Hasan bin Muhammed el-Hanefiyye’nin Hayatı, Kadere Dair Risâlesi ve Kaderle İlgili Görüşleri

Yıl: 2019 Cilt: 10 Sayı: 22 Sayfa Aralığı: 334 - 362 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 18-03-2021

Hasan bin Muhammed el-Hanefiyye’nin Hayatı, Kadere Dair Risâlesi ve Kaderle İlgili Görüşleri

Öz:
Birçok farklı siyasi ve itikadî etken nedeniyle ilk asırda Müslümanlar arasında tartışılan ilk konulardan biri kader konusudur. Bu dönemde, kader ile ilgili Müslümanlar arasında birbirine zıt iki anlayış gelişmiştir. Bunlardan biri kaderi reddetmek suretiyle insan iradesini merkeze alan kader anlayışı, diğeri ise ilahi iradeyi esas alan cebri kader anlayışıdır. Erken dönemde kader ile ilgili yazılan ve günümüze ulaşan üç risaleden biri insan iradesine dayalı bir anlayışı savunurken diğer ikisi, Allah’ın iradesini temel alan bir kader anlayışına dayanır. Cebri kader anlayışını savunan risalelerden biri Hasan b. Muhammed el-Hanefiyye’ye aittir. İslam kelamının ilk yazılı metinlerinden biri olan bu risale insan, fiillerini iradesi ile yapar diyenlere karşı reddiye olarak yazılmıştır. Risalede belirtilen bu cebri anlayış, insanın bütün eylemlerini, Allah’ın emir ve iradesi ile gerçekleştirdiğini, kendisi için takdir ettiğini değiştirmeye veya ortadan kaldırmaya güç yetiremeyeceğini, aynı zaman da kendisi için planladığını da uygulamaktan başka bir seçeneğinin olmadığını iddia eder. Bu anlayışı temellendirmek için Allah’ın kudretine vurgu yapan ayetler, siyak ve sibakından koparılarak delil olarak sunulmuştur. Risale, insan fiillerinin Allah’ın takdiri ile gerçekleştiğini savunanlar ile insanın hür iradesi ile gerçekleştiğini savunanlar arasındaki hayali bir tartışma metoduyla yazılmıştır. Bu diyalektik metodu daha sonraki kelam metinlerinde de görmek mümkündür. Kader konusu ile ilgili yazılan ilk metinler, kader konusunun kelam ilminin başlangıcında nasıl tartışılıp anlaşıldığını göstermesi bakımından önemlidir.
Anahtar Kelime:

Hasan bin Muhammad al-Hanafiyya’s Life, Pamphlet About Destiny and Opinions About Destiny

Öz:
Because of many different political and faith factors, one of the first discussed subjects among Muslims in the first century is destiny. In this era, two opposite concepts have grown among Muslims. One of these is the faith concept which takes human will into the center by rejecting destiny, the other one is a compulsive faith concept which is based on holy will.Of the three pamphlets written in early ages and have come to the present day, one supports human will concept while the other two are based on a faith concept that is based on Allah’s will. One of the pamphlets that supports compulsive faith belongs to Hasan b. Muhammed el-Hanefiyye. As one of the first written texts of Islamic euphemism, this pamphlet has been written as an opposition to those who claim that human beings act with their own will. This compulsive concept stated in the pamphlet claims that humans do all their actions with Allah’s will, they don’t have the power to change or abolish what Allah has appreciated for them and they have no other option than do what Allah has planned for them. To ground this concept verses of the Koran which emphasize Allah’s power have been presented as evidence by plucking the parts related to them and their past. The pamphlet has been written in an imaginary discursive method between the ones who support the idea that human actions happen with Allah’s will and the ones who support that they happen with humans’ own will. It is possible to see this dialectic method in late euphemism texts, as well. The first written texts on destiny subject are important in that they show how the destiny subject was discussed and understood at the beginning of euphemism.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Abdülaziz, Ömer. Risalet’ü Ömer bin Abdülaziz fi Reddi a’lel Kaderiyye. Thk. Josef Van Ess. Beyrut: Me’hedu el-Almaniyi lil ebhasü’Şerkiyye, 1977.
  • Akbulut, Ahmet. “Allah’ın Takdiri Kulun Tedbiri”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 33/1 (Haziran 1994): 129-156.
  • Balâzuri, İmam Ahmed bin Yahya bin Cabir. Ensâbü’l-eşrâf. Thk. Süheyl Zekkar – Riyaz Zerkâyi. 31 Cilt. Beyrut: Dârü’l-İkr, 1418/1996.
  • Basri, Hasan, “Kadere Dair İki Risale”. Trc. Mehmet Kubat, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 8/1 (Haziran 2008): 351-374.
  • Ceylan, M. Akif. “Josef Van Ess’ın Tahlilleri Işığında Kelamın Doğuşu ve Metodu” Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 13/1 (Aralık 2013): 215-233.
  • Ess, Josef Van. Bidayâtü’l-ilmil kelâm fil İslâm. 1. Baskı. Beyrut: Me’hedu el-Almâniyi lil ebhasü’Şerkiyye, 1977.
  • Hanefiyye, Hasan b. Muhammed. er-Risâletü fi reddi ale’l-Kaderiyye. Thk. Josef Van Ess. 1. Baskı. Beyrut: Me’hedu el-Almaniyi lil ebhasü’Şerkiyye,1977.
  • İbn Asâkîr, Ebi’l-Kasım Ali bin el-Hasan bin Hibetullah bin Abdullah. Târihû Medineti Dımeşk,.Thk. Ömer bin Ğurâme el-Amriyi. 80 cilt. Beyrut: Darü’l-Fikr, 1995.
  • İbn Kesir, Ebu’l-Fidâ İsmail İmadu’d-Din İbn Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. Trc. Mehmet Keskin. 15 cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1995.
  • İbn Kudame el-Makdisi, Abdullah b. Ahmed b. Muhammed. et-Tebyin fi Ensâbi’l-Kureşiyyin. Thk. Muhammed Nayif ed-Deylemi. 1. cilt. Beyrut: 1988.
  • İbn Sa’d, Muhammed bin Sa’d Müni’ ez-Zühri. Tabakati’l-kübra. Thk. Ali Muhammed Ömer. 7 cilt. Kahire: Mektebet’ü-Hanci, 1421/2001.
  • Kutlu, Sönmez. “İlk Mürciî Metinler ve Kitâbü’l-İrcâ”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 37/1(Aralık 1997): 317-331.
  • Sezgin, Fuad. Tarihu’t-turasi’l-arabi. 8 cilt. Riyad: Camiatu’l-İmam Muhammed bin Suud el-İslamiyye, 1411/1991.
  • Schwarz, Michael. “Hasan Basri’nin Kader Risalesi Üzerine Bir İnceleme”. Trc. Muhit Mert. Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/3 (Haziran 2003): 123-141.
  • Şehristânî, Muhammed bin Abdülkerim. Milel ve Nihal. Trc. Mustafa Öz. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2011.
  • Ulutaş, Yasin. “Ömer bin Abdülaziz’in Hayatı, Şahsiyeti, Kelami Görüşleri ve Kadere Dair Risalesi”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/31 (Haziran 2017): 327-362.
  • Watt, W. Montgomery. İslamın İlk Dönemlerinde Hür İrade ve Kader. Trc. Arif Aytekin. İstanbul: Bereket Yayınları, 2011.
  • Zehebi, Şemseddin Muhammed bin Ahmed. Siyeru a’lâmî’n-nübelâ. Thk. Memun es-Sağirci-Şuayb er-Lut. 03 cilt. Beyrut: Müesessetü’r-Risâle, 1402/1982.
APA ULUTAȘ Y (2019). Hasan bin Muhammed el-Hanefiyye’nin Hayatı, Kadere Dair Risâlesi ve Kaderle İlgili Görüşleri. , 334 - 362.
Chicago ULUTAȘ Yasin Hasan bin Muhammed el-Hanefiyye’nin Hayatı, Kadere Dair Risâlesi ve Kaderle İlgili Görüşleri. (2019): 334 - 362.
MLA ULUTAȘ Yasin Hasan bin Muhammed el-Hanefiyye’nin Hayatı, Kadere Dair Risâlesi ve Kaderle İlgili Görüşleri. , 2019, ss.334 - 362.
AMA ULUTAȘ Y Hasan bin Muhammed el-Hanefiyye’nin Hayatı, Kadere Dair Risâlesi ve Kaderle İlgili Görüşleri. . 2019; 334 - 362.
Vancouver ULUTAȘ Y Hasan bin Muhammed el-Hanefiyye’nin Hayatı, Kadere Dair Risâlesi ve Kaderle İlgili Görüşleri. . 2019; 334 - 362.
IEEE ULUTAȘ Y "Hasan bin Muhammed el-Hanefiyye’nin Hayatı, Kadere Dair Risâlesi ve Kaderle İlgili Görüşleri." , ss.334 - 362, 2019.
ISNAD ULUTAȘ, Yasin. "Hasan bin Muhammed el-Hanefiyye’nin Hayatı, Kadere Dair Risâlesi ve Kaderle İlgili Görüşleri". (2019), 334-362.
APA ULUTAȘ Y (2019). Hasan bin Muhammed el-Hanefiyye’nin Hayatı, Kadere Dair Risâlesi ve Kaderle İlgili Görüşleri. ŞIRNAK ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ, 10(22), 334 - 362.
Chicago ULUTAȘ Yasin Hasan bin Muhammed el-Hanefiyye’nin Hayatı, Kadere Dair Risâlesi ve Kaderle İlgili Görüşleri. ŞIRNAK ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ 10, no.22 (2019): 334 - 362.
MLA ULUTAȘ Yasin Hasan bin Muhammed el-Hanefiyye’nin Hayatı, Kadere Dair Risâlesi ve Kaderle İlgili Görüşleri. ŞIRNAK ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ, vol.10, no.22, 2019, ss.334 - 362.
AMA ULUTAȘ Y Hasan bin Muhammed el-Hanefiyye’nin Hayatı, Kadere Dair Risâlesi ve Kaderle İlgili Görüşleri. ŞIRNAK ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ. 2019; 10(22): 334 - 362.
Vancouver ULUTAȘ Y Hasan bin Muhammed el-Hanefiyye’nin Hayatı, Kadere Dair Risâlesi ve Kaderle İlgili Görüşleri. ŞIRNAK ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ. 2019; 10(22): 334 - 362.
IEEE ULUTAȘ Y "Hasan bin Muhammed el-Hanefiyye’nin Hayatı, Kadere Dair Risâlesi ve Kaderle İlgili Görüşleri." ŞIRNAK ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ, 10, ss.334 - 362, 2019.
ISNAD ULUTAȘ, Yasin. "Hasan bin Muhammed el-Hanefiyye’nin Hayatı, Kadere Dair Risâlesi ve Kaderle İlgili Görüşleri". ŞIRNAK ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ 10/22 (2019), 334-362.