İMAM MÂTÜRÎDÎ’DE İNSAN: RUH, NEFS ve BEDEN İLİŞKİSİ ÜZERİNE BİR İNCELEME
Yıl: 2019 Cilt: 17 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 228 - 254 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.18317/kaderdergi. 539643 İndeks Tarihi: 13-02-2021
İMAM MÂTÜRÎDÎ’DE İNSAN: RUH, NEFS ve BEDEN İLİŞKİSİ ÜZERİNE BİR İNCELEME
Öz: Bu makale, düşünce tarihinin ve İslâm kelâmının en eski ve en çok tartışılan problemlerinden biri olan“insanın neliği meselesi”ni, Ehl-i sünnetin kurucu âlimlerinden ve İslâm kelâmının en önemliisimlerinden biri olan İmam Mâtürîdî (ö. 333/944) örneğinde incelemeyi hedeflemektedir. Bu bağlamdamakalede şu sorulara cevap aranmaktadır: İnsan nedir? İnsan tanımlarının temel referansları nelerdir?İnsanoğlu sadece ruhtan mı ibarettir? İnsanı insan yapan şey yalnızca nefs midir? İnsan bedeni onunyegâne gerçekliği midir? İnsan basit bir cevher midir, yoksa o ruh, nefs ve bedenden müteşekkilkompleks bir varlığa mı sahiptir? Bu yapılırken, Mâtürîdî’nin yöntemi izlenerek mezkûr sorularaverilen farklı cevaplar tespit edilmiş, bu cevapların dinî ve felsefî temelleri incelenmiş, iki farklıMu’tezilî gelenek ve tabi ki Mâtürîdî’nin dönemi, takipçilerinin fikirleri, aynı şekilde Mâtürîdî’ninfikirlerine benzer ve karşıt görüşler dikkate alınmıştır. Sonuçta ise bütüncül, parçacı ve indirgemeciyaklaşımların bulunduğu insanın neliği probleminde, Kitâbü’t-Tevḥîd ve Te’vîlâtü’l-Ḳur’ân’ın tamamıokunarak Mâtürîdî’nin düşünceleri ortaya konulmuş ve onun fikirlerinin takipçileri arasında ne orandakarşılık bulduğu tespit edilmiştir.
Anahtar Kelime: HUMAN IN IMAM MĀTURĪDĪ: A STUDY ON THE RELATIONSHIP BETWEEN SOUL, NAFS AND BODY
Öz: This article aims to examine “the question of human nature”, one of the oldest and most discussed problems of the history of thought and of the Islamic Theology, in the example of Imam Māturīdī (d. 333/944), one of the founders of Ahl al-Sunnah and one of the most important names of the Islamic Theology. In this context, the following questions are asked in the article: What is human? What are the basic references of the definitions of human? Is man just a soul? Is it only the nafs that makes human beings as human? Is the human body its only reality? Is it a simple substance, or does it have a complex entity consisting of soul, nafs and body? There are different answers to those questions. In this paper, the philosophical foundations of these answers and the projections in Islamic philosophy and theology were examined by following the method of Māturīdī. In this context two different Mu'tazilah schools and the period of Māturīdī, his followers' ideas, and the similar to ideas of Māturīdī as well as opposed views were taken into consideration. There are holistic, fragmentary and reductionist approaches to the problem of human nature. Regarding the issue, this article presented the thoughts of Māturīdī and disclosed the extent to which his ideas influenced his successors.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- Âmidî, Ebü’l-Hasen Seyfüddîn Alî b. Muhammed b. Sâlim es-Sa’lebî. el-Mübîn fî şerḥi meʿânî elfâẓi’l-ḥukemâi ve’l-mütekellimîn, Mantık Felsefe ve Kelâm Terimleri Sözlüğü. Trc. Bilal Taşkın-Osman Nuri Demir. İstanbul: İz Yayıncılık, 2016.
- Aristoteles. Ruh Üzerine. Trc. Ömer Aygün-Y. Gurur Sev. İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2018.
- Aydınlı, Yaşar. Fârâbî’de Tanrı-İnsan İlişkisi. İstanbul: İz Yayıncılık, 2014.
- Bağdâdî, Abdülkâhir Ebû Mansûr Abdülkâhir b. Tâhir et-Temîmî. el-Farḳ beyne’lfıraḳ. Nşr. Muhammed Osman. Kahire: Mektebetü İbn Sînâ, 1409/1988.
- Câhız, Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb. Resâilü’l-Câḥıẓ. Nşr. Abdusselam Hârûn. 4 cilt. Kahire: Mektebetü’l-hâncî, 1384/1964.
- Câlinûs. Resâilü’l-Câlinûs. Nşr. Abdurrahman Bedevî, Dirâsât ve Nuṣûs fî’l-Felsefeti ve’l-‘ulûm inde’l-Arab İçinde. Beyrut: el-Müessesetü’l-Arabiyye, 1981.
- Cengiz, Yunus. “Mu‘tezile’nin İnsan Düşüncesinde Rakip İki Tasavvur: Ebü’lHüzeyl ve Nazzâm Gelenekleri”. Nazariyat İslam Felsefe ve Bilim araştırmaları Dergisi 4/2 (2018): 55-72.
- Cürcânî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed es-Seyyid eş-Şerîf. “Nefs”, et-Taʿrîfât. Nşr. Muhammed Sıddık el-Minşâvî. Kahire: Dârü’l-Fazîlet, 2015.
- Dalkılıç, Mehmet. İslâm Mezheplerinde Ruh. İstanbul: İz Yayıncılık, 2012.
- Deniz, Gürbüz. “İbn Sînâ’da Ruhsal Diriliş ve Bazı İtirazlar”, Eş-Şeyhu’r-Reis İbn Sînâ İçinde. Ankara: DİB Yayınları, 2015.
- Deniz, Gürbüz. Anlam ve Varlık Boyutuyla İnsan. Ankara: DİB Yayınları, 2015.
- Durusoy, Ali. İbn Sînâ Felsefesinde İnsan ve Âlemdeki Yeri. İstanbul: İFAV Yayınları, 2012.
- Eş’arî, Ebü’l-Hasan Ali b. İsmâil b. Ebû Bişr. Maḳâlâtü’l-İslâmiyyîn. Nşr. Hellmut Ritter. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag Gmbh, 1400/1980.
- Fârâbî, Ebû Nasr Muhammed b. Muhammed b. Tarhan b. Uzluğ. Kitâbü's-siyâseti'lmedeniyye. Haydarabad: yy., 1346.
- Fârâbî, Ebû Nasr Muhammed b. Muhammed b. Tarhan b. Uzluğ. Maḳâlât er-Refî‘a fî Usûli ‘ilm et-Ṭabî‘a "Fârâbî'nin-Tabiat İlminin Kökleri Hakkında Makaleler Kitabı", nşr. ve trc. Necati Lügal-Aydın Sayılı, Belleten, 15/6 (1951): 81-122.
- İbn Fûrek, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen. Mücerredü maḳâlâti’ş-Şeyh Ebi’l-Ḥasan el-Eşʿarî. Nşr. Daniel Gimaret. Beyrut: Dâru’l-Maşrık, 1987.
- İbn Kayyim el-Cevziyye, Ebû Abdillâh Şemsuddîn Muhammed bin Ebî Bekr bin Eyyûb ez-Zuraʿî ed-Dımaşkî el-Hanbelî. er-Rûḥ fî’l-kelâm alâ ervâḥi’l-emvât ve’l-iḥyâ. Nşr. Muhammed Ecmel Eyyûb el-Islâhî. Mekke: Dâru Âlemi’l-Fevâid, 1432.
- İbn Sînâ, Ebû Alî el-Hüseyin b. Abdullah b. Alî. eş-Şifâ, en-Nefs. Nşr. Georges Chehata Anawati-Saîd Zâyid. Kahire: yy., 1975.
- İbn Sînâ, Ebû Alî el-Hüseyin b. Abdullah b. Alî. eş-Şifâ, el-İlâhiyyât. Nşr. G. C. Anawati-Saîd Zâyid. Kahire: yy., 1960.
- İbn Sînâ, Ebû Alî el-Hüseyin b. Abdullah b. Alî. et-Taʿlîḳât. Nşr. Abdurrahman Bedevî. Beyrut: Dârü’l-İslâmiyye, 1972.
- İbn Sînâ, Ebû Alî el-Hüseyin b. Abdullah b. Alî. Kitâbü’l-mübâḥasât. Nşr. Muhsin Bîdârfer. Tahran: yy., 1423.
- Kâdî Abdülcebbâr, Ebü’l-Hasen Abdülcebbâr b. Ahmed b. Abdülcebbâr. el–Muġnî fî ebvâbi’t-tevḥîd ve’l-ʿadl. Nşr. İbrahim Medkûr-Tâhâ Hüseyin. Kahire: elMüessesetü'l-Mısrıyyetü'l-Âmme, 1382/1962.
- Kefevî, Ebu’l-Bekâ. el-Külliyyât. Nşr. Adnan Derviş-Muhammed el-Mısrî. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1419/1998.
- Koçar, Musa. “Mâtürîdî’nin Kur’ân’da Yer Alan Ruh Kavramına Yüklediği Anlamlar”. SDÜİFD 16/1 (2006): 57-69.
- Kutluer, İlhan. “Câlînûs”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7: 32-34. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
- Macit, Muhittin. “Aristoteles ve İbn Sînâ’da Nefs-Beden İlişkisi Problemi ve Modern Zihin Felsefesindeki Bazı Yansımaları”. MÜ. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 26/1 (2004): 59-83.
- Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed. Kitâbü’t-Tevḥîd. Nşr. Bekir Topaloğlu-Muhammed Aruçi. Ankara: İsam Yayınları, 2005.
- Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed. Te’vîlâtü’l-Ḳur’ân. Nşr. Komisyon. İlmî Kontrol: Bekir Topaloğlu. 17 cilt. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2005- 2011.
- Medkûr, İbrahim. Fi’l-Felsefeti’l-İslâmiyye. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, 2015. Nasr, Seyyid Hüseyin. İslâm ve İlim: İslâm Medeniyetinde Aklî İlimlerin Tarihi ve Esasları. Trc. İlhan Kutluer. İstanbul: İnsan Yayınları, 1989.
- Neşşâr, Ali Sami. Neş’etü’l-fikri’l-felsefî fî’l-İslâm. Kahire: Dârü’l-Meârif, 1386/1966.
- Nesefî, Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd. Medârikü’ttenzîl ve Ḥaḳâiku’t-te’vîl. Nşr. Yusuf Ali Bedevî. 3 cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 2011.
- Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymûn b. Muhammed b. Muhammed b. Mekhûl. Tebṣıratü’ledille. Nşr. Hüseyin Atay. 2 cilt. Ankara: DİB Yayınları, 2003.
- Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymûn b. Muhammed b. Muhammed b. Mekhûl. Baḥrü’lkelâm. Nşr. Veliyyüddîn Muhammed Sâlih el-Ferfûr. Dımaşk: Mektebetü Darü'lFerfur, 1421/2000.
- Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymûn b. Muhammed b. Muhammed b. Mekhûl. Kitâbü’ttemhîd li kavâʿidi’t-tevḥîd. Nşr. M. Abdurrahman eş-Şâğûl. Kahire: Mektebetü’lEzheriyye, 2006).
- Saffâr, Ebû İshâk İbrâhim ez-Zâhid. Telḫîṣü’l-edille li-ḳavâʿidi’t-tevḥîd. Nşr. Angelika Brodersen. 2 Cilt. Beyrut: el-Ma‘hedü’l-Almânî li-ebhâsi’ş-Şarkiyye, 1432/2011.
- Semerkandî, Ebû Bekr Alâeddin Muhammed b. Ahmed b. Ebû Ahmed. Şerḥu Te’vîlâti’l-Mâtürîdî. Hamidiye, nr. 176. Süleymaniye Kütüphanesi.
- Şehristânî, Ebü’l-Feth Muhammed b. Abdülkerîm b. Ahmed. el-Milel ve’n-Niḥal. Nşr. Ahmed Fehmi Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1413/1992.
- Taberî, Ebü’l-Hasen Alî b. Sehl Rabben. Firdevsü’l-ḥikme. Nşr. Muhammed Zübeyr es-Sıddîqî. Berlin: Matbaa-i Afitâb, 1928.
- Tehânevî, Muhammed Ali b. Ali. “Delîl”. Keşşâfü ıṣṭılâḥâti’l-fünûn ve’l- ʿulûm. Nşr. Ali Dahrûc - Abdullah Hâlidî. 2: 1713-1720. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1996.
- Topyay, Yusuf. Kutsal Kitap’ta ve Kur’ân-ı Kerîm’de Nefs ve Ruh Kavramlarının Artsüremli Semantik İncelemesi. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2016.
- Üçer, İbrahim Halil. İbn Sînâ Felsefesinde Sûret Cevher ve Varlık. İstanbul: Klasik Yayınları, 2017.
- Yar, Erkan. Ruh-Beden İlişkisi Açısından İnsanın Bütünlüğü Sorunu, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2000.
- Wisnovsky, Robert. “One Aspect of the Avicennian Turn in Sunni Theology”. Arabic Sciences and Philosophy, vol. 14 (2004): 65-100.
- Wisnovsky, Robert. “İbn Sînâ’nın Şey’iyye Kavramı Üzerine Notlar”. Trc. Arzu Meral. M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 26/1 (2004): 85-118.
| APA | DEMiR O (2019). İMAM MÂTÜRÎDÎ’DE İNSAN: RUH, NEFS ve BEDEN İLİŞKİSİ ÜZERİNE BİR İNCELEME. , 228 - 254. 10.18317/kaderdergi. 539643 |
| Chicago | DEMiR OSMAN NURi İMAM MÂTÜRÎDÎ’DE İNSAN: RUH, NEFS ve BEDEN İLİŞKİSİ ÜZERİNE BİR İNCELEME. (2019): 228 - 254. 10.18317/kaderdergi. 539643 |
| MLA | DEMiR OSMAN NURi İMAM MÂTÜRÎDÎ’DE İNSAN: RUH, NEFS ve BEDEN İLİŞKİSİ ÜZERİNE BİR İNCELEME. , 2019, ss.228 - 254. 10.18317/kaderdergi. 539643 |
| AMA | DEMiR O İMAM MÂTÜRÎDÎ’DE İNSAN: RUH, NEFS ve BEDEN İLİŞKİSİ ÜZERİNE BİR İNCELEME. . 2019; 228 - 254. 10.18317/kaderdergi. 539643 |
| Vancouver | DEMiR O İMAM MÂTÜRÎDÎ’DE İNSAN: RUH, NEFS ve BEDEN İLİŞKİSİ ÜZERİNE BİR İNCELEME. . 2019; 228 - 254. 10.18317/kaderdergi. 539643 |
| IEEE | DEMiR O "İMAM MÂTÜRÎDÎ’DE İNSAN: RUH, NEFS ve BEDEN İLİŞKİSİ ÜZERİNE BİR İNCELEME." , ss.228 - 254, 2019. 10.18317/kaderdergi. 539643 |
| ISNAD | DEMiR, OSMAN NURi. "İMAM MÂTÜRÎDÎ’DE İNSAN: RUH, NEFS ve BEDEN İLİŞKİSİ ÜZERİNE BİR İNCELEME". (2019), 228-254. https://doi.org/10.18317/kaderdergi. 539643 |
| APA | DEMiR O (2019). İMAM MÂTÜRÎDÎ’DE İNSAN: RUH, NEFS ve BEDEN İLİŞKİSİ ÜZERİNE BİR İNCELEME. Kader, 17(1), 228 - 254. 10.18317/kaderdergi. 539643 |
| Chicago | DEMiR OSMAN NURi İMAM MÂTÜRÎDÎ’DE İNSAN: RUH, NEFS ve BEDEN İLİŞKİSİ ÜZERİNE BİR İNCELEME. Kader 17, no.1 (2019): 228 - 254. 10.18317/kaderdergi. 539643 |
| MLA | DEMiR OSMAN NURi İMAM MÂTÜRÎDÎ’DE İNSAN: RUH, NEFS ve BEDEN İLİŞKİSİ ÜZERİNE BİR İNCELEME. Kader, vol.17, no.1, 2019, ss.228 - 254. 10.18317/kaderdergi. 539643 |
| AMA | DEMiR O İMAM MÂTÜRÎDÎ’DE İNSAN: RUH, NEFS ve BEDEN İLİŞKİSİ ÜZERİNE BİR İNCELEME. Kader. 2019; 17(1): 228 - 254. 10.18317/kaderdergi. 539643 |
| Vancouver | DEMiR O İMAM MÂTÜRÎDÎ’DE İNSAN: RUH, NEFS ve BEDEN İLİŞKİSİ ÜZERİNE BİR İNCELEME. Kader. 2019; 17(1): 228 - 254. 10.18317/kaderdergi. 539643 |
| IEEE | DEMiR O "İMAM MÂTÜRÎDÎ’DE İNSAN: RUH, NEFS ve BEDEN İLİŞKİSİ ÜZERİNE BİR İNCELEME." Kader, 17, ss.228 - 254, 2019. 10.18317/kaderdergi. 539643 |
| ISNAD | DEMiR, OSMAN NURi. "İMAM MÂTÜRÎDÎ’DE İNSAN: RUH, NEFS ve BEDEN İLİŞKİSİ ÜZERİNE BİR İNCELEME". Kader 17/1 (2019), 228-254. https://doi.org/10.18317/kaderdergi. 539643 |
