VA‘D-VAÎD KONUSUNDA MÂTÜRÎDÎ’NİN MU‘TEZİLE’YE YÖNELTTİĞİ ELEŞTİRİLER

Yıl: 2020 Cilt: 18 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 61 - 86 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 13-02-2021

VA‘D-VAÎD KONUSUNDA MÂTÜRÎDÎ’NİN MU‘TEZİLE’YE YÖNELTTİĞİ ELEŞTİRİLER

Öz:
İtikadî mezhepler arasında tartışılan va‘d-vaîd konusu temelde büyük günah problemiyle ilgili önemli birkonudur. Büyük günah sorunu çerçevesinde iman-amel ilişkisi bağlamında ele alınan bu önemli konu, ortayaçıkan fırkaların iman tanımlarına bağlı olarak şekillenmiştir. Va‘d ve vaîd ayetleri, kapsamı açısından elealınarak umum veya husus ifade edip etmediği, ilâhî va‘d ve vaîdin değişip değişmeyeceği gibi sorularıncevapları aranmıştır. Başlangıçta Mürcie ile Mu‘tezile arasında meydana gelen tartışmalar daha sonraki süreçteMâtürîdîler’le Mu‘tezile kelâmcıları arasında önemli tartışma konularından birisi olmuştur. İmam Mâtürîdî,konu hakkında Hâricîler ve Mu‘tezile’ye ortak eleştiriler getirmekle birlikte daha ziyade Mu‘tezilî düşünceyieleştirmektedir. Mu‘tezile, bu ilkeyi ilâhî adaletin bir gereği olarak mü’minleri ödüllendirip isyankârlarıcezalandırmanın Allah’a vacip olduğu düşüncesi üzerinden ele almaktadır. Onlara göre tövbe edilmeyen büyükgünah ebedî olarak cehennemde kalmayı gerektirdiği için o kişiye şefaat edilmesi de mümkün değildir. AncakMâtürîdî, sürekli bir tasdik hali olan imanın ebedî cezaya engel olduğunu vurgulayarak adalet noktasında böylebir iddianın geçerli olmayacağını savunmaktadır. Bu makalede Mâtürîdî’nin eleştirileri, konuyla doğrudanilişkili olan ilâhî adalet, büyük günah ve şefaat açısından ele alınmıştır.
Anahtar Kelime:

MĀTURĪDĪ’S CRITISIZM TOWARD MU‘TAZILAH ON THE ISSUE OF THE PROMISE AND THE THREAT (AL-WA‘D WA AL-WA‘ĪD)

Öz:
The promise and the threat (al-wa’d wa al-wa‘īd) issue, which has been debated among theological sects, is primarily related to the problem of grave sin. This critical issue discussed in the framework of the problem of grave sin and in the context of the faith-action relationship has been shaped based on the definitions of faith of the emerging sects. Through examining the Qur’ān verses about al-wa’d and al-wa‘īd, answers to such questions whether the Qur’ān verses about to indicate generality (‘umūm) or specification (khusūs) and whether divine promise and threat can change have been sought. In the beginning, the disputations occurring between Murji’ah and Mu‘tazilah, afterward, have become one of the essential matters of debate among Māturīdīs and the Mu‘tazilī scholars. Even though Imām Māturīdī expresses common criticisms against Khawārij and Mu‘tazilah, he mainly condemns the Mu‘tazilī doctrine. Mu‘tazilah treats the principle in question based on the idea that, by force of divine justice, it is necessary for God to reward the faithful and punish the disobedient. According to them, because a grave sin that is not repented requires to stay permanently in the hell, intercession (shafā‘ah) is not possible for such a person. However, Māturīdī argues that a claim of this kind cannot be valid from the point of justice by emphasizing that faith, which is a state of constant assent, prevents the punishment. In this essay, Māturīdī’s criticisms have been discussed with regard to directly related issues such as justice, grave sin, and intercession.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdillâh Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî. el-Müsned. nşr. Ebû Hâcir Muhammed Saîd Besyûnî. Beyrut: y.y., 1405/1985.
  • Aktepe, Orhan. “Mu‘tezile ve Ehl-i Sünnet’e Göre Va‘d Ve Vaîd İlkesi”. Kelâm Araştırmaları 9/1 (2011), 157‐178.
  • Alıcı, Mustafa. “Şefaat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 38/411-412. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
  • Cüveynî, İmâmü’l-Harameyn Abdülmelik. Kitabü’l-İrşâd-İnanç Esasları Kılavuzu, çev. Komisyon. Ankara: TDV Yayınları, 2016.
  • Çelebi, İlyas. “Mu‘tezile”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31/391-401. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
  • Elik, Hasan. “Kur‘ân'da İnsanın Sorumluluğu, Va‘d-Vaîd ve İlâhî Af”. Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi 14 (2004), 65-77.
  • Eş’arî, Ebu’l Hasan Alî b. İsmâil. Makâlâtü’l-İslamiyyîn ve ihtilâfû’l-musallîn. thk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamîd. Kahire: Mektebetü’n-Nahdati’l-Mısriyye, 1369/ 1950.
  • İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Cemalüddin Muhammed. Lisânü’l-Arab. nşr. Abdullah Ali el-Kebîr vd. 6 Cilt. Kahire: Dârü’l-Maârif, ts.
  • Kâ‘bî, Ebu’l-Kâsım Abdullah b. Ahmed b. Mahmud el-Belhî. Kitâbu’l-Makâlât ve meahû uyûnu’l-mesâil ve’l-cevâbât. thk. Hüseyin Hansu-Râcih Kürdî-Abdülhamid Kürdî. İstanbul: Kuramer / Amman: Dâru’l-Feth, 2018/1439.
  • Kādî Abdülcebbâr, Ebu’l-Hasen b. Ahmed b. Abdilcebbâr el-Hemedânî. el-Muğnî fî ebvâbi’ttevḥîd ve’l-ʿadl (et-Teklîf). thk. Muhammed Khodor Nabha. c. 11. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'lİlmiyye, 2012.
  • Kādî Abdülcebbâr. el-Muğnî fî ebvâbi’t-tevhîd ve’l-‘adl (el-Aslah, İstihkâku’z-zem, et-Tevbe), thk. Mustafa es-Sekâ. c. 14. Kahire, 1385/1965.
  • Kādî Abdülcebbâr. “el-Muhtasar fî usûli’d-dîn”. Resâilü’l-adl ve’t-tevhid. thk. Muhammed Ammâra. Kahire: Dârü’l-Hilâl, 1971.
  • Kādî Abdülcebbâr. Şerhu’l-usûli’l-hamse. çev. İlyas Çelebi. 2 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2013.
  • Koçoğlu, Kıyasettin. Mâtürîdî’nin Mu‘tezile’ye Bakışı. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2005.
  • Kutlu, Sönmez. Türklerin İslamlaşma Sürecinde Mürcie ve Tesirleri. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
  • Kutlu, Sönmez. "Va‘d ve Vaîd". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/414-415. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
  • Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed. Kitâbü’t-Tevhîd. thk. Bekir Topaloğlu- Muhammed Aruçi. İstanbul: Mektebetü’l-İrşâd/Beyrut: Dâr Sâder, 1422/2001.
  • Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed. Kitâbü’t-Tevhîd Tercümesi. çev. Bekir Topaloğlu. Ankara: TDV İsam Yayınları, 2009.
  • Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed. Te’vîlâtü’l-Kur‘ân. thk. Murat Sülün/Abdullah Başak/M. Masum Vanlıoğlu. 18 Cilt. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2007/2010.
  • Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed. Te’vîlâtü’l-Kur‘ân Tercümesi. çev. İbrahim Tüfekçi. ed. Yusuf Şevki Yavuz. 18 Cilt. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2018.
  • Musahanov, Yuldus. Mâturidi’nin Mu’tezile Eleştirisi (Ebu’l-Kasım el-Ka’bî el-Belhî bağlamında). Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2009.
  • Nesefî, Ebû’l-Muîn Meymun b. Mekhûl. Tabsiratü’l-edille fî usûli’d-dîn, thk. Hüseyin Atay/Şaban Ali Düzgün. 2 Cilt. Ankara: DİB Yayınları, 2003.
  • Nesefî, Ebû’l-Muîn Meymun b. Mekhûl. et-Temhîd fî usûli’d-dîn, nşr. Abdülhay Kâbîl. Kahire: Dârü’s-Sekâfe, 1407/1987.
  • Öztürk, Resul. “Kadızade Mehmed Efendi'nin Va‘d ve Vaîd Risalesi”, Erzurum İspirli Kadızade Mehmed Arif Efendi ve Ömer Efendi Sempozyumu, ed. Ömer Kara. 185-197. Erzurum: 2014.
  • Râgıb el-İsfehânî, Ebu’l-Kasım Hüseyin b. Muhammed. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. nşr. Muhammed Seyyid Keylânî. Beyrut: Dâru’l-Mârife, ts.
  • Râzi, Muhammed b. Ömer b. Hüseyin Fahreddin. Tefsir-i kebîr (Mefâtihu’l-gayb). çev. Komisyon. 23 Cilt. Ankara: Akçağ Yayınları, ts.
  • Sâbûnî, Nureddin. el-Bidâye fî usûli’d-dîn-Mâturîdiyye Akaidi. çev. Bekir Topaloğlu. Ankara: DİB Yayınları, 1995.
  • Şehristânî, Muhammed b. Abdülkerim. el-Milel ve’n-nihâl. nşr. Ahmed Fehmi Muhammed. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
  • Taftâzânî, Sa’duddin Mesud b. Ömer. Şerhu’l-Akâid, thk. Tâhâ Abdürrauf Sa’d. Mektebetü’lEzheriyye li’t-Türâs, 1421/2000.
  • Terzioğlu, Hülya. “Mâtürîdî’de Hikmet ve Rahmet Bağlamında Günahkârın İmanî Durumu”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 11/55 (2018), 1059-1067.
  • Tirmizî, Ebu İsa Muhammed b. İsa. es-Sünen. thk. Ahmed Muhammed Şakir-Muhammed Fuad Abdülbâki-İbrahim Atve. 5 Cilt. Mısır: Mustafa el-Bâbî el-Halebî Matbaası, 1395/1975.
  • Topaloğlu, Bekir - Çelebi, İlyas. Kelâm Terimleri Sözlüğü. İstanbul: İSAM Yayınları, 2015.
  • Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî. el-Keşşâf an hakâiki gavâmidi’t-tenzîl ve uyûni’l-ekâvil fi vucûhi’t-te’vil, Keşşâf Tefsiri. (Metin-çeviri) çev. Komisyon. 6 Cilt. İstanbul: TYEKB Yayınları, 2016-2018.
APA Altındaş M (2020). VA‘D-VAÎD KONUSUNDA MÂTÜRÎDÎ’NİN MU‘TEZİLE’YE YÖNELTTİĞİ ELEŞTİRİLER. , 61 - 86.
Chicago Altındaş Mücteba VA‘D-VAÎD KONUSUNDA MÂTÜRÎDÎ’NİN MU‘TEZİLE’YE YÖNELTTİĞİ ELEŞTİRİLER. (2020): 61 - 86.
MLA Altındaş Mücteba VA‘D-VAÎD KONUSUNDA MÂTÜRÎDÎ’NİN MU‘TEZİLE’YE YÖNELTTİĞİ ELEŞTİRİLER. , 2020, ss.61 - 86.
AMA Altındaş M VA‘D-VAÎD KONUSUNDA MÂTÜRÎDÎ’NİN MU‘TEZİLE’YE YÖNELTTİĞİ ELEŞTİRİLER. . 2020; 61 - 86.
Vancouver Altındaş M VA‘D-VAÎD KONUSUNDA MÂTÜRÎDÎ’NİN MU‘TEZİLE’YE YÖNELTTİĞİ ELEŞTİRİLER. . 2020; 61 - 86.
IEEE Altındaş M "VA‘D-VAÎD KONUSUNDA MÂTÜRÎDÎ’NİN MU‘TEZİLE’YE YÖNELTTİĞİ ELEŞTİRİLER." , ss.61 - 86, 2020.
ISNAD Altındaş, Mücteba. "VA‘D-VAÎD KONUSUNDA MÂTÜRÎDÎ’NİN MU‘TEZİLE’YE YÖNELTTİĞİ ELEŞTİRİLER". (2020), 61-86.
APA Altındaş M (2020). VA‘D-VAÎD KONUSUNDA MÂTÜRÎDÎ’NİN MU‘TEZİLE’YE YÖNELTTİĞİ ELEŞTİRİLER. Kader, 18(1), 61 - 86.
Chicago Altındaş Mücteba VA‘D-VAÎD KONUSUNDA MÂTÜRÎDÎ’NİN MU‘TEZİLE’YE YÖNELTTİĞİ ELEŞTİRİLER. Kader 18, no.1 (2020): 61 - 86.
MLA Altındaş Mücteba VA‘D-VAÎD KONUSUNDA MÂTÜRÎDÎ’NİN MU‘TEZİLE’YE YÖNELTTİĞİ ELEŞTİRİLER. Kader, vol.18, no.1, 2020, ss.61 - 86.
AMA Altındaş M VA‘D-VAÎD KONUSUNDA MÂTÜRÎDÎ’NİN MU‘TEZİLE’YE YÖNELTTİĞİ ELEŞTİRİLER. Kader. 2020; 18(1): 61 - 86.
Vancouver Altındaş M VA‘D-VAÎD KONUSUNDA MÂTÜRÎDÎ’NİN MU‘TEZİLE’YE YÖNELTTİĞİ ELEŞTİRİLER. Kader. 2020; 18(1): 61 - 86.
IEEE Altındaş M "VA‘D-VAÎD KONUSUNDA MÂTÜRÎDÎ’NİN MU‘TEZİLE’YE YÖNELTTİĞİ ELEŞTİRİLER." Kader, 18, ss.61 - 86, 2020.
ISNAD Altındaş, Mücteba. "VA‘D-VAÎD KONUSUNDA MÂTÜRÎDÎ’NİN MU‘TEZİLE’YE YÖNELTTİĞİ ELEŞTİRİLER". Kader 18/1 (2020), 61-86.