Yıl: 2020 Cilt: 7 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 167 - 187 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.33460/beuifd.715110 İndeks Tarihi: 05-01-2021

İbâziyye’nin Temel İnanç Esasları: el-Usûlu’t-Tis‘a (Dokuz İlke)

Öz:
Zamanının siyasî olayları neticesinde ortaya çıkan Hariciliğin bir kolu olanİbâziyye, tevhîd ve mürtekib-i kebîrenin isimlendirilmesi başta olmak üzere belli başlıitikâdî görüşlerle diğer Haricî fırkalardan farklılaşarak günümüze kadar varlığını devamettirmiş bir kelâm fırkasıdır. İbâzî kelâmcılar Müslümanlar arasında inanç esaslarıylailgili ihtilafa neden olduğunu düşündükleri problemleri genellikle dokuz başlık altındazikretmişlerdir ve bunları temel inanç esaslarından saymışlardır. Çalışmamızdaİbâziyye’nin temel inanç esasları arasında saydığı tevhîd, kader, adâlet, el-va’d ve’l-vaîd,el-menziletu beyne’l-menzileteyn, lâ menziletu beyne’l-menzileteyn, el-emr ve’n-nehy,el-velâyet ve’l-beraat, el-esmâ ve’l-ahkâm meseleleri konu edinilecektir. Bu çalışmadaamacımız İbâzîler tarafından dokuz temel inanç esası olarak da kabul edilen el-usûlu’ttis’a’yı bir arada sunmaktır. Çalışmamız ayrıca İbâziyye’nin bu ilkeleri ile Mu’tezile’ninel-usûlu’l-hamsesini karşılaştırıp benzerlik ve farklılıklarını tespit etmeyi ve bununneticesinde İbâziyye’nin özgünlüğünü ortaya koymayı amaçlamaktadır. Bu çalışmada,ilk teşekkül eden kelâm ekollerinden İbâziyye’nin temel inanç esaslarının diğer kelâmekollerin görüşleriyle mukayeseli bir şekilde ele alınması, İbâziyye’nin daha yakından tanınmasına ve yeni değerlendirmelerin yapılmasına imkân sunacağını umuyoruz.Çalışmada İbâziyye’nin insanın bireysel ve toplumsal sorumlulukları meselesini sorunedindiği, tevhîd, adâlet ve insan fiilleriyle bağlantılı olarak Allah-insan ve insan-insanilişkisi konularında özgün görüşlere sahip olduğu sonucuna ulaştık.
Anahtar Kelime:

Basic Belief Principles of Ibādiyya: al-Usūl al-Tis’a (Nine Principles)

Öz:
Ibādiyya, is a sect of kalām which is a branch of Khārijism and which emerged as a result of the political events of its time, has differentiated itself from other Khārijite groups, with the distinctive religious views, namely the naming of tawhīd and who commit major sins. Ibāḍī theologians often cited the problems that they thought that caused the conflict of belief among the Muslims under nine headings and regarded them as basic beliefs. In this study, tawhīd, Divine decree, Justice, the intermediate position, no intermediate position, command and prohibition, walayah and baraah, the names and statutes matters which Ibādiyya regarded as basic principles of belief will be subjected. In this study, our aim is to present al-usūl al-tisa, which is accepted by Ibādis as the basis of nine beliefs together. Our study also aims to identify the similarities and differences by comparing these principles of Ibādiyya with the five principles of Mu’tazila and to reveal the genuineness of Ibādiyya. In this study, we hope that handling the basic principles of belief of Ibādiyya, which is one of the first consisted ecoles of kalām in a comparative way with the views of other kalām ecoles, will provide a better recognition and new evaluations. In the study, we came to the conclusion that Ibādiyya troubled the issue of individual and social responsibilities of man, and it had genuine views on the subject of God-man and man-man in connection with tawhīd, justice and acts.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • A’veşt, Bekir b. Said. Dırâsâtu’l-İslâmiyye fi’l-Usûli’l-İbâziyye. b.y: 4. Basım, ts.
  • Aktepe, Orhan. “Mutezile ve Ehl-i Sünnet’e Göre Va’d ve Va’îd İlkesi”. Kelâm Araştırmaları Dergisi 9/1 (2011), 157-177.
  • Albayrak, İsmail. “İçimizdeki Öteki: Tefsirde Hâricî (İbâdî) Algılamasına Dair Genel bir Değerlendirme”. Usûl İslam Araştırmaları 4 (Temmuz-Aralık/2005), 7-38.
  • Âmir, Venîs et-Tâhir. “Mukaddime”. Usûlu’d-dîn ev el-usûlu’l-aşra. mlf. Tebgurîn b. Dâvûd el-Melşûtî. thk. Venîs et-Tâhir Âmir. 5-72. Maskat: Mektebetu’l-Ceyli’l-Vâid, 1426/2005.
  • Ateş, Orhan. “İmam Ebû Şa’sa Câbir b. Zeyd ve İbâdiyye Fırkası İçindeki Yeri”, Eurasian Journal of Researches in Social and Economics Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi 4/3 (2017), 58-84.
  • Ateş, Orhan. Günümüz Ummân İbâdiyyesi. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2007.
  • Bardak, Ahmet. “İbâdî Âlimlerinden İbn Humeyd es-Sâlimî’nin Kelamî Görüşleri”. Şarkiyât İlmi Araştırmalar Dergisi 11/2 (Ağustos 2019), 763-788.
  • Bârûnî, Ebû Rebî’ Süleyman el-. Muhtasaru tarihi’l-İbâziyye. b.y: Mektebetu’d-Dâmirî, 1995.
  • Ca’bîrî, Ferhât el-. el-Bu’du’l-hadârî li’l-âkîdeti’l-ibâziyye. b.y: Matbaatu’l-Elvân el-Hadîse, 1987.
  • Cennâvunî, Ebû Zekeriya Yahya el-. Akîdetü’t-tevhîd “Une Profession de Foi Ibāḍite: La Profession de Foi d’Abū Zakariyyāʾ Yaḥyā ibn al-Ĥayr al-Ǧannāwunī”. mlf. Pierre Cuperly. Bulletin d’Etudes Orientales 32-33 (1981-1982), 47-54.
  • Cennâvunî, Ebû Zekeriya Yahya ibnu’l-Hayr b. Ebi’l-Hayr el-. Kitâbu’l-Vad’ muhtasarun fi’lusûl ve’l-fıkh. thk. Ahmed b. Sâlih eş-Şeyh Ahmed - Bekîr b. Muhammed b. Îsâ Fehhâr. Umân: Mektebetu’d-Dâmirî li’n-Neşr ve’t-Tevzî’, 1436/2015.
  • Ceytâlî, Ebû Tâhir İsmail b. Mûsâ el-. Kavâidu’l-İslâm. thk. Ahmed b. Sâlih eş-Şeyh Ahmed. 2 Cilt. Umân: Mektebetu’d-Dâmirî li’n-neşr ve’t-tevzî’, 5. Basım, 1436/2015.
  • Corbin, H. “Şiilikte Velâyet Kavramı”. çev. Sabri Hizmetli. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 26 (1983), 717-726.
  • Dercinî, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Said ed-. Kitâbu Tabakâti’l-meşâyih bi’l-magrib. thk. İbrahim Tallây. Buleyde/Cezayir: y.y, 1394/1974.
  • Erdemci, Cemalettin. İbn Sellam el-İbâdî ve İtikadi Görüşleri. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1996.
  • Eş’arî, Ebu’l-Hasan Ali b. İsmail el-. Makâlâtu’l-islâmiyyîn ve ihtilâfu’l-musallîn. nşr. Naîm Zerzûr. 2 Cilt. Beyrût: Mektebetu’l-Asriyye, 1426/2005.
  • Ettafeyyiş, Muhammed b. Yusuf. Şerhu Akîdeti’t-tevhîd. thk. Mustafa b. en-Nâsır Vînten. Gardâye/Cezayir: Matbaatü‟l-Arabiyye, 1422/2001.
  • Ferâhidî, Rebî’ b. Habîb el-. el-Câmiu’s-Sahîh Müsnedu’l-İmam er-Rebî’ b. Habîb. Umân: Vezâretu’l-evkâf ve’ş-Şuûni’d-Dîniyye, 1432/2011.
  • Hârisî, Sâlim b. Hamd b. Süleymân el-. el-Ukûdu’l-Fiddiyye fî Usûli’l-İbâdiyye. Maskat: Vizâretu’t-Turâs ve’s-Sekâfe, 2. Basım, 2017.
  • Hayyât, Ebu’l-Hüseyin el-. Kitâbu’l-İntisâr Mu’tezile Savunusu. çev. Metin Yıldız. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2018.
  • Hizmetli, Sabri. “İbâdilikte Velâyet ve Berâet İnancı”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi 28 (1986), 181-204.
  • İbn Sellâm el-İbâzî. Bedu’l-islâm ve şeraiu’d-dîn. thk. Werner Schwartz - eş-Şeyh Sâlim b. Yakup. Beyrut: Wiesbaden, 1986.
  • Keskin, Mehmet. İmam Eş’arî ve Eş’arilik. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2013.
  • Kılavuz, Ulvi Murat. “Kuzey Afrika İbâzî Akidesi: Cenâvünî Örneği”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 24 (2015/2), 71-123.
  • Kindî, Ebubekir Ahmed b. Abdillah b. Mûsâ en-Nizvânî el-. el-Cevheru’l-Muktasar. thk. Seyyide İsmail Kâşif. Maskat: Vizâretu’t-Turâsi’l-Kavmî ve’s-Sekâfe, 1403/1983.
  • Komisyon. Mu’cemu mustalahâti’l-İbâziyye. 2 Cilt. Maskat: Vezâretu’l-Evkâf ve’ş-Şuûni’dDîniyye, 2011.
  • Kur’ân Yolu. Erişim 07 Nisan 2020. https://kuran.diyanet.gov.tr
  • Madelung, Wilferd. “Eş’arî Öncesi Kelâma Şiî ve Haricî Katkı”. çev. Süleyman Akkuş. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15 (2007), 161-184.
  • Melşûtî, Tebgurîn b. Dâvûd el-. Usûlu’d-dîn ev el-usûlu’l-aşra. thk. Venîs et-Tâhir Âmir. Maskat: Mektebetu’l-Ceyli’l-Vâid, 1426/2005.
  • Muammer, Ali Yahya. el-İbâziyye fî mevkibi’t-tarîh. Sîb/Umân: Mektebetu’d-Dâmirî li’n-Neşr ve’t-Tevzî’, 2008.
  • Nami, Amr K. el-. Studies in İbadhism. By: Open Mind, 2007.
  • Özdemir, Ahmed. İbâdiyye’nin Ana Hadis Kaynağı Rebî’ b. Habîb’in Müsnedi. Mardin: Şırnak Üniversitesi Yayınları, 2018.
  • Sâlimî, el-İmam Ebû Muhammed Abdullah b. Humeyd es-. Meşâriku envâri’l-ukûl, tsh. eşŞeyh Ahmed b. Hamd el-Halîlî. thk. Abdurrahman Umeyra. 2 Cilt. b.y: Dâru’l-Cîl, 1989.
  • Sâlimî, Nureddin Abdullah b. Humeyd es-. Cevâbâtu’l-İmâm es-Sâlimî. haz. Abullah b. Muhammed b. Abdullah es-Sâlimî. Der. Abdussettâr Ebû Gudde. Bidiye/Umân: Mektebetu’l-İmâm es-Sâlimî, 2010.
  • Şemmahî, Âmir eş-. Metnü’d-Diyanât. Cuperly, Pierre. Medhal ilâ Dırâseti’l-İbâziyye ve Akîdetihâ, çev. Ammar Cellâsî. nşr. Mûhammed Umâdî. 295-296. 2 Cilt. Umân: Müessesetu Tavâlt es-Sekâfiyye, 2003.
  • Ünverdi, Veysi. “Mu’tezile’nin İnanç Sistemi; Usûl-i Hamse/Beş İlke ve Arka Planı”. Artuklu Akademi 4/2 (2017), 1-28.
  • Vercelânî, Ebû Ya’kub Yusuf İbrahim el-. ed-Delîl ve’l-burhân. thk. eş-Şeyh Sâlim b. Hamed el-Hârisî. 3 Cilt. Maskat: Vizâretu’t-Turâsi’l-Kavmî ve’s-Sekâfe, 1427/2006.
  • Yağla b. Zeltâf, Ebû Hazr. er-Red alâ cemîi’l-muhalifîn. thk. Amr Halife en-Nâmî. Sîb/Umân: Mektebetu’d-Dâmirî li’n-Neşr ve’t-Tevzî’, 1428/2008.
  • Yanmış, Kadriye. İslam Mezheplerinde Tekfir ve İbadiyye’nin Tekfir Anlayışının Mukayesesi. Diyarbakır: Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
  • Yıldız, Metin. “Kelâmî Görüşleri Bağlamında İbâzîlerin Haricîliği Meselesi”. Kader 16/2 (2018), 294-318.
  • Yüce, Mustafa. “Ebû Sâkin Eş-Şemmâhî’nin “Metnü’d-Diyânât” Adlı Risalesi Bağlamında İbâziyye’nin Kelâmî Görüşleri”. Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/1. (2012), 221-255.
APA Yıldız M (2020). İbâziyye’nin Temel İnanç Esasları: el-Usûlu’t-Tis‘a (Dokuz İlke). , 167 - 187. 10.33460/beuifd.715110
Chicago Yıldız Metin İbâziyye’nin Temel İnanç Esasları: el-Usûlu’t-Tis‘a (Dokuz İlke). (2020): 167 - 187. 10.33460/beuifd.715110
MLA Yıldız Metin İbâziyye’nin Temel İnanç Esasları: el-Usûlu’t-Tis‘a (Dokuz İlke). , 2020, ss.167 - 187. 10.33460/beuifd.715110
AMA Yıldız M İbâziyye’nin Temel İnanç Esasları: el-Usûlu’t-Tis‘a (Dokuz İlke). . 2020; 167 - 187. 10.33460/beuifd.715110
Vancouver Yıldız M İbâziyye’nin Temel İnanç Esasları: el-Usûlu’t-Tis‘a (Dokuz İlke). . 2020; 167 - 187. 10.33460/beuifd.715110
IEEE Yıldız M "İbâziyye’nin Temel İnanç Esasları: el-Usûlu’t-Tis‘a (Dokuz İlke)." , ss.167 - 187, 2020. 10.33460/beuifd.715110
ISNAD Yıldız, Metin. "İbâziyye’nin Temel İnanç Esasları: el-Usûlu’t-Tis‘a (Dokuz İlke)". (2020), 167-187. https://doi.org/10.33460/beuifd.715110
APA Yıldız M (2020). İbâziyye’nin Temel İnanç Esasları: el-Usûlu’t-Tis‘a (Dokuz İlke). BÜLENT ECEVİT ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ, 7(1), 167 - 187. 10.33460/beuifd.715110
Chicago Yıldız Metin İbâziyye’nin Temel İnanç Esasları: el-Usûlu’t-Tis‘a (Dokuz İlke). BÜLENT ECEVİT ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ 7, no.1 (2020): 167 - 187. 10.33460/beuifd.715110
MLA Yıldız Metin İbâziyye’nin Temel İnanç Esasları: el-Usûlu’t-Tis‘a (Dokuz İlke). BÜLENT ECEVİT ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ, vol.7, no.1, 2020, ss.167 - 187. 10.33460/beuifd.715110
AMA Yıldız M İbâziyye’nin Temel İnanç Esasları: el-Usûlu’t-Tis‘a (Dokuz İlke). BÜLENT ECEVİT ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ. 2020; 7(1): 167 - 187. 10.33460/beuifd.715110
Vancouver Yıldız M İbâziyye’nin Temel İnanç Esasları: el-Usûlu’t-Tis‘a (Dokuz İlke). BÜLENT ECEVİT ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ. 2020; 7(1): 167 - 187. 10.33460/beuifd.715110
IEEE Yıldız M "İbâziyye’nin Temel İnanç Esasları: el-Usûlu’t-Tis‘a (Dokuz İlke)." BÜLENT ECEVİT ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ, 7, ss.167 - 187, 2020. 10.33460/beuifd.715110
ISNAD Yıldız, Metin. "İbâziyye’nin Temel İnanç Esasları: el-Usûlu’t-Tis‘a (Dokuz İlke)". BÜLENT ECEVİT ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ 7/1 (2020), 167-187. https://doi.org/10.33460/beuifd.715110