İçme suyu havzası koruma sınırlarının belirlenmesine yeni yöntem önerisi: Kırklareli barajı içme suyu havzası örneği

Kuru, Azem; Yasyerli, Sena

doi:10.17341/gazimmfd.486855

İçme suyu havzası koruma sınırlarının belirlenmesine yeni yöntem önerisi: Kırklareli barajı içme suyu havzası örneği

Azem KURU, (Kırklareli Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, Şehir ve Bölge Planlama Bölümü, Kırklareli, Türkiye)

Bilal ALATAŞ (İstanbul Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, Şehir ve Bölge Planlama Bölümü, İstanbul, Türkiye)

Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi

14 0

Yıl: 2020 Cilt: 35 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 519 - 535 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.17341/gazimmfd.486855 İndeks Tarihi: 07-01-2021

İçme suyu havzası koruma sınırlarının belirlenmesine yeni yöntem önerisi: Kırklareli barajı içme suyu havzası örneği

Öz:

Günümüzde insan faaliyetlerinin artması çevresel kaynakların sürdürülebilirliğinin sağlanmasında olumsuzetkiler oluşturmaktadır. Ekonomik kalkınma amaçlı gerçekleştirilen arazi kullanım değişiklikleri, özelliklehassas ekosistemler üzerindeki baskıları arttırmaktadır. Bununla birlikte doğal eşiklerin dikkate alınamadığıidari sınırlar içerisinde gerçekleştirilen planlama faaliyetleri hassas ekosistemlerin koruma - kullanmadengesini sağlayamamaktadır. İçme suyu havzaları, kentsel yerleşimler için vazgeçilmez ekolojikbirimlerdendir. Türkiye’de havza koruma esasları kuş uçuşu mesafeler dikkate alınarak gerçekleştirilmekteve havzanın kendine özgü durumu değerlendirilmemektedir. Bu konuda havzaya özgü gerçekleştirilenkoruma planları ve özel hükümlerde havzalara özgü ekolojik niteliklere yönelik kapsam günümüzdekiuygulamalarda yeni yeni ele alınmaktadır. Bu çalışma kapsamında öncelikle; Kırklareli kentinin içmesuyunun tamamını sağlayan Kırklareli Barajı su toplama havzasının arazi kullanım değişiklikleri 1990, 2000ve 2012 dönemlerine ait CORINE arazi örtüsü verileri esas alınarak değerlendirilmiştir. İkinci aşamadakirletici unsurların olumsuz etkilerinin yüzey suyuna ulaşma durumunu etkileyen veri seti derlenmiş vemesafeye dayalı yaklaşıma alternatif alana özgü su kalitesi mekânsal kontrol yaklaşımı sunulmayaçalışılmıştır. Bununla birlikte havzanın sahip olduğu diğer ekolojik değerlerin de dikkate alınması amacıylaekosistem servisleri yaklaşımı da bu çalışmaya dahil edilmiştir. Bu çalışma ile mesafeye dayalı havza korumaalanlarının belirlenmesi yaklaşımı yerine; havzanın morfolojik özelliklerine ve ekosistem servisleripotansiyeline dayalı bütünleşik havza alt-koruma alanları belirleme yaklaşımı Kırklareli Barajı Havzası içinoluşturulmuştur.

Anahtar Kelime:

New approach to determine the protection zones for drinking water basins: the case study of Kırklareli dam

Öz:

Increasing of human activities has negative effects on the sustainability of environmental resources. Economic development aimed land use change decissions are negative pressure on sensitive ecosystems. However, planning activities within administrative boundaries where natural thresholds are not taken into consideration are not effective in providing protection-utilization balance of sensitive ecosystems. Drinking water basins are indispensable ecological units for urban settlements. In Turkey drinking water basin planning process carried out based on euclidean distance measurement system. Therefore unique conditions of the region can not be evaluated sufficiently. Within the scope of this study; firstly, the land use changes of the drinking water basin of the Kırklareli City are going to be evaluated for different years by using Corine Land Cover Data. Secondly, a variety of data have produced as an effective decision support tool in the provision of ecosystem services approach and protection-utilization balance of the basin. Finally, primary, secondary and tertiary conservation areas will be determined in the light of the topography of the basin, geological structure, land use situation, vegetation diversity etc. The study will be tried to integrate the euclidean distance measurement system and unique features of the region to create sustainable drinking water basin conservation process.

Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

1. İçme ve Kullanma Suyu Havzalarının Korunmasına Dair Yönetmelik, http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2017/10/201710 28-8.htm, Erişim Tarihi: 10.05.2018
2. Özhan, S., Havza Amenajmanı. İ.Ü.Rektörlük Yayın No: 4510, İstanbul: Orman Fakültesi Yayın No: 481, 2004.
3. Garipağaoğlu, N., Havza planlamalarında coğrafyanın rolü ve Türkiye’de havza planlamacılığı, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16(2), 2012.
4. Tüzün, G., Havza Planlama ve Yönetiminde Yöntem Arayışı: Meriç-Ergene Havzası Örneği, Doktora Tezi, YTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul, 2010.
5. Omernik, J. M., ve Bailey, R. G., Distinguishing between watersheds and ecoregions. JAWRA Journal of the American Water Resources Association, 33(5), 935- 949, 1997.
6. OSİB, Ulusal Havza Yönetim Stratejisi (2014-2023), Ankara: Orman ve Su İşleri Bakanlığı. Özhan S., (2004), Havza amenajmanı, İ.Ü. Orman Fakültesi, Havza Yönetimi Anabilim Dalı, Orman Fakültesi Yayın No: 481, İstanbul, 384, 2014.
7. Yıldırımer, S., Özalp, M., ve Yüksel, E. E., SRTM ve Topoğrafik Harita Verileri Kullanılarak Artvin İlindeki Yağış Havzalarının Fiziksel Özelliklerinin Belirlenmesi, 2016.
8. Bağdatlı, C., İstanbulluoğlu, A., ve Bayar, A. N., Toprak ve Su Kaynakları Potansiyelinin Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) Yardımıyla Belirlenmesi: TekirdağÇerkezköy İlçesi Uygulaması, Afyon Kocatepe Üniversitesi Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 14(1), 2014.
9. Kaya, Ö., Toroğlu, E., Monitoring Urban Development of Kayseri and Change Detection Analysis. Türk Coğrafya Dergisi, 65: 87-96, 2015.
10. Canıberk, M., ve Kiracı, A. C., Arazi Kullanımının Zamansal Değişiminin Tarihi Ortofotolarla Belirlenmesi (Elmalı Havzası Örneği). 5. Uzaktan Algılama-CBS Sempozyumu, 14-17, 2014.
11. Scopus Veri Tabanı, https://www.scopus.com/home , Erişim Tarihi: 22.11.2018
12. Karadağ, A, Katılımcı Havza Yönetim Modelinin Oluşturulması: Kovada Örneği, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 2007.
13. Karadağ, A, (2008). Türkiye’deki Su Kaynakları Yönetimine İlişkin Sorunlar Ve Çözüm Önerileri, II. TMMOB Su Politikaları Kongresi, 389-400, Ankara, 20-22 Mart, 2008.
14. Gündoğdu, V., ve Kocataş, A., Gediz Nehir Havzası yönetim planı oluşturulmasına yönelik bir yaklaşım. E.Ü. Su Ürünleri Dergisi, Cilt 23, Sayı (3-4): 371–378, 2006.
15. Özdemir, F. Y., ve Özkan, Ö. S., Importance of geological characteristics at determining basin conservation borders: sample of Lake Beyşehir (Konya) basin. In International Congress On River Basin Management, 22-24, 2007.
16. Baylan, E., & Karadeniz, N., Terkos Gölü (İstanbul) örneğinde doğal ve kültürel çevrenin korunması ve geliştirilmesi üzerine bir araştırma. Tarim Bilimleri Dergisi, 12(2), 151-161, 2006.
17. Hızal, A., Serengil, Y., & Ozcan, M., Ekosistem tabanli havza planlama metodolojisi ve havza calişmalarinda yapilan yanlis uygulamalar. TMMOB II. Su Politikalari Kongresi, 20-22, 2008.
18. Uzun, O., Yılmaz O., Düzce Asarsuyu havzası peyzaj değerlendirmesi ve yönetim modelinin geliştirilmesi. Tarım Bilimleri Dergisi, 15(1), 79-87, 2008.
19. Göksel, Ç., Elmalı ve Alibey su havzalarının uydu görüntü verileriyle izlenmesi ve bilgi sistemi oluşturma olanakları, Doktora Tezi İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, 1996.
20. Nişanci, R., Yildirim, V., ve Yildrim, A., Su Havzalarina Yönelik CBS Veri Tabani Modellemesi: Trabzon 5. Galyan Vadisi Örneği. TMMOB Coğrafi Bilgi Sistemleri Kongresi, Trabzon, 2006.
21. Özügül, M. D., Ekolojik Planlamada Kullanilabilecek Analitik Bir Model Önerisi–Ömerli İçme Suyu Havzasi Örneği. MEGARON/Yıldız Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi E-Dergisi, 1(4), 201-217, 2006.
22. Dindaroğlu, T., ve Canbolat, M. Y., Erzurum ili Kuzgun Baraj Gölü havzasında gerçek ve potansiyel erozyon risk alanlarının CORINE yöntemiyle belirlenmesi. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Doğa Bilimleri Dergisi, 16(4), 8-15, 2013.
23. Gündoğan, R., Yüksel, A., Akay, A. E., Bozali, N., ve Doğan, O., Arazi Kullanım Planlamasının Erozyon Kontrol Çalışmalarındaki Önemi: Kartalkya Baraj Havzası Örneği. Baraj Havzalarında Ormancılık I. Ulusal Sempozyumu, 29-30, 2008.
24. T.C. Resmi Gazete, http://www.resmigazete.gov.tr/ Erişim Tarihi: 15.05.2018
25. Daily, G.C., Introduction: what are ecosystem services, in Daily, G.C.,eds.,Nature's Services. Island Press, 1– 10, Washington DC, 1997.
26. Costanza, R., dArge, R., Groot, R., Farber, S., Grasso, M., Hannon, B., Limburg, K., Naeem, S., O’Neil, R. V., Paruelo, J., Raskin, G.R., Sutton., P. ve Belt, M., The value of the world's ecosystem services and natural capital. Nature, 387, 6630, 253–260, 1997.
27. MEA., A Toolkit for Understanding and Action – Protecting Nature’s Services, Protecting Ourselves, Millennium Ecosystem Assessment, Washington DC: Island Press, London, 2007.
28. Albayrak, İ., Ekosistem servislerine dayalı havza yönetim modelinin İstanbul-Ömerli havzası örneğinde uygulanabilirliği İTÜ Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi, 2012.
29. Quinn, M. S., Ecosystem-based management. Tools for Environmental Management: A practical introduction and guide, 370-382, 2002.
30. Burkhard, B., Kroll, F., Müller, F., & Windhorst, W., Landscapes’ capacities to provide ecosystem services–a concept for land-cover based assessments. Landscape online, 15(1), 22, 2009.
31. MEA., The Service of Nature, Living Beyond Our Means: Natural Assets and Human Well-being, Millennium Ecosystem Assessment, Island Press, Washington DC, 2005.
32. De Groot, R. S., Wilson, M. A., ve Boumans, R. M., A typology for the classification, description and valuation of ecosystem functions, goods and services. Ecological economics, 41(3), 393-408, 2002.
33. De Groot, R. S., Alkemade, R., Braat, L., Hein, L., ve Willemen, L., Challenges in integrating the concept of ecosystem services and values in landscape planning, management and decision making. Ecological complexity, 7(3), 260-272, 2010.
34. Fisher, B., Turner, R. K., ve Morling, P., Defining and classifying ecosystem services for decision making. Ecological economics, 68(3), 643-653, 2009.
35. Bagstad, K. J., Semmens, D. J., Waage, S., ve Winthrop, R., A comparative assessment of decision-support tools for ecosystem services quantification and valuation. Ecosystem Services, 5, 27-39, 2013.
36. Costanza, R., de Groot, R., Sutton, P., Van der Ploeg, S., Anderson, S. J., Kubiszewski, I., ... ve Turner, R. K., Changes in the global value of ecosystem services. Global environmental change, 26, 152-158, 2014.
37. Tezer, A., Çetin, İ., Onur, A., Menteşe, E., Albayrak, İ., Cengiz, E., Ömerli Havzasında Ekosistem Servislerine Dayalı bütünleşik Havza Yönetim Planının Geliştirilmesi Projesi, İstanbul Kalkınma Ajansı TR10/14DFD/0039 No’lu Proje. İstanbul, 2015.
38. Tezer, A., Aksehirli, I., Cetin, N. I., Onur, A. C. T., Sen, O. L, Integrated planning need for the resilience of urban riverine ecosystems: Istanbul-Omerli Watershed case, Ecohydrology & Hydrobiology/ Vol. 12, No. 2, 2012.
39. Tezer, A., Uzun, O., Okay, N., Terzi, F., Karaçor E. K., Köylü, P., Kaya, M. vd., Ekosistem Servislerine Dayalı Havza Koruma Alanları Tanımlamasının Önemi ve Kapsamı: Düzce-Melen Havzası, Kentli Dergisi, 9(30), 58-61, 2018.
40. Şeker, D. Z., Tanık, A., ve Öztürk, İ., CBS’nin Havza Yönetimi Çalışmalarında Uygulanması. Coğrafi Bilgi Sistemleri Kongresi, İzmir, 2009.
41. Corine Arazi Örtüsü Sınıflandırması, https://land.copernicus.eu/pan-european/corine-landcover , Erişim Tarihi: 12.04.2018
42. Joel, A., Messing, I., Seguel, O., ve Casanova, M., Measurement of surface water runoff from plots of two different sizes. Hydrological Processes, 16(7), 1467- 1478, 2002.
43. Tong, S. T., ve Chen, W., Modeling the relationship between land use and surface water quality. Journal of environmental management, 66(4), 377-393, 2002.
44. Atalay, İ., Yüzeysel akışa geçen su miktarının tayin edilmesi. Türk Coğrafya Dergisi. S 22-23. s 135-145, 1975.
45. Özyurt, N., Hacettepe Üniversitesi Hidrojeoloji Dersi Notları, http://yunus.hacettepe.edu.tr /~nozyurt/ Hidrojeoloji _3.pdf . Erişim Tarihi: 27.06.2018.
46. Yüzey Akışı, https://water. usgs. gov/ edu/ watercycleturkish. html#runoff. Erişim Tarihi: 27.06.2018
47. Jenks Doğal sınıflandırma Yöntemi, https://pro .arcgis.com/ en/pro-app/help/mapping/layer-properties /data-classification-methods.htm, erişim Tarihi: 23.04.2019
48. Özlem, T. ve Sezer, M. (2017). Aksu deresi su kalitesinin belirlenmesinde kanada su kalitesi indeks (CWQI) modelinin uygulanması. Journal of the Faculty of Engineering and Architecture of Gazi University, 32(3), 909-917, 2017.
49. Albostan, A. ve Bihrat, Ö. (2015). Günlük akarsu akımlarının kaotik analizinde dalgacık yaklaşımının uygulaması. Journal of the Faculty of Engineering and Architecture of Gazi University, 30(1), 39-48, 2015.

APA	Kuru A, Yasyerli S (2020). İçme suyu havzası koruma sınırlarının belirlenmesine yeni yöntem önerisi: Kırklareli barajı içme suyu havzası örneği. , 519 - 535. 10.17341/gazimmfd.486855
Chicago	Kuru Azem,Yasyerli Sena İçme suyu havzası koruma sınırlarının belirlenmesine yeni yöntem önerisi: Kırklareli barajı içme suyu havzası örneği. (2020): 519 - 535. 10.17341/gazimmfd.486855
MLA	Kuru Azem,Yasyerli Sena İçme suyu havzası koruma sınırlarının belirlenmesine yeni yöntem önerisi: Kırklareli barajı içme suyu havzası örneği. , 2020, ss.519 - 535. 10.17341/gazimmfd.486855
AMA	Kuru A,Yasyerli S İçme suyu havzası koruma sınırlarının belirlenmesine yeni yöntem önerisi: Kırklareli barajı içme suyu havzası örneği. . 2020; 519 - 535. 10.17341/gazimmfd.486855
Vancouver	Kuru A,Yasyerli S İçme suyu havzası koruma sınırlarının belirlenmesine yeni yöntem önerisi: Kırklareli barajı içme suyu havzası örneği. . 2020; 519 - 535. 10.17341/gazimmfd.486855
IEEE	Kuru A,Yasyerli S "İçme suyu havzası koruma sınırlarının belirlenmesine yeni yöntem önerisi: Kırklareli barajı içme suyu havzası örneği." , ss.519 - 535, 2020. 10.17341/gazimmfd.486855
ISNAD	Kuru, Azem - Yasyerli, Sena. "İçme suyu havzası koruma sınırlarının belirlenmesine yeni yöntem önerisi: Kırklareli barajı içme suyu havzası örneği". (2020), 519-535. https://doi.org/10.17341/gazimmfd.486855

APA	Kuru A, Yasyerli S (2020). İçme suyu havzası koruma sınırlarının belirlenmesine yeni yöntem önerisi: Kırklareli barajı içme suyu havzası örneği. Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 35(1), 519 - 535. 10.17341/gazimmfd.486855
Chicago	Kuru Azem,Yasyerli Sena İçme suyu havzası koruma sınırlarının belirlenmesine yeni yöntem önerisi: Kırklareli barajı içme suyu havzası örneği. Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi 35, no.1 (2020): 519 - 535. 10.17341/gazimmfd.486855
MLA	Kuru Azem,Yasyerli Sena İçme suyu havzası koruma sınırlarının belirlenmesine yeni yöntem önerisi: Kırklareli barajı içme suyu havzası örneği. Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, vol.35, no.1, 2020, ss.519 - 535. 10.17341/gazimmfd.486855
AMA	Kuru A,Yasyerli S İçme suyu havzası koruma sınırlarının belirlenmesine yeni yöntem önerisi: Kırklareli barajı içme suyu havzası örneği. Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi. 2020; 35(1): 519 - 535. 10.17341/gazimmfd.486855
Vancouver	Kuru A,Yasyerli S İçme suyu havzası koruma sınırlarının belirlenmesine yeni yöntem önerisi: Kırklareli barajı içme suyu havzası örneği. Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi. 2020; 35(1): 519 - 535. 10.17341/gazimmfd.486855
IEEE	Kuru A,Yasyerli S "İçme suyu havzası koruma sınırlarının belirlenmesine yeni yöntem önerisi: Kırklareli barajı içme suyu havzası örneği." Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 35, ss.519 - 535, 2020. 10.17341/gazimmfd.486855
ISNAD	Kuru, Azem - Yasyerli, Sena. "İçme suyu havzası koruma sınırlarının belirlenmesine yeni yöntem önerisi: Kırklareli barajı içme suyu havzası örneği". Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi 35/1 (2020), 519-535. https://doi.org/10.17341/gazimmfd.486855