüb, Beyrut 1999.
- Sülemî, İyaz b.Nâmî, Usûlü’l-fıkh ellezî lâ yeseu’l-fekîh cehluhu, Dârü’t-Tedmeriyye, Riyad 2005.
- Şaban, Zekiyyüddin, İslam Hukuk İlminin Esasları (Usûlü’l-Fıkh). TDV Yay., Ankara 2013.
- Şâfiî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs, el-Üm, Dâru’l-Ma‘rife, Beyrut 1990.
- Şevkânî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed, İrşâdü’l-fuhûl ilâ tahkîki’l-hak min ʿilmi’l-usûl, (thk. Ebü’l-Hafs Samî b. el-Arabî), Dâru’l-Fazile, Riyad 2000.
- Şîrâzî, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf, el-Lümaʿ fî usûli’l-fıkh, Dârü’lKütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1985.
- Şirvânî, Ahmed Hamdi, Levâmi‘u’d-dekâik fî tercümeti Mecâmi‘i’l-hakâik, (çev. Hüseyin Örs - Seher Erdem Örs), Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yay., İstanbul 2017.
- Zerkeşî, Ebû Abdullah Bedreddin Muhammed b Bahadır b. Abdullah, Bahrü’l-muhît fî usûli’l-fıkh, Vizaretü’l-Evkaf ve’ş-Şuuni’l- İslamiyye, Kuveyt 1992.
| APA | ORHAN F (2020). Fıkıh Usûlünde İktizâu’n-nâsve Muktezânın Umûmîliği Meselesi. , 219 - 233. |
| Chicago | ORHAN FATİH Fıkıh Usûlünde İktizâu’n-nâsve Muktezânın Umûmîliği Meselesi. (2020): 219 - 233. |
| MLA | ORHAN FATİH Fıkıh Usûlünde İktizâu’n-nâsve Muktezânın Umûmîliği Meselesi. , 2020, ss.219 - 233. |
| AMA | ORHAN F Fıkıh Usûlünde İktizâu’n-nâsve Muktezânın Umûmîliği Meselesi. . 2020; 219 - 233. |
| Vancouver | ORHAN F Fıkıh Usûlünde İktizâu’n-nâsve Muktezânın Umûmîliği Meselesi. . 2020; 219 - 233. |
| IEEE | ORHAN F "Fıkıh Usûlünde İktizâu’n-nâsve Muktezânın Umûmîliği Meselesi." , ss.219 - 233, 2020. |
| ISNAD | ORHAN, FATİH. "Fıkıh Usûlünde İktizâu’n-nâsve Muktezânın Umûmîliği Meselesi". (2020), 219-233. |
| APA | ORHAN F (2020). Fıkıh Usûlünde İktizâu’n-nâsve Muktezânın Umûmîliği Meselesi. İslami Araştırmalar, 31(2), 219 - 233. |
| Chicago | ORHAN FATİH Fıkıh Usûlünde İktizâu’n-nâsve Muktezânın Umûmîliği Meselesi. İslami Araştırmalar 31, no.2 (2020): 219 - 233. |
| MLA | ORHAN FATİH Fıkıh Usûlünde İktizâu’n-nâsve Muktezânın Umûmîliği Meselesi. İslami Araştırmalar, vol.31, no.2, 2020, ss.219 - 233. |
| AMA | ORHAN F Fıkıh Usûlünde İktizâu’n-nâsve Muktezânın Umûmîliği Meselesi. İslami Araştırmalar. 2020; 31(2): 219 - 233. |
| Vancouver | ORHAN F Fıkıh Usûlünde İktizâu’n-nâsve Muktezânın Umûmîliği Meselesi. İslami Araştırmalar. 2020; 31(2): 219 - 233. |
| IEEE | ORHAN F "Fıkıh Usûlünde İktizâu’n-nâsve Muktezânın Umûmîliği Meselesi." İslami Araştırmalar, 31, ss.219 - 233, 2020. |
| ISNAD | ORHAN, FATİH. "Fıkıh Usûlünde İktizâu’n-nâsve Muktezânın Umûmîliği Meselesi". İslami Araştırmalar 31/2 (2020), 219-233. |
