Ebu’l-Hasan el-Eş’arî’de Nedensellik Karşıtlığı: Âdet Nazariyesi
Yıl: 2019 Cilt: 19 Sayı: 2 Sayfa Aralığı: 535 - 551 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.33420/marife.620328 İndeks Tarihi: 18-03-2021
Ebu’l-Hasan el-Eş’arî’de Nedensellik Karşıtlığı: Âdet Nazariyesi
Öz: Kelâm ilminde nedensellik, sebep ile sonuç arasındaki ilişkiyi konu edinmektedir. İster tabiattaki hadiselerle bağlantılı olsun, isterse Allah-âlem ilişkisiyle bağlantılı olsun neden ile sonuç arasındaki ilişkinin zorunlu bir ilişki olup olmadığı hususu nedensellik meselesi bağlamında tartışılmaktadır. Tabiatçı düşünürlere göre her bir nesnede bir tabiat vardır ve âlemdeki tüm olaylar bu tabiatlar doğrultusunda gerçekleşmektedir. Âdet nazariyesinde ise, tabiatta cereyan eden tüm olaylardaki neden-sonuç ilişkisinde bir zorunluluğun olmadığı, sadece alışkanlıklarımız neticesinde bir ilişkinin olduğu kanısına varıldığı ifade edilmektedir. Bu çalışmada tabiattaki hadiselerin hem kendi aralarında hem de Allah Teâlâ ile olan ilişkilerinde bir zorunluluk arz edip etmediği konusu Ebu’l-Hasan el-Eş’arî’nin görüşleri bağlamında ele alınmaktadır. Eş’arî, tabiatta meydana gelen hadiselerin belli bir tabiat doğrultusundan ya da nesnelerin i’timâdlarından mütevellid olarak gerçekleştiği fikrini nedenselliği çağrıştırdığı gerekçesiyle eleştirmektedir. Ona göre tabiatta gerçekleşen tüm olaylar Allah’ın aracısız bir şekilde iradî olarak doğrudan yaratmasıyla meydana gelmektedir. Belli sebepler neticesinde belli sonuçların gerçekleşmesi zorunlu değildir, bilakis sonuçların bu şekilde gerçekleştiğine dair yaklaşım insanın alışkanlıklarından kaynaklanmaktadır. Eş’arî ve takipçisi kelâmcılar tabiattaki hadiselerde bir belirsizlik ya da düzensizliğin varlığına karşı çıktıkları gibi, sebebin sonucunu doğurduğu şeklindeki nedensellik görüşüne de karşı çıkmaktadırlar.
Anahtar Kelime: The Anti-Causal Discourse of Abū al-Ḥassan al-Ash’arī: the Theory of Habit
Öz: The causality in Kalâm subjects the relationship between cause and result. Whether it is connected with the events in nature, or connected with the relationship between Allah and the world, whether the relation between cause and result is compulsory or not is discussed with the scope of causality. According to naturalist thinkers, there is a nature in every object and all events in the universe take place in accordance with these natures. It is stated that, in the theory of custom, it is concluded that there is no obligation in the cause-effect relationship in all events occurring in nature and that there is a relationship only as a result of our habits. In this study, it is discussed in the context of Abu’l-Hasan al-Ash’arî’s views whether the events in nature present a necessity both among themselves and in their relations with Allah Teâla. Ash’arî criticizes the notion that the events taking place in nature occur as a result of a certain nature direction or the i’timāds of objects, on the grounds that it evokes causality. According to him, all events taking place in nature occur by direct and voluntary direct creation of Allah. It is not necessary for certain results to be realized as a result of certain reasons, on the contrary, the approach that results in this way stems from human habits. Al-Ash’ari and his follower theologians object to the existence of uncertainty or irregularity in natural phenomena, as well as the notion of causality that causes the result of necessity. As Ash’ari and his follower theologians oppose the existence of uncertainty or disorder in the natural events, they also object to the view of causation that necessarily causes the result.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Bibliyografik
- Abrahamov, Binyamin. “Gazâlî’nin Nedensellik Teorisi”. Trc. Yaşar Türkben. Gazâlî ve Nedensellik. Ed. Yaşar Türkben. Ankara: Elis Yayınları, 2012.
- Akman, Mustafa. “Eşarîlerin Nedensellik Anlayışı Üzerine Ehl-i Hadis’in Vardığı Sonuçlar”. İslami Araştırmalar 22/2 (2011): 71-88.
- Altaie, M. Basil. God, Nature and the Cause. USA: Kalam Research and Media, 2016.
- Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdulkâhir Tâhir b. Muhammed et-Temîmî. Usûlu’d-dîn. Thk. Ahmed Şemsüddîn. Beyrût: Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, 1423/2002.
- Bakıllânî, el-Kâdî Ebûbekir e-Tayyib el-Basrî. el-İnsâf fîmâ yecibu i’tikâduhu ve lâ yecûzu el-cehlu bihi. Thk. Muhammed Zahid İbn Hasan el-Kevserî. 2. Baskı. Kahire: el-Mektebetu’l-Ezheriyye li’t-Turâs, 1421/2000.
- Bâkıllânî, el-Kâdî Ebubekr Muhammed İbnu’t-Tayyib. el-Beyân ani’l-fırak beyne’l-kerâmâti ve’l-mu’cizât. Thk. Richard Mccarthy. Beyrut: el- Meketbü’ş-Şarkiyye, 1958.
- Bâkıllânî, el-Kâdî Ebûbekir Muhammed İbnu’t-Tayyib. Temhîdu’l-evâil ve telhîsu’d-delâil. Thk. İmaduddîn Ahmed Haydar. Beyrût: Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, 1987.
- Bedevî, Abdurrahman. “Ebu’l-Hüzeyl El-Allâf’ın Dâkîku’l-Kelâm Anlayışı”. Trc. Metin Yıldız. Kelâm Araştırmaları Dergisi 11/2 (Aralık 2013): 283-296.
- Bulut, Halil İbrahim. “Mu’tezile Mezhebinde Nedensellik Tartışmaları”. Marife 3 (2003): 275-292. https://doi.org/10.5281/zenodo.3343377.
- Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn. Kitâbu’l-İrşâd ilâ kavâtii’l-edille fî usûl’l-i’tikâd. Thk. Muhammed Yusuf Mûsâ, Ali Abdulmunim Abdulhamid. Bağdat: Mektebetu’l-Hancî, 1950.
- Cüveynî, İmâmü’l-Haremeyn. eş-Şâmil fî usûli’d-dîn. Thk. Ali Sâmî en-Neşşâr v.dğr. İskenderiye: Münşeetu’l-Maarif, 1969.
- Dağ, Mehmet. “İmam el-Haremeyn el-Cüveyni’de Nedensellik Kuramı”. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2 (1987): 35-53.
- Ebû Rîde, Muhammed Abdulhâdi. min Şuyûhi’l-Mu’tezile İbrahim b. Seyyâr en-Nazzâm ve ârâuhu’l-kelâmiyyeti’l-felsefiyye. 2. Baskı. Kahire: Dâru’n-Nedîm, 1989.
- Nîsâbûrî, Ebû Raşîd, el-Mesâil fi’l-hilâf beyne’l-Basriyyîn ve’l-Bağdâdiyyîn. Thk. Ma’an Ziyâde, Rıdvân es-Seyyid. Beyrût: Me’hedu’l-Enmâi’l-Arabî, 1979.
- Erdemci, Cemalettin. Kelam Kozmolojisine Giriş. Ankara: Araştırma Yayınları, 2007.
- Eş’ari, Ebu’l-Hasan Ali b. İsmail. Kitâbu’l-Luma’ fi’r-red ala ehli’z-zeyğ ve’l-bida’. The Theology of Al-Ash’arī.
- Director: Richard Mccarthy. Beyrût: Imprimerie Catholique, 1953.
- Eş’arî, Ebü’l-Hasann Eş’arî Kelâmı el-Lüma’ fi’r-red alâ ehli’z-zeyğ ve’l-bida’. Trc. Kılıç Aslan Mavil, Hikmet Yağlı Mavil. İstanbul: İz Yayıncılık, 2016.
- Eş’arî, Ebu’l-Hasan. Makâlâtü’l-islâmiyyîn ve ihtilâfü’l-musallîn. Nşr. Helmut Ritter. 3. Baskı. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag, 1980.
- Eş’arî, Ebu’l-Hasan. Risâle ilâ ehli’s-seğr. Thk. Abdullah Şâkir Muhammed el-Cüneydî. İskenderiye: Dâru’s-Safâ ve’l-Merve, 2007.
- Gazâlî, Ebû Hâmid. Filozofların Tutarsızlığı: Tehâfütü’l-Felâsife. Trc. Bekir Sadak. İstanbul: Ahsen Yayınları, 2002.
- Hayyât, Ebu’l-Hüseyin Abdurrahman b. Muhammed b. Osman el-Mu’tezilî. Kitâbu’l-İntisâr ve’r-red alâ ibni’r-ravendî el-mulhid. Thk. H. S. Nyberg. 2. Baskı. Beyrût: Dâru’l-Arabiyye, 1993.
- Horovitz, S. Yunan Felsefesinin Kelâm’a Etkisi. Trc. Özcan Taşçı. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2014.
- İbn Fûrek, Ebû Bekr. Mücerred makâlâti’ş-Şeyh Ebi’l-Hasan el-Eş’arî. Nşr. Daniel Gimaret. Beyrût: Dâru’l-Meşrik, 1987.
- İbn Metteveyh, Ebû Muhammed el-Hasan b. Ahmed. et-Tezkire fî ahkâmi’l-cevâhir ve’l-a’râz. Thk. Daniel Gimaret. 2 Cilt. Beyrût: el-Me’hedu’l-İlmî el-Fransî li’l-Âsâri’ş-Şarkiyye bi’l-Kâhire, 2009.
- İbn Metteveyh, Ebû Muhammed el-Hasan b. Ahmed İbn Metteveyh. el-Mecmû’ fi’l-muhît bi’t-teklîf. Thk. J.J.
- Houben, Daniel Gimaret, Jan Peters, 3 Cilt. Beyrût: eş-Şeriketu’l-Mısriyye, 1965.
- Kadî Abdülcebbâr, Ebu’l-Hasan. el-Muğnî fî ebvâbi’t-tevhîd ve’l-adl: et-tenebbüvvât ve’l-mu’cizât. Thk. Mahmûd Muhammed Kâsım. B.y.:Y.y., ts.
- Kandemir, Ahmet Mekin. Mutezile Kelâmında Tabiî Nedensellik Düşüncesi. Doktora Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, 2019.
- Kaplan, Ahmet. Mu’tezile ve Eş’arîler Arasındaki Nedensellik Tartışmaları. Yüksek Lisans Tezi, Hitit üniversitesi, 2018.
- Karadaş, Cağfer. “İslam Düşüncesinde Değişim ve Süreklilik”. Usûl İslam Araştırmaları 8 (Temmuz-Aralık 2007): 7-22.
- Korkmazgöz, Rıza. “Eş’ari Kelamında Tarih Görüşü”. V. Uluslararası Şeyh Şa’ban-ı Velî Sempozyumu - Eş’arîlik-. Ed. Mustafa Aykaç v.dğr. Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi Matbaası, 2018, 432-448.
- Kutluer, İlhan. “İlliyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22: 120-121. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
- Leaman, Oliver. “Gazâlî ve Eş’ariyye”. Trc. Yaşar Türkben. Gazâlî ve Nedensellik. Ed. Yaşar Türkben. Ankara: Elis Yayınları, 2012.
- Nesefî, Ebu’l-Muîn. Tabsıratü’l-Edille fî Usûli’d-Dîn. Thk. Hüseyin Atay- Şaban Ali Düzgün. 2 Cilt. 2. Baskı. Ankara: DİB Yayınları, 2003-2004.
- Nyberg, Henrik Samuel. “Mukaddime”. Kitâbu’l-İntisâr ve’r-red alâ İbni’r-Ravendî el-mulhid. Thk. H. S.
- Nyberg. Beyrût: Dâru’l-Arabiyye, 2. Baskı. 1993.
- Neşşâr, Ali Sâmî. İslâm’da Felsefi Düşüncenin Doğuşu. Trc. Osman Tunç. 2 Cilt. İstanbul: İnsan Yayınları, 1999.
- Okşar, Yusuf. İslam Kelamında Nedensellik ve Adetullah. Yüksek Lisans Tezi, Çukurova Üniversitesi, 2008.
- Rahman, Yusuf. “Klasik Dönemdeki Kelâm Ekollerine Göre Mûcize Anlayışı”. Trc. Mustafa Akçay. H. İbrahim Bulut. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4 (2001): 287-310.
- Şeyh Müfîd, Muhammed b. Muhammed en-Nu’mân İbnü’l-Muallim Ebû Abdillah el-Ukberî el-Bağdâdî. Evâilu’l-makâlât. Thk. eş-Şeyh İbrahim el-Ensârî. B.y.: el-Matbaatu’l-Mehr, 1413/1993.
- Tehânevî, Muhammed Ali. “Tevlîd”. Mevsû’atu keşşâfi ıstılâhâti’l-funûn ve’l-ulûm. Thk. Ali Dahrûc. 1: 534. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1996.
- Wolfson, H. Austryn. Kelâm Felsefeleri Müslüman Hıristiyan Yahudi Kelâmı. Trc. Kasım Turhan. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2001.
- Yıldız, Metin. İbn Metteveyh’in Kozmoloji Anlayışı. Doktora Tezi, Yüzüncü Yıl Üniversitesi, 2015.
| APA | Yıldız M (2019). Ebu’l-Hasan el-Eş’arî’de Nedensellik Karşıtlığı: Âdet Nazariyesi. , 535 - 551. 10.33420/marife.620328 |
| Chicago | Yıldız Metin Ebu’l-Hasan el-Eş’arî’de Nedensellik Karşıtlığı: Âdet Nazariyesi. (2019): 535 - 551. 10.33420/marife.620328 |
| MLA | Yıldız Metin Ebu’l-Hasan el-Eş’arî’de Nedensellik Karşıtlığı: Âdet Nazariyesi. , 2019, ss.535 - 551. 10.33420/marife.620328 |
| AMA | Yıldız M Ebu’l-Hasan el-Eş’arî’de Nedensellik Karşıtlığı: Âdet Nazariyesi. . 2019; 535 - 551. 10.33420/marife.620328 |
| Vancouver | Yıldız M Ebu’l-Hasan el-Eş’arî’de Nedensellik Karşıtlığı: Âdet Nazariyesi. . 2019; 535 - 551. 10.33420/marife.620328 |
| IEEE | Yıldız M "Ebu’l-Hasan el-Eş’arî’de Nedensellik Karşıtlığı: Âdet Nazariyesi." , ss.535 - 551, 2019. 10.33420/marife.620328 |
| ISNAD | Yıldız, Metin. "Ebu’l-Hasan el-Eş’arî’de Nedensellik Karşıtlığı: Âdet Nazariyesi". (2019), 535-551. https://doi.org/10.33420/marife.620328 |
| APA | Yıldız M (2019). Ebu’l-Hasan el-Eş’arî’de Nedensellik Karşıtlığı: Âdet Nazariyesi. Marife Dini Araştırmalar Dergisi, 19(2), 535 - 551. 10.33420/marife.620328 |
| Chicago | Yıldız Metin Ebu’l-Hasan el-Eş’arî’de Nedensellik Karşıtlığı: Âdet Nazariyesi. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 19, no.2 (2019): 535 - 551. 10.33420/marife.620328 |
| MLA | Yıldız Metin Ebu’l-Hasan el-Eş’arî’de Nedensellik Karşıtlığı: Âdet Nazariyesi. Marife Dini Araştırmalar Dergisi, vol.19, no.2, 2019, ss.535 - 551. 10.33420/marife.620328 |
| AMA | Yıldız M Ebu’l-Hasan el-Eş’arî’de Nedensellik Karşıtlığı: Âdet Nazariyesi. Marife Dini Araştırmalar Dergisi. 2019; 19(2): 535 - 551. 10.33420/marife.620328 |
| Vancouver | Yıldız M Ebu’l-Hasan el-Eş’arî’de Nedensellik Karşıtlığı: Âdet Nazariyesi. Marife Dini Araştırmalar Dergisi. 2019; 19(2): 535 - 551. 10.33420/marife.620328 |
| IEEE | Yıldız M "Ebu’l-Hasan el-Eş’arî’de Nedensellik Karşıtlığı: Âdet Nazariyesi." Marife Dini Araştırmalar Dergisi, 19, ss.535 - 551, 2019. 10.33420/marife.620328 |
| ISNAD | Yıldız, Metin. "Ebu’l-Hasan el-Eş’arî’de Nedensellik Karşıtlığı: Âdet Nazariyesi". Marife Dini Araştırmalar Dergisi 19/2 (2019), 535-551. https://doi.org/10.33420/marife.620328 |
