VAHİY ve İLHÂM BAĞLAMINDA ERKEN DÖNEM HANEFÎMÂTÜRÎDÎ KELÂM SİSTEMİNİN TASAVVUFLA İLİŞKİSİ

Yunus ERASLAN, (Milli Eğitim Bakanlığı, Türkiye)
Mahmut ÇINAR (Gaziantep Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Gaziantep, Türkiye)
Kader
5 0
Yıl: 2019 Cilt: 17 Sayı: 2 Sayfa Aralığı: 348 - 379 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.18317/kaderdergi.603869 İndeks Tarihi: 15-02-2021

VAHİY ve İLHÂM BAĞLAMINDA ERKEN DÖNEM HANEFÎMÂTÜRÎDÎ KELÂM SİSTEMİNİN TASAVVUFLA İLİŞKİSİ

Öz:
Modern zamanlarda Hanefî-Mâtürîdî kelâm sistemi ilham konusundaki ihtiyatlı tavrından dolayıgenellikle tasavvuf karşıtı ya da tasavvufa karşı mesafeli olarak algılanmıştır. Ancak gerek Mâtürîdîgerekse Hanefî-Mâtürîdî kelâmcıları eserlerinde ilham konusunu geniş bir anlam yelpazesinde sunarak,ilhamın varlığını kabul etmişlerdir. Bununla birlikte ilhamı objektif bir bilgi kaynağı olarak kabuletmemişlerdir. Ancak Mâverâünnehir coğrafyasında etkili olan sûfîlerin de Hanefî-Mâtürîdîkelâmcılarının ilhamın bağlayıcılığı ve objektif bilgi kaynağı olmadığı yönündeki düşüncelerine paralelbir anlayış içerisinde oldukları görülmektedir. Ayrıca Hanefî-Mâtürîdî kelâm sisteminin ilhamkonusundaki eleştirilerinin asıl hedefinin tasavvuf ve sûfîler olmadığı anlaşılmaktadır. Tasavvuf içindeonların eleştirilerini haklı çıkaracak şekilde bir düşünce içine giren bazı sûfîler olsa da bu eleştirilerinhedefinin Şiî-Bâtınî fırkalar olduğu anlaşılmaktadır. Bu makalede başta Mâtürîdî olmak üzere HanefîMâtürîdî kelâmcılarının ilham kavramına yükledikleri anlam ve ilhamın bilgi değeri, vahiyle irtibatlıbir şekilde incelenecektir. Bununla birlikte Hanefî-Mâtürîdî kültür havzasında varlık gösteren sûfîler ileŞiî-Bâtınî akımların konuyla ilgili değerlendirmelerine yer verilmek suretiyle Hanefî-Mâtürîdîkelâmcılarının ilham konusundaki tavırlarının sebepleri incelenecektir.
Anahtar Kelime:

THE RELATIONSHIP BETWEEN EARLY HANAFĪ-MĀTURĪDĪ KALĀM AND SUFISM WITH REGARDS TO WAHY AND ILHĀM

Öz:
In modern times, the Hanafī-Māturīdī Kalām system was generally perceived as anti-Sufi or distant from Sufism because of its cautious attitude towards ilhām (divine inspiration). However, by analysing the term ilhām extensively and presenting the term within a broader spectrum, both Māturīdī and Hanafī-Māturīdī theologians have accepted the existence of ilhām in their works. However, they did not accept ilhām as an objective source of knowledge. In parallel, Sufis who are influential in the geography of Transoxiana also have a parallel understanding of the Hanafī-Māturīdī theorists thought that inspiration is not a binding and objective source of information. This indicates that the main criticism of Hanafī-Māturīdī kalam on inspiration was not directly targeting Sufism and Sufis. Although, there were Sufis in Sufism who tried to justify this criticism, it is quite apparent that the target in the debate is the Shiite-Bātınī groups. In this article, the meaning of ilhām as Hanafī-Māturīdī theorists construe and the epistemic value of ilhām in their thought will be examined in connection with revelation. Additionally, the possible reasons of Hanafī-Māturīdī theorists’ approach towards ilhām will be examined by evaluating the Sufis and Shiite-Bātınī groups that exist around the Hanafī-Māturīdī cultural domain
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Afîfî, Ebu’l-A’lâ. Muhyiddîn İbnu’l-Arabî'nin Tasavvuf Felsefesi. Trc. Mehmet Dağ. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1975.
  • Ak, Ahmed. ‚Mâtürîdî Alimlere Göre İlhâmın Bilgi Kaynağı Olması Sorunu‛. İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/2 (Güz 2014): 129-146.
  • Alper, Hülya. İmam Mâtürîdî’de Akıl-Vahiy İlişkisi.4. Baskı. İstanbul: İz Yayıncılık, 2017.
  • Aslan, Abdülgaffar. ‚Kelâm’da İlhâmın Bilgi Değeri‛. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20/1 (2008): 25-45
  • Avcu, Ali. ‚Maveraünnehir Hanefî Hukukçularının İsmailîlik Algılarına Bir Bakış‛. IV. Şeyh Şa’ban-ı Velî Sempozyumu Hanefîlik-Mâturîdîlik (05-07Mayıs 2017). ed. Cengiz Çuhadar, Mustafa Aykaç, Yusuf Koçak. 47-54. Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi Matbaası, 2017.
  • Bağdadî, Abdulkâhir. Usûli’d-dîn. İstanbul: Devlet Matbaası, 1928.
  • Birsin, Mehmet. ‚Fıkıh Usulünde ilhâm ve Bunun Bilgi Değeri‛. Hz. Peygamber’in Nübüvvetinin Süresi ve Kapsamı. ed. Mahmut Çınar. 249-264. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 2015.
  • Câmî, Abdurrahman. Nefahatü'l-üns. Trc. Lamiî Çelebi. İstanbul: Marifet Yayınları, 1998.
  • Çınar, Mahmut. İmam Şarânî ve Muhyiddin İbnü'l Arabi’ye Göre Nübüvvet İnancı. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2013.
  • Debûsî, Ebû Zeyd Abdullāh (Ubeydullāh) b. Muhammed b. Ömer b. Îsâ. Takvîmu’ledille fî usûli’l-fıkh. thk. Halil Muhyiddîn el-Hüseyin. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’lİlmiyye, 2001.
  • Ebû Hanîfe, Nu‘mân b. Sâbit b. Zûtâ b. Mâh.‚el-Âlim ve’l-müteallim‛, İmam-ı A’zam’ın Beş Eseri. Nşr. Mustafa Öz. İstanbul: MÜİFV Yayınları, 1992.
  • Gazzâlî, Ebû Hâmid. İhyâ-u ulûmu’-d-dîn. Trc. Ahmet Serdaroğlu. 4 cilt. İstanbul: Bedir Yayınevi, ts.
  • Hizmetli, Sabri, ‚Karmatîler‛. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24: 510-514. Ankara: TDV Yayınları, 2001.
  • Hücvirî, Ebü’l-Hasen Alî b. Osmân b. Ebî Alî el-Cüllâbî. Keşfu’l-mahcûb. Trc. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1982.
  • İbn Manzûr, Ebü’l-Fazl Cemâlüddîn Muhammed el-Ensârî. ‚Vahy‛. Lisânü’larab.15: 479-480.15 cilt. Beyrut: Dâru Sâder, 2010.
  • İhvân-ı Safâ. Resâilü ihvâni’s-safâ. 3 cilt. Kum: Mektebetü’l-A’lâmü’l-İslâmî, 1405.
  • İsfahânî, Ebü’l-Kāsım Hüseyn b. Muhammed b. el-Mufaddal er-Râgıb. ‚İlhâm‛. Müfredâtü elfâzi’l-Ķur’ân. Thk. Safvân Adnân Dâvûdî. 748. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 2009.
  • İlhan, Avni. ‚Bâtıniyye‛. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5: 190-194. Ankara: TDV Yayınları, 1992.
  • Kelabâzî, Muhammed b. İbrâhim. et-Taarruf. Trc. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2013.
  • Kuleynî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Ya‘kūb b. İshâk. el-Kâfî. Thk. Ali Ekber Ğıffârî. 5. Baskı. Tahran: Dârul Kütübil İslâmî, 1363.
  • Kureşî, İbn Ebî’l-Vefa Muhyiddîn Abdulkâdir b. Muhammed. el-Cevâhiru’lmudıyyefi tabakâti’l-hanefiyye. Thk. Abdulfettah Muhammed el-Hulv. 5 cilt. Kahire: Hicrli’t-tıbaa ve’n-neşr, 1993.
  • Leknevî, Muhammed Abdulhay. el-Fevâidu’l-behiyye fî terâcimi’l-hanefiyye. Thk. Muhammed Bedruddin Ebu Firas. Kahire: y.y., 1324.
  • Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Kitâbu’t-Tevhîd. Trc. Bekir Topaloğlu. İstanbul: İSAM Yayınları, 2015.
  • Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vîlâtu’l-Kur’ân. Nşr. Bekir Topaloğlu. 18 cilt. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2005-2007.
  • Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vîlât Tercümesi. Ed. Yusuf Şevki Yavuz.18 cilt. İstanbul: Ensar Yayınları, 2015-2019.
  • Nesefî, Ebü’l-Muîn Meymûn b. Muhammed b. Muhammed b. Mu‘temid. Tebṣıratü’l-edille fî uṣûli’d-dîn. thk. Hüseyin Atay. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlık Yayınları, 1993.
  • Nesefî, Ömer. ‚Kitâb fî mezâhibi’l-mutasavvıfa‛. et-Taarruf. Trc. Süleyman Uludağ.261-267. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2013.
  • Rudolph, Ulrıch. Mâtürîdî. Trc. Özcan Taşçı. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2017.
  • Saffâr, Ebû İshâk İbrâhim ez-Zâhid. Telḫîṣü’l-edille li-ḳavâʿidi’t-tevḥîd. Nşr. Angelika Brodersen. 2 Cilt. Beyrut: el-Ma‘hedü’l-Almânî li-ebhâsi’ş-Şarkiyye, 1432/2011.
  • Sâlimî, Ebû Şekûr. et-Temhîd fi beyani’t-tevhîd. Dehli: el-Matbau’l-Farukî, 1309.
  • Semerkandî, Ebû Leys. Tefsîru Semerkandî el-müsemmâ Bahru’l-Ulûm. Thk. Ali Muhammed Muavvıd-Adil Ahmed Abdulmevcûd-Zekeriyyâ Abdulmecîd. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlmiyye, 1993/1413.
  • Semerkandî, Alâuddîn. Mîzânu’l-usûl fi netâici’l-ukûl. Thk. Abdulmelik Abdurrahman Esedi’s-Suudî. 2 cilt. Mekke: Câmiatü Ümmü’l-Kurâ, 1984.
  • Serahsî, Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. Usûlu’s-Serahsî. thk. Ebü’l-Vefa el-Efgani. Haydarabad: Lecnetü’l-Meârifi’n-Nu’mâniyye, 1193.
  • Soğukoğlu, Fehmi. Sûfî ve Şiîlerde Bilgi Anlayışı. Doktora Tezi, Sakarya Üniversitesi, 2017.
  • Süleym b. Kays, Ebû Sâdık. Kitabü Süleym b. Kays. Thk. Muhammed Bâkır elEnsârî. Kum: y.y., 2006.
  • Sem’ânî,Ebû Sa‘d Abdülkerîm b. Muhammed b. Mansûr. el-Ensâb. Nşr. Abdurrahman b. Yahyâ el-Muallimî. 13 Cilt. Haydarâbâd: Dâiratü Meârifi Osmâniyye, 1977.
  • Şehristânî, Abdilkerîm b. Ahmed. el-Milel ve’n-nihal. Thk. Ahmed Fehmi Muhammed. 3 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’İlmiyye, 1992/1413.
  • Şerif Râdî, Ebü’l-Hasen Muhammed b. el-Hüseyn b. Mûsâ b. Muhammed. Hasâisü’l-eimme. Thk. Muhammed el-Hâdî el-Emînî. Meşhed: Mecmeu buhûsi’lİslâmiyye, 1406.
  • Şeyh Müfîd, Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed b. en-Nu‘mân el-Hârisî. Tashîhü i’tikâdi’l-imamiyye. Thk. Hüseyin Dergâhi. Kum: el-Mu’temerul Alemi, 1413.
  • Şeyh Müfîd, Ebû Abdillâh Muhammed b. Muhammed b. en-Nu‘mân el-Hârisî. Evâilü’l-makâlât. Thk. İbrâhim Ensari. Kum: el-Mu’temerul Alemi, 1413.
  • Şeyh Sadûk, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Alî b. el-Hüseyn b. Mûsâ b. Bâbeveyh elKummî. İlelü’ş-şerai‘. Thk. Seyyid Muhammed Sâdık. Necef: el-Mektebetü’lHaydariyye, 1966.
  • Tehânevî, Muhammed Ali b. Ali. ‚Vahy‛. Keşşâfi ıstılâhâti’l-fünûn. Nşr. Ali DahrûcAbdullah Hâlidî. 2:1772. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1996.
  • Tehânevî, Muhammed Ali b. Ali. ‚İlhâm‛. Keşşâfi ıstılâhâti’l-fünûn. Nşr. Ali Dahrûc-Abdullah Hâlidî. 1: 256-257. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1996.
  • Tirmizî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali el-Hakîm. Tahsîlu nezâiru’l-Kur’ân. Thk. Hüsnî Nasr Zeydân. Kahire: Mektebetü Ammâr, 1969.
  • Tirmizî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali el-Hakîm. Hatmü’l-velâye. Thk. Osman İsmail Yahya. Beyrut: Matbaatü Kasüleykiyye, 1965.
  • Üsmendî, Ebü’l-Feth Alâüddîn Muhammed b. Abdilhâmîd b. Hüseyn Üsmendî esSemerkandî. Lübâbü’l-kelâm. Thk. M. Sait Özervarlı. 2. Baskı. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2019.
  • Yavuz, Yusuf Şevki. ‚İlhâm‛. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22: 98-100. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
APA ERASLAN Y, ÇINAR M (2019). VAHİY ve İLHÂM BAĞLAMINDA ERKEN DÖNEM HANEFÎMÂTÜRÎDÎ KELÂM SİSTEMİNİN TASAVVUFLA İLİŞKİSİ. , 348 - 379. 10.18317/kaderdergi.603869
Chicago ERASLAN YUNUS,ÇINAR MAHMUT VAHİY ve İLHÂM BAĞLAMINDA ERKEN DÖNEM HANEFÎMÂTÜRÎDÎ KELÂM SİSTEMİNİN TASAVVUFLA İLİŞKİSİ. (2019): 348 - 379. 10.18317/kaderdergi.603869
MLA ERASLAN YUNUS,ÇINAR MAHMUT VAHİY ve İLHÂM BAĞLAMINDA ERKEN DÖNEM HANEFÎMÂTÜRÎDÎ KELÂM SİSTEMİNİN TASAVVUFLA İLİŞKİSİ. , 2019, ss.348 - 379. 10.18317/kaderdergi.603869
AMA ERASLAN Y,ÇINAR M VAHİY ve İLHÂM BAĞLAMINDA ERKEN DÖNEM HANEFÎMÂTÜRÎDÎ KELÂM SİSTEMİNİN TASAVVUFLA İLİŞKİSİ. . 2019; 348 - 379. 10.18317/kaderdergi.603869
Vancouver ERASLAN Y,ÇINAR M VAHİY ve İLHÂM BAĞLAMINDA ERKEN DÖNEM HANEFÎMÂTÜRÎDÎ KELÂM SİSTEMİNİN TASAVVUFLA İLİŞKİSİ. . 2019; 348 - 379. 10.18317/kaderdergi.603869
IEEE ERASLAN Y,ÇINAR M "VAHİY ve İLHÂM BAĞLAMINDA ERKEN DÖNEM HANEFÎMÂTÜRÎDÎ KELÂM SİSTEMİNİN TASAVVUFLA İLİŞKİSİ." , ss.348 - 379, 2019. 10.18317/kaderdergi.603869
ISNAD ERASLAN, YUNUS - ÇINAR, MAHMUT. "VAHİY ve İLHÂM BAĞLAMINDA ERKEN DÖNEM HANEFÎMÂTÜRÎDÎ KELÂM SİSTEMİNİN TASAVVUFLA İLİŞKİSİ". (2019), 348-379. https://doi.org/10.18317/kaderdergi.603869
APA ERASLAN Y, ÇINAR M (2019). VAHİY ve İLHÂM BAĞLAMINDA ERKEN DÖNEM HANEFÎMÂTÜRÎDÎ KELÂM SİSTEMİNİN TASAVVUFLA İLİŞKİSİ. Kader, 17(2), 348 - 379. 10.18317/kaderdergi.603869
Chicago ERASLAN YUNUS,ÇINAR MAHMUT VAHİY ve İLHÂM BAĞLAMINDA ERKEN DÖNEM HANEFÎMÂTÜRÎDÎ KELÂM SİSTEMİNİN TASAVVUFLA İLİŞKİSİ. Kader 17, no.2 (2019): 348 - 379. 10.18317/kaderdergi.603869
MLA ERASLAN YUNUS,ÇINAR MAHMUT VAHİY ve İLHÂM BAĞLAMINDA ERKEN DÖNEM HANEFÎMÂTÜRÎDÎ KELÂM SİSTEMİNİN TASAVVUFLA İLİŞKİSİ. Kader, vol.17, no.2, 2019, ss.348 - 379. 10.18317/kaderdergi.603869
AMA ERASLAN Y,ÇINAR M VAHİY ve İLHÂM BAĞLAMINDA ERKEN DÖNEM HANEFÎMÂTÜRÎDÎ KELÂM SİSTEMİNİN TASAVVUFLA İLİŞKİSİ. Kader. 2019; 17(2): 348 - 379. 10.18317/kaderdergi.603869
Vancouver ERASLAN Y,ÇINAR M VAHİY ve İLHÂM BAĞLAMINDA ERKEN DÖNEM HANEFÎMÂTÜRÎDÎ KELÂM SİSTEMİNİN TASAVVUFLA İLİŞKİSİ. Kader. 2019; 17(2): 348 - 379. 10.18317/kaderdergi.603869
IEEE ERASLAN Y,ÇINAR M "VAHİY ve İLHÂM BAĞLAMINDA ERKEN DÖNEM HANEFÎMÂTÜRÎDÎ KELÂM SİSTEMİNİN TASAVVUFLA İLİŞKİSİ." Kader, 17, ss.348 - 379, 2019. 10.18317/kaderdergi.603869
ISNAD ERASLAN, YUNUS - ÇINAR, MAHMUT. "VAHİY ve İLHÂM BAĞLAMINDA ERKEN DÖNEM HANEFÎMÂTÜRÎDÎ KELÂM SİSTEMİNİN TASAVVUFLA İLİŞKİSİ". Kader 17/2 (2019), 348-379. https://doi.org/10.18317/kaderdergi.603869
Sayfa Oluşturulma Tarihi
23-04-2024 16:40

İLETİŞİM

TÜBİTAK ULAKBİM TR Dizin

Yüzüncüyıl, İşçi Blokları Mahallesi

Muhsin Yazıcıoğlu Caddesi No:51/C

06530 Çankaya / ANKARA +90 (312) 298 92 00

trdizin@tubitak.gov.tr

TÜBİTAK ULAKBİM Ulusal Akademik Ağ ve Bilgi Merkezi Cahit Arf Bilgi Merkezi © Tüm Hakları Saklıdır. Gizlilik Politikası Kullanım Şartları