İslam’ın şiârı/sembolü olan ibadetlerden birisi de kuşkusuz Ramazan orucudur. Ramazan orucunun farziyetini bildiren Bakara sûresi 183/184/185. âyetleri,müfessirler tarafından genel olarak İslam hukuku disiplini çerçevesinde tefsir edilmiş, söz konusu ibadetin fıkhî şartları hadislereşliğinde belirlenmeye çalışılmıştır. Ahkâm âyeti olarak kabul edilen oruç âyetleri, lügavi/fıkhîaçıdan tefsir edildiği gibi tefsir literatüründe işârî tefsir olarak bilinen ekol mensubu müfessirler tarafından da batınî yorumlara tabi tutulmuştur. İşârî tefsirler, âyetlerin lafzî/literal anlamlarından başka hafî/gizli manalara da işaretler taşıdığı düşüncesinden hareketle ortaya çıkmıştır. Bu tefsirlerde Ramazan, oruç, hilalin görülmesi, hastalık ve sefer gibi oruç âyetlerinin elealdığı konular sûfî eğilimli müfessirler tarafından ilgi çekici bir şekilde tefsir edilmiştir.Bu çalışmada işârî tefsir ekolünün öne çıkan müfessirlerinin söz konusu âyetleri nasıl yorumladıkları incelenmiştir. Benzer yorumlar tefsirlerde tekerrür ettiğinden dolayı daha ziyade özgünbulduğumuz izahlar seçilmiştir. Bu yorumlara göre Ramazan insanın ömrüne, hilalin görülmesiZât-ı ilâhî’nin rü’yetine, hastalık ve sefer hali ise sûfînin seyr-ü sülûku boyunca başına gelen hallere birer işarettir. Fıkıh ilmince belirlenen şeylerden uzak durma anlamındaki bir orucun “avamın orucu” olduğunu ifade edilmiş, havâs denilen kimselerin orucu ise sadece yeme/içme değiltüm yasaklanan şeylerden uzak durmak olduğu üzerinde durulmuştur. Birçok işârî tefsirde tekrarlanan bu yorumlara göre dilin orucu; yalan, fuhşiyat ve gıybetten uzak durmaktır. Gözün orucuise gaflet ve şüphe halinde görmemektir. Kulağın orucu ise nehyedilen şeylere karşı kulağı tıkamaktır. Nefsin orucu geleceğe dair ümitleri, hırs ve şehveti dizginlemektir. Kalbin de orucu vardır.Onun orucu dünyanın ziynet ve sevgisine karşı yüz çevirmektir. Ruhunki ise ahiretin lezzet ve nimetlerine talip olmamaktır. Sırrın orucu Allah’ın gayrısının vücudunu görmek ve onlara bir vücutvermekten imtina etmesidir.Âyetin zahir manalarının ötesinde derûnî anlamlar taşıyabileceği düşüncesinden hareketle tasavvuf terminolojisine tekabül edecek yorumlamalar yapılmıştır. Hatta oruç tutmamaya birmazeret olarak belirtilen hastalık ve sefer durumları işârî tefsirlerde kendilerine karşılık bulmuştur. Bu yorumlara göre kişi, manevi yolculuğunda zaman zaman sekteye ve fütura kapılabilir; şevkini kaybedip beşeriyet muktezası gevşekliklere düşebilir. Hakikat peşinde taharridebulunurken kimi zaman uğradığı makamların ağırlığından yorulup acizlik gösterebilir. Bu takdirde ona düşen, inayet imdadına yetişinceye kadar duçar olduğu fütur haleti karşısında sabırgöstermesi ve yolculuğunda bir müddet istirahate çekilmesidir. Kalbi selamete erdiği ve maruzkaldığı marazi haller zeval bulduğunda geçmişte eda edemediği yahut geri kaldığı yolculuğunasâlik devam edebilir; geçmişin telafisini yapabilir. Müfessirin yapmış olduğu bu yorum aslındasadece tasavvuf erbabı için değil tüm mü’minler açısından da istikamet vericidir denilebilir.Zira kâmil bir Müslüman olma yolculuğu son nefese kadar devam edecek engebeli bir seferdir.Yükseliş ve alçalışlarla, manevi hastalık ve acizliklerle çevrili hakikat yolculuğu elbette tekdüzedeğildir. O halde yukarıda işaret edildiği gibi mü’min şevk ve zevk üzere ferahlı olduğu vakitlerde nafilelerle meşgul olup fırsatı değerlendirmeli, hakikat denizinde küreklere var gücüyleasılmalıdır. Lakin tam aksine, fütur ve manevi hastalıklara maruz kaldığında da yese kapılmamalı, inayet yardımına yetişip şifa buluncaya kadar farzlara kanaat etmelidir.Gördüğümüz kadarıyla bu yorumlar, İslam dininin önemli bir şiarı olan oruç ibadetinin dahabilinçli yerine getirilmesine katkısı sağlayacak niteliktedir. Orucun aç ve susuz kalmaktan ibaret olmadığını bildiren hadislerdeki nebevi uyarıyı teyit edecek mahiyetteki yorumlar orucafarklı boyutlar kazandırmaktadır. Diğer taraftan bugün Müslümanlar arasında Ramazan veoruç hakkında söylenen özlü sözler ve ibret dolu anlatıların bir kısmının kaynağının bu işârîtefsirlerde geçen yorumlar olması büyük olasılıktır. Dolayısıyla anlama derinlik ve etki gücükatan bu yorumlarla Ramazan ve oruç ibadetinin aç kalmanın ötesinde derûnî manaları ihtivaettiği gerçeğinin pekiştirilmiş olduğu kanaatimizdir. Sonuç olarak çalışma diğer alan araştırmacılarına bir tavsiyede bulunmaktadır. O da işârî tefsirlerdeki belirli bir konu bağlamında biraraya getirilecek yorumlarla müstakil çalışmalar yapılması hususudur. Zira özellikle genel okuyucunun ilgisini çekecek -fıkh-ı bâtın-sadedinde nice etkileyici yorumlar bu tefsirlerde serpiştirilmiş bir haldedir. Bunların belirli bir konu başlığı altında derlenip izahlarının yapılmasının,hassaten son zamanlarda muzdarip olduğumuz ahlaki yozlaşma karşısında faydalı olacağı kanaatindeyiz.