Yıl: 2020 Cilt: 7 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 211 - 232 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.33460/beuifd.706733 İndeks Tarihi: 05-01-2021

Mâtürîdî’nin Kitâbü’t-Tevhîd Adlı Eseri Bağlamında Muhammed İbn Şebîb el-Basrî’nin Kelâmî Görüşleri

Öz:
Muhammed b. Şebîb el-Basrî (ö. III./IX. yüzyıl [?]) erken dönem Mu’tezile ekoluiçerisinde yetişmiş bir kelamcıdır. Tevhid ve adalet konusunda mensubu olduğuMu’tezile ekolu ile aynı görüşlere sahip iken, büyük günah ile ve vaîd konusunda iseMürcie gibi düşünür. Bu nedenle bazı kelamcılar onu, Mu’tezilî değil, Kaderî ve Mürcî birkelamcı olarak kabul eder. İbn Şebîb, âlem konusundaki sistemli bilgisiyle tabiatın ezeliolduğunu savunan Dehriyye, Seneviyye ve Merkuniyye gibi felsefi akımları eleştirmiş,felsefi bir düzeyde onların görüşlerini çürütmeye çalışmıştır. Ayrıca hiçbir şekildebilginin değerini kabul etmeyen Sofistlerle de tartışmaya girerek onların görüşlerinieleştirmiştir. Kendisinden sonra gelen kelamcılar, onun felsefi akımlarla yaptığı tartışmave eleştirilerinden gerek metot olarak, gerek içerik olarak faydalanmışlardır. Âlem veiçindeki nesnelerin, varlıklarını kendi doğal yapılarından değil, sonradan bir başkasıtarafından yaratıldığından hareketle Allah’ın varlığını ve birliğini, rasyonel olarak ispatetmeye çalışır. Bu metot, ilk dönem Mu’tezile kelamcılarının kullandığı bir metottur.Erken dönem kelamcıların görüşlerinin bilinmesi kelam ilminin teşekkül döneminde kelamî konuların hangi zeminde tartışıldığını göstermesi bakımından önemlidir. Makale,itikad ile ilgili özgün görüşlere sahip olan İbn Şebîb’in, kelâmî görüşlerini ortaya koymayıamaçlamaktadır. Mevcut klasik eserlerden faydalanmak suretiyle İbn Şebîb’in kelâmîgörüşleri tespit edilmeye çalışılmıştır.
Anahtar Kelime:

Muhammad Ibn Shabîb al-Basrî’s Kalam Views in the Light of Mâturîdî’s Work Kitabu’t-Tewhid

Öz:
Muhammed Ibn Shabîb el-Basrî is a theologian who has grown in early age Mu’tezile ecole. While he has parallel views about tawhid and justice with the Mu’tezile ecole with which he is connected, he thinks like Mürcie about big sins and award and punishmen in afterlife. Therefore, some theologists regard him as determinist and of Murcie ecole rather than of Mu’tezile ecole. With his systematic knowledge in tewhid, Ibn Şebîb has criticised philosophical movements like Dehriyye, Seneviyye and Merkayûniye, which claim that material and accordingly nature is eternal and has tried to confute their views on a philosophic level. He has also disputed with Sofists who don’t accept knowledge’s value in any way and criticised them. The theologians following him have made use of his disputes and criticisim both in terms of method and content. Starting from the point that the world and the objects in it didn’t exist by themselves but were created later on by somebody else, he tries to prove Allah’s existence and oneness rationally. This is a method that early era Mu’tezile theologians used. To know the views of early age’s theologists is important in that it shows on which basis kalami subjects were discussed in the era that it formed. The essay aims to put forward Ibn Shabîb’s, who has original views about faith, kalam views. We have tried to determine Ibn Sabîb’s kalami views by making use of classical works.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Bağdâdî, Abdülkâhir. Mezhepler Arasındaki Farklar. çev. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2014.
  • Bebek, Adil. “Muhammed b. Şebîb”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 30/573-575. Ankara: TDY Yayınları, 2005.
  • Câhiz, Ebu Osman b. Bahr. el-Beyân ve’t-tebyîn. thk. Abdusselam Muhammed Harun. 1 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1998.
  • Cengiz, Yunus. “Nazzâm’ın Doğa Felsefesinde İ’timâd Hareketi: Ne’liği ve İşlevi”, Milel ve Nihal İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi 11/1, 143-168. Erişim Haziran 2014.
  • Ebu Hayyân et-Tevhidî, Ali b. Muhammed b. el-Abbas. el-Besâir ve zehâir. thk. Davud elKâ’bî. Beyrut: Dârü Sâdr, 1988.
  • Eş’arî, Ebû’l-Hasan. Makâlâtu’l-İslâmiyyin ve ihtilâfi’l-musallîn. çev. Mehmet Dalkılıç - Ömer Aydın. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2005.
  • Hayyât, Ebû’l-Hüseyin Abdürrahim b. Muhammed el-. el-İntisâr ve’r-red ale’bnir-Râvendî. thk. H. S. Nyberg. Beyrut: Evrâku Şarkiyye, 1993. http://www.milelvenihal.org/dergi Arsivi.aspx
  • İbn Hazm, Ebû Muhammed Ali b. Ahmed b. Saîd b. Hazm el-Endelüsî el-Kurtubî. el-Fasl fi’lMilel ve’l-Ehva ve’n-Nihal. çev. Halil İbrahim Bulut. İstanbul: T.C. Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2017.
  • İbn Kuteybe, Muhammed. Te’vîlu muhtelîfi’l-hadis. çev. Hayri Kırbaşoğlu. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1979.
  • İbn Nedim, Ebü’l-Ferec Muhammed b. Ebi Yakub İshak. Kitâbü’l-fihrist. thk. Rıza Teceddüd el-Mazendârî. 1 Cilt. Beyrut: Daru’l-Mesire, 1988.
  • İbn Teymiyye, Takıyyuddin Ebu’l-Abbas Ahmed. İbn Teymiyye Külliyatı. çev. M. Beşir Eryarsoy. İstanbul, Tevhid Yayınları, 1997.
  • İbnu’r-Râvendî, Ebü’l-Hüseyin Ahmed b. Yahyâ b. Muhammed b. İshak. Kitâbü fâdihatü’lMu’tezile. Paris, Edıtıons Oueıdat, 1975.
  • Ka’bî, Ebû’l-Kâsım Abdullâh b. Ahmed el-Belhî. Kitâbu’l-makâlât. thk. Hüseyin Hansu vd. İstanbul: Ku’ran Araştırmaları Merkezi Yayınları, 2018.
  • Kâdî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasan Abdülcebbâr b. Ahmed el-Hemedânî. Fadlü’l-i’tizal ve tabakâtü’l-Mu’tezile ve mübâyenetihim lisâiri’l-muhâlîfin. thk. Fuad Seyyid. Tunus:edDârü’t-Tunisiyye, Li’n-Neşr, 1974.
  • Kaya, M. Cüneyt. Varlık ve İmkân Aristoteles’ten İbn Sînâ’ya İmkânın Tarihi. İstanbul: Klasik Yayınları, 2011.
  • Köktaş, Yavuz. “Kaderiyye ve Mürcie ile İlgili Hadislerin Değerlendirilmesi”. Hadis Tetkikleri Dergisi 1/2 (2003), 115-143.
  • Mâtürîdî, Ebû Mansûr el-. Kitâbü’t-Tevhîd. çev. Bekir Topaloğlu. İstanbul: İsam Yayınları, 2002.
  • Murtezâ, Ahmed b. Yahya. Tabakâtü’l-Mu’tezile. Beyrut: Darü’l- Müntezir, 1988.
  • Seyyid, Rıdvan. Tefsir’ü Ebî Bekr el-Esem. thk. Hıdır Muhammed Nabha. Beyrut: Darü Kütübi’l İlmiye, 2007.
  • Sinanoğlu, Abdulhamit. “Yunan Sofistlerinden Günümüze Uzanan Bir Din Karşıtlığı: Agnostizim ve Umursamazcılık”. Din Karşıtı Çağdaş Akımlar ve Deizm. ed. Vecihi Sönmez vd., 95-105. Van: Ensar Neşriyat, 2017.
  • Sinanoğlu, Abdulhamit. Mu’tezile Düşüncesinde İnsan Hürriyeti. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2000.
  • Şehristânî, Muhammed eş-. el-Milel ve’n-nihal. çev. Mustafa Öz. İstanbul: Lıtera Yayıncılık, 2011.
  • Üçer, İbrahim Halil. İbn Sînâ Felsefesinde Suret Anlayışı. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2014.
  • Yavuz, Yusuf Şevki. “Kümûn”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/252. İstanbul: TDV Yayınları, 2002.
  • Yıldız, Metin. “Hayyât ve el-İntisar Adlı Eserinin Mu’tezile Araştırmalarında Önemi”. Ahtamara I. Uluslararası Multidisiplinler Çalışmalar Kongresi. ed. Mehibe Sahbaz vd., 288-296. Van: İksad Yayınevi, 2018.
  • Yıldız, Metin. İbn Metteveyh’ın Kozmolojisi Anlayışı. Van: Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
APA ULUTAȘ Y (2020). Mâtürîdî’nin Kitâbü’t-Tevhîd Adlı Eseri Bağlamında Muhammed İbn Şebîb el-Basrî’nin Kelâmî Görüşleri. , 211 - 232. 10.33460/beuifd.706733
Chicago ULUTAȘ Yasin Mâtürîdî’nin Kitâbü’t-Tevhîd Adlı Eseri Bağlamında Muhammed İbn Şebîb el-Basrî’nin Kelâmî Görüşleri. (2020): 211 - 232. 10.33460/beuifd.706733
MLA ULUTAȘ Yasin Mâtürîdî’nin Kitâbü’t-Tevhîd Adlı Eseri Bağlamında Muhammed İbn Şebîb el-Basrî’nin Kelâmî Görüşleri. , 2020, ss.211 - 232. 10.33460/beuifd.706733
AMA ULUTAȘ Y Mâtürîdî’nin Kitâbü’t-Tevhîd Adlı Eseri Bağlamında Muhammed İbn Şebîb el-Basrî’nin Kelâmî Görüşleri. . 2020; 211 - 232. 10.33460/beuifd.706733
Vancouver ULUTAȘ Y Mâtürîdî’nin Kitâbü’t-Tevhîd Adlı Eseri Bağlamında Muhammed İbn Şebîb el-Basrî’nin Kelâmî Görüşleri. . 2020; 211 - 232. 10.33460/beuifd.706733
IEEE ULUTAȘ Y "Mâtürîdî’nin Kitâbü’t-Tevhîd Adlı Eseri Bağlamında Muhammed İbn Şebîb el-Basrî’nin Kelâmî Görüşleri." , ss.211 - 232, 2020. 10.33460/beuifd.706733
ISNAD ULUTAȘ, Yasin. "Mâtürîdî’nin Kitâbü’t-Tevhîd Adlı Eseri Bağlamında Muhammed İbn Şebîb el-Basrî’nin Kelâmî Görüşleri". (2020), 211-232. https://doi.org/10.33460/beuifd.706733
APA ULUTAȘ Y (2020). Mâtürîdî’nin Kitâbü’t-Tevhîd Adlı Eseri Bağlamında Muhammed İbn Şebîb el-Basrî’nin Kelâmî Görüşleri. BÜLENT ECEVİT ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ, 7(1), 211 - 232. 10.33460/beuifd.706733
Chicago ULUTAȘ Yasin Mâtürîdî’nin Kitâbü’t-Tevhîd Adlı Eseri Bağlamında Muhammed İbn Şebîb el-Basrî’nin Kelâmî Görüşleri. BÜLENT ECEVİT ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ 7, no.1 (2020): 211 - 232. 10.33460/beuifd.706733
MLA ULUTAȘ Yasin Mâtürîdî’nin Kitâbü’t-Tevhîd Adlı Eseri Bağlamında Muhammed İbn Şebîb el-Basrî’nin Kelâmî Görüşleri. BÜLENT ECEVİT ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ, vol.7, no.1, 2020, ss.211 - 232. 10.33460/beuifd.706733
AMA ULUTAȘ Y Mâtürîdî’nin Kitâbü’t-Tevhîd Adlı Eseri Bağlamında Muhammed İbn Şebîb el-Basrî’nin Kelâmî Görüşleri. BÜLENT ECEVİT ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ. 2020; 7(1): 211 - 232. 10.33460/beuifd.706733
Vancouver ULUTAȘ Y Mâtürîdî’nin Kitâbü’t-Tevhîd Adlı Eseri Bağlamında Muhammed İbn Şebîb el-Basrî’nin Kelâmî Görüşleri. BÜLENT ECEVİT ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ. 2020; 7(1): 211 - 232. 10.33460/beuifd.706733
IEEE ULUTAȘ Y "Mâtürîdî’nin Kitâbü’t-Tevhîd Adlı Eseri Bağlamında Muhammed İbn Şebîb el-Basrî’nin Kelâmî Görüşleri." BÜLENT ECEVİT ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ, 7, ss.211 - 232, 2020. 10.33460/beuifd.706733
ISNAD ULUTAȘ, Yasin. "Mâtürîdî’nin Kitâbü’t-Tevhîd Adlı Eseri Bağlamında Muhammed İbn Şebîb el-Basrî’nin Kelâmî Görüşleri". BÜLENT ECEVİT ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ 7/1 (2020), 211-232. https://doi.org/10.33460/beuifd.706733