Yıl: 2018 Cilt: 6 Sayı: 2 Sayfa Aralığı: 262 - 281 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.18795/gumusmaviatlas.456710 İndeks Tarihi: 25-02-2021

Türk Dilinde T- ~ K- Denkliği

Öz:
Kimi Türk lehçelerinde t- ile başlayan birkaç sözcüğün anlam değişimine uğramadan başka lehçelerde k- ile başladığı görülüyor. Birbirlerinin yerine geçen t ve k ünsüzlerinin sesbirim değerleri farklıdır. Ancak tespit ettiğimiz sözcüklerde birbirlerinin yerine geçtiklerinde herhangi bir anlam değişikliğine neden olmadıklarından birbirinin dengi konumundadırlar. Günümüze değin Türk lehçeleri üzerine yapılan çalışmalarda, Türk lehçelerinin fonetik sınıflandırılmalarında söz başı t-/k- sorununa değinilmemiştir. Bu incelemede Türkçenin çağdaş ve tarihî lehçeleri göz önünde bulundurarak top/kop “çok”; kay-/tay- “kaymak” gibi sözcüklerde görülen t- / k- denkliği üzerinde durulmuştur. Bu denkliğin nasıl ortaya çıktığı sorusu yanıtlanmak istenmiştir. Bu doğrultuda çağdaş Türk lehçelerinde t-li ve k-li biçimleri olan sözcüklerin eski ve orta dönem Türk kaynaklarındaki kullanımları gözden geçirilmiştir. Günümüz Türk lehçelerinde t-li ve k-li biçimleri olan sözcüklerin tarihî Türk kaynaklarında da iki biçimli kullanımı bu sorunun Ön Türkçeye kadar uzandığını göstermektedir. Söz başı t- / k- ünsüzlerinden hangisinin özgün, hangisinin ötekinden çıktığı sorusunu yanıtlamak için Türk lehçelerinde t-li ve k-li biçimleri olan sözcüklerin Altay dillerindeki izleri araştırıldı. Böylece Türkçe üzerinde başladığımız söz başı t-/k- sorunu incelemesi, orta ve eski Türkçe üzerinden Ön Türkçeye kadar uzanmış oldu.
Anahtar Kelime:

Equıvalence Of T-, K- In Turkish Language

Öz:
In some Turkic dialects there are several words beginning with t- which occur as words beginning with k- in other Turkic dialects without difference in their senses. Phonetic values of the interchangeable t and k consonants are different. However, in the words we have identified, they are in equal state since they replace each other without changing the senses of the words. Up to now, the problem of initial t- / k- has not been dealt with in Turkic studies and in phonetic classification of the Turkic dialects. This study, examining modern and historical Turkic dialects, discusses t- / k- correspondence as it is observed in the words such as top / kop “many, much”, kay- / tay- “to slide”. This study tries to answer the question of the source of this correspondence. In this respect, the occurences of the words displaying t- and k- in modern languages are reanalyzed in middle and early Turkic resources. Words having t- and k- forms in the contemporary varieties of Turkish language also have two forms in historical Turkic sources and this traces the problem back to the Pre-Turkic. In order to identify whether t- forms or k- forms are original phonemes, the traces of this words in the Altaic languages are investigated. Hence the study which began with evaluation of the initial t- / k- in modern Turkish, through middle and early Turkic, extended to Pre-Turkic.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • ARAT, Reşit Rahmeti (1953). Türk Şivelerinin Tasnifi, Türkiyat Mecmuası X (59-139), İstanbul.
  • ARİYANPU KAŞANİ, Menuçehr ( فارسی زبان اورپایی و ھند ھای ریشھ فرھنگ .( 2005 (Fars Dilinin Hint-Avrupa Kökenliler Sözlüğü), Cehâd-é Dânéşgâh-î Yay., İsfahan.
  • BASKAKOV, N. A. (1991). Gagauz Türkçesinin Sözlüğü, (Çev. İsmail Kaynak, Mecit Doğru), Türk Kültür Bakanlığı Yay. Ankara.
  • CLAUSON, Sır Gerhard (972). An Etymological Dictionary Of Pre-thirteenth Century Turkish, Oxford. Derleme Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yay. Ankara, 2009.
  • DOERFER, Gerhard (1963-1967). Türkische und mongolische Elemente im Neupersischen, Wiesbaden.Unter besonderer Berücksichtigung älterer neupersischer Geschichtsquellen, vor allem der Mongolen- und Timuridenzeit, I, II, III, IV Cilt, Wiesbaden.
  • EMRE, Ahmet Cevat (1949). Türk Lehçelerinin Mukayeseli Grameri Fonetik, TDK. Yayınları, Ankara.
  • ERARSLAN, Kemal (2012). Eski Uygur Türkçesi Grameri, Türk Dil Kurumu Yay. Ankara 2012.
  • ERCİLASUN, Ahmet B., Ziyat, Akkoyunlu 2015. Kâşgarlı Mahmut Dîvânu Lugât’it-Türk, Türk Dil Kurumu Yay. Ankara.
  • JANUZAKOV, T. (2008). Kazak Tilinin Tüsindirme Sözdigi (Kazak Dilinin Açıklamalı Sözlüğü), Dayk Yayınlar, Almatı.
  • Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü (1991). Kültür Bakanlığı Yay. (Yayına Hazırlayan: A. B. Ercilasun), Ankara.
  • KOLTSA, E. K.; G. A. Gadjieva (1991). Gagauz Türkçesi Sözlüğü, Kültür Bakanlığı, Ankara.
  • KYÝASOWA, G.; A. Geldimyradow; H. Durdyýew (2016). Türkmen Dilinin Düşündirişli Sözlüğü, Aşkabat.
  • MOÎN, Mohammed (2002). Ferheng-e Moin (Moin Sözlüğü), Edenâ Yay. Tahran.
  • NASKALİ GÜRSOY, Emine; Viktor Butanayev; Almagül İsina; vb. (2007). Hakas Türkçesi Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yay. Ankara.
  • NASKALİ GÜRSOY, Emine; Muvaffak Duranlı (1999). Altay Türkçesi Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yay. Ankara.
  • NOURAİ, Ali (2013). An Etymological Dictionary of Persian , English and other Indo-European Languages.
  • ORUCOV, Eliheyder; Behruz Abdullayev; Nergiz Rehimzadeh (2006). Azerbaycan Dilinin İzahlı Lügati, Baku.
  • ÖZDEMİR, Hakan (2015), Nazal Ünlü ve Zamir N’si Üzerine, Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science / Yıl: 2, Sayı: 4, s. 130-139.
  • SEREBRENNİKOV, B. A.; N. Z. Gadjieva (2011). Türk Yazı Dillerinin Karşılaştırmalı Tarihi Grameri, Türkçeye Çev.: Tevfik Haciyev, Mustafa Öner, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara.
  • STAROSTİN, S. A.; A. V. Dybo, O. A. Mudrak (2003). An Etymological Dictionary of Altaic Languages. Tarama Sözlüğü (2009). Türk Dil Kurumu Yay. Ankara.
  • TENİŞEV, E.R. (1984). Sravnitelno-İstoriçeskaya Grammatika Tyurkskih Yazıkov: Fonetika. Moskva.
  • TOPARLI, Recep; Hanifi Vural; Recep Karaatlı (2014). Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, TDK Yay. Ankara. Türkçe Sözlük (1998) Türk Dil Kurumu Yay. Ankara.
  • YUDAHİN, K. K. (2011). Kırgız Sözlüğü, Türk Dilo Kurumu Yay. Ankara.
APA kızılözen C (2018). Türk Dilinde T- ~ K- Denkliği. , 262 - 281. 10.18795/gumusmaviatlas.456710
Chicago kızılözen Cihangir Türk Dilinde T- ~ K- Denkliği. (2018): 262 - 281. 10.18795/gumusmaviatlas.456710
MLA kızılözen Cihangir Türk Dilinde T- ~ K- Denkliği. , 2018, ss.262 - 281. 10.18795/gumusmaviatlas.456710
AMA kızılözen C Türk Dilinde T- ~ K- Denkliği. . 2018; 262 - 281. 10.18795/gumusmaviatlas.456710
Vancouver kızılözen C Türk Dilinde T- ~ K- Denkliği. . 2018; 262 - 281. 10.18795/gumusmaviatlas.456710
IEEE kızılözen C "Türk Dilinde T- ~ K- Denkliği." , ss.262 - 281, 2018. 10.18795/gumusmaviatlas.456710
ISNAD kızılözen, Cihangir. "Türk Dilinde T- ~ K- Denkliği". (2018), 262-281. https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.456710
APA kızılözen C (2018). Türk Dilinde T- ~ K- Denkliği. Mavi Atlas, 6(2), 262 - 281. 10.18795/gumusmaviatlas.456710
Chicago kızılözen Cihangir Türk Dilinde T- ~ K- Denkliği. Mavi Atlas 6, no.2 (2018): 262 - 281. 10.18795/gumusmaviatlas.456710
MLA kızılözen Cihangir Türk Dilinde T- ~ K- Denkliği. Mavi Atlas, vol.6, no.2, 2018, ss.262 - 281. 10.18795/gumusmaviatlas.456710
AMA kızılözen C Türk Dilinde T- ~ K- Denkliği. Mavi Atlas. 2018; 6(2): 262 - 281. 10.18795/gumusmaviatlas.456710
Vancouver kızılözen C Türk Dilinde T- ~ K- Denkliği. Mavi Atlas. 2018; 6(2): 262 - 281. 10.18795/gumusmaviatlas.456710
IEEE kızılözen C "Türk Dilinde T- ~ K- Denkliği." Mavi Atlas, 6, ss.262 - 281, 2018. 10.18795/gumusmaviatlas.456710
ISNAD kızılözen, Cihangir. "Türk Dilinde T- ~ K- Denkliği". Mavi Atlas 6/2 (2018), 262-281. https://doi.org/10.18795/gumusmaviatlas.456710