Türk Sanatında Kötü Ruhlar
Yıl: 2020 Cilt: 1 Sayı: 21 Sayfa Aralığı: 59 - 88 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 03-05-2021
Türk Sanatında Kötü Ruhlar
Öz: Ön-Türklerden günümüze kadar olan birkaç bin yıllık süreç içerisinde, ağırlıklı olarak Orta Avrasya bölgesine yayılmış Türk topluluk ve devletlerinin, çeşitli yerlerde ve devrelerde geliştirdiğiTürk sanatlarında, “kötülük imgesinin yansımaları üzerine çalışmalar henüz başlangıç evresindedir. Bununla birlikte ilk bakışta bile kötü olarak nitelendirilen varlıkların mitolojide, diniinançlarda ve sanatta büyük bir yer tuttuğu kolayca anlaşılabilmektedir.Başlangıç evresi net olarak tespit edilememişse de günümüze gelen bazı sanat eserlerindenveya tasvirlerden Milattan önceki dönemlerden itibaren kötü varlıklara ilişkin bazı yorumlarda bulunabiliyoruz. Hun, Göktürk, Uygur gibi büyük ana devrelerin yanı sıra devlet kuramamışTürk toplulukları ile ilgili de epey kayıt ve sanat eseri veya eserler üzerinde tasvirler bulunmaktadır. Bilhassa 18. yüzyıldan sonra daha çok Sibirya ve İç Asya ayrıca Orta Asya bölgelerindeyapılan alan çalışmalarında gerçekleştirilen kayıtlar ve elde edilen bilgilerle önemli oranda Türktopluluklarında “kötülüğün” nasıl anlaşıldığı ve yansıtıldığına dair tespitler-yorumlar yapılabilmiştir.Esas itibariyle Türklerde kötü ruhlar Türk Gök, Yer-Su ve Atalar kültleri çerçevesinde şekillenmiştir. Zamanın akışı içerisinde farklı dinler içerisine giren Tabgaçlar, Uygurlar, Karluklar gibiTürk kavimleri vasıtasıyla Budist ve Maniheist mitoloji gibi diğer dinlerin mitolojileri de yenikötü varlıkların genel repertuara katılmasıyla sonuçlanmıştır. Öte yandan tüm Orta Avrasya’yaeskiden beri bir yayılım söz konusu olduğu için farklı topluluklar ile de ortaya çıkan ilişkiler sonucunda da kötü ruhların tanımlanmasında karşılıklı etkiler söz konusu olmuştur.Türklerin önemli bir bölümü Müslüman olarak İslâm Kültür dairesi içine girdiklerinde kimiÖn Asya ve çevresi inançlarının da katılımıyla “kötü ruhlar” konusu karmaşık ve eklektik birdurum arz etmeye başlamıştır. Bütün bu dönemlerin özellikleri İslâm anlayışı ile de şekillenerekgünümüze kadar ulaşmıştır.
Anahtar Kelime: Evil Spirits in Turkish Art
Öz: Studies on the reflections of the image of “evil” in Turkish Arts, which have been developed in various places and periods by the Turkish communities and states that have spread to the Central Eurasia region in a few thousand years from the Pre-Turks to the present day, are still in their early stages. However, it can easily be understood that the beings that are considered bad even at first sight have a great place in mythology, religious beliefs and art. Although the initial phase has not been clearly identified, we can make some comments on bad assets from the early ages, as can be seen from some artworks or depictions that have survived to the present day. In addition to the major main circuits such as Hun, Gokturk, Uyghur, there are quite a few records and works of art on the Turkish communities that could not establish a state. Especially after the 18th century, with the records and information obtained in the field studies conducted in Siberia and Central Asia and also in Central Asian regions, determinations and comments on how “evil” is understood and reflected in Turkish communities have been made. Basically, the evil spirits in the Turks have been shaped within the framework of the Turkish Sky, Earth-Water and Ancestor cults. The mythologies of other religions such as Buddhist and Manichean mythology, through the Turkish tribes such as Tabgac, Uyghurs and Karluks, which have entered different religions in the course of time, have resulted in the addition of new evil beings to the general repertoire. On the other hand, since there has been a spread to all of Central Eurasia, there have been mutual effects in the definition of evil spirits as a result of the relations that have emerged with different communities. When most of the Turks entered the Islamic Culture Department as a Muslim, the subject of “evil spirits” started to exhibit a complex and eclectic situation with the participation of some of the beliefs in Asia Minor and its surroundings. The features of all these periods have been shaped by the understanding of Islam and have reached today.
Anahtar Kelime: Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
- Alekseyev, N. A. (2013). Türk Dilli Sibirya Halklarının Şamanizmi. (Çev. Metin Ergun). Konya: Kömen Yayınları,.
- And, M. (1998). Minyatürlerle Osmanlı-İslâm Mitologyası. İstanbul: Akbank Yayını.
- Anohin, A. V. (2006). Altay Şamanlığına Ait Materyaller. (Çev. Zekeriya Karadavut-Jannet Meyermanova). Konya: Kömen Yayınları.
- Anonim. (1982). Along The Ancient Silk Routes-Central Asian Art from the West Berlin State Museums. New York: The Metropolitan Museum of Art.
- Arat, R. R. (1987). Makaleler. (Yayına Hazırlayan Osman Fikri Sertkaya). C.I. Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü. ss. 424-425.
- Bağcı, S. - F. Çağman - G. Renda - Z. Tanındı (2006). Osmanlı Resim Sanatı. İstanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınlar.
- Berlekamp, P. (2011). Wonder, İmage And Cosmos in Medieval İslam. New Haven and London: Yale University Press.
- Bussagli, M. (1979). Central Asian Painting-From Afghanistan to Sinkiang, Geneva: SkiraRizzoli.
- Caferoğlu, A. (1968). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları, Edebiyat Fakültesi Basımevi.
- Cemiloğlu, İ. (2000). 14. Yüzyıla Ait Bir ‘Kısas-ı Enbiyâ Nüshası Üzerinde Sentaks İncelemesi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayını, Ankara Üniversitesi Basımevi.
- Chavannes, E. (2007). Çin Kaynaklarına Göre Batı Türkleri. (Çev. Mustafa Koç). İstanbul: Selenge Yayınları.
- Çoruhlu, Y. (2009). Türk Sanatı ve Mitolojisi’nde Kötülüğün Tasviri, E. Gürsoy (Ed.) Lânet Kitabı içinde (ss.405-450). Naskali). İstanbul: Kitabevi.
- Çoruhlu, Y. (2017). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalcı Yayınları. (8.baskı).
- Çoruhlu,Y.(2019). Türk Sanatı’nda Hayvan Sembolizmi- Proto-Türk Devrinden , M.S.14. Yüzyıla Kadar Efsanevi ve Yırtıcı Hayvanların Sembolizmi Üzerine Bir Deneme. C. I. İstanbul: Ötüken Neşriyat. (3.baskı).
- Esin, Yu. (2009). Tayna Bogov Drevney Stepi. Abakan: Abakan Hakasya, Dil, Edebiyat ve Tarih Enstitüsü.
- Grünwedel, A. (1912). Altbuddhistische Kultstätten in Chinesisch-Turkestan. Herausgegeben Mit Unterstützung Des Baessler-Instituts in Berlin, Berlin: Druck Und Verlag Von Georg Reimer.
- Haydaroğlu, M. (Haz.). (2004). Ben Mehmed Siyah Kalem, İnsanlar ve Cinlerin Ustası- I, Mehmed Siyah Kalem, Master of Humans and Demons İstanbul: Yapı ve Kredi Yayınları.
- Kaşgarlı Mahmud. (1998). Divanü Lûgat-İt-Türk Tercümesi (Çev. Besim Atalay). C. I Ankara: Türk Dil Kurumu Yayını.
- Kaşgarlı Mahmud. (1998). Divanü Lûgat-İt-Türk Tercümesi (Çev. Besim Atalay). C. II, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayını. (4.baskı).
- Kaşgarlı Mahmud (1998). Divanü Lûgat-İt-Türk Tercümesi (Çev. Besim Atalay). C. III, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayını. (4.baskı).
- Kaşgarlı Mahmud (1998). Divanü Lûgat-İt-Türk Dizini “Endeks” (Çev. Besim Atalay). C. IV. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayını. (4.baskı).
- Kırilen, G. (2016). Göktürklerden Önce Türkler Ankara: Gece Kitaplığı.
- Kubarev, G. (2012). “Altaydaki Ejelgi Turkterdın Jartastaki Suretteri-Naskalnıe Gravurı Drevnih Tyurkov Altaya”. Avraziyadakı Turk Mürası VI-VIII g.g.-Tyurskoe Naslediye Evrazii VI-VIII.V.V.. Astana: A.N. Guliyev,Avraziya Ülttık Universiteti. ss. 131-146.
- Kur’an-ı Kerim Meali (Türkçe Çeviri-Prof. Dr. Yaşar Nuri Öztürk). (2017) İstanbul: Yeni Boyut Yayınları.
- Mau-Tsai, L. (2006). Çin Kaynaklarına Göre Doğu Türkleri (Çev.Ersel Kayaoğlu-Deniz Banoğlu). İstanbul: Selenge Yayınları.
- Müller, F.W.K.-A. Von Gabain (1945). Çaştani Bey Hikâyesi-Uigurica IV-A. (Çev. S. Himran). İstanbul: Burhaneddin Erenler Basımevi.
- Nowgorodowa, E. (1980). Alte Kunst Der Mongolei. Leipzing: E.A. Seeman Verlag. Onat, A.-S.Orsoy-K. Ercilasun (2004). Han Hanedanlığı Tarihi-Hsiung-nu (Hun) Monografisi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Orkun, H. N. (1987). Eski Türk Yazıtları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayını.
- Sagalayev, A. M. (2017). Ural Altay Mitolojisinde Arketipler ve Semboller. (Çev. Ali Toraman). İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
- Seroşevsky, V. L. (2007). Saka Yakutlar. (Çev.Arif Acaloğlu). İstanbul: Selenge Yayınları.
- Tekin, Ş. (1993). Uygurca Metinler I-Kuanşi İm Pusar (Ses İşiten İlâh). Vap hua ki atlıġ nom çeçeki sudur (Saddharmapundarīka-sütra). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Turan, A. B. (2020). Türk Canavarları Sözlüğü-Şamanist Söylencelerde Canavarlar ve Şeytani Ruhlar. İstanbul: Gerekli Kitaplar Yayıncılık.
- User, H. Ş. (2010). Köktürk ve Ötüken Uygur Kağanlığı Yazıtları-Söz Varlığı İncelemesi. Konya: Kömen Yayınları (2.baskı).
- Whitfield, R.-A. Farrer (1990). Caves of the Thousand Buddhas-Chinese Art from the Silk Route. London: British Museum Yayını.
| APA | Çoruhlu Y (2020). Türk Sanatında Kötü Ruhlar. , 59 - 88. |
| Chicago | Çoruhlu Yaşar Türk Sanatında Kötü Ruhlar. (2020): 59 - 88. |
| MLA | Çoruhlu Yaşar Türk Sanatında Kötü Ruhlar. , 2020, ss.59 - 88. |
| AMA | Çoruhlu Y Türk Sanatında Kötü Ruhlar. . 2020; 59 - 88. |
| Vancouver | Çoruhlu Y Türk Sanatında Kötü Ruhlar. . 2020; 59 - 88. |
| IEEE | Çoruhlu Y "Türk Sanatında Kötü Ruhlar." , ss.59 - 88, 2020. |
| ISNAD | Çoruhlu, Yaşar. "Türk Sanatında Kötü Ruhlar". (2020), 59-88. |
| APA | Çoruhlu Y (2020). Türk Sanatında Kötü Ruhlar. MSGSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 1(21), 59 - 88. |
| Chicago | Çoruhlu Yaşar Türk Sanatında Kötü Ruhlar. MSGSÜ Sosyal Bilimler Dergisi 1, no.21 (2020): 59 - 88. |
| MLA | Çoruhlu Yaşar Türk Sanatında Kötü Ruhlar. MSGSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, vol.1, no.21, 2020, ss.59 - 88. |
| AMA | Çoruhlu Y Türk Sanatında Kötü Ruhlar. MSGSÜ Sosyal Bilimler Dergisi. 2020; 1(21): 59 - 88. |
| Vancouver | Çoruhlu Y Türk Sanatında Kötü Ruhlar. MSGSÜ Sosyal Bilimler Dergisi. 2020; 1(21): 59 - 88. |
| IEEE | Çoruhlu Y "Türk Sanatında Kötü Ruhlar." MSGSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 1, ss.59 - 88, 2020. |
| ISNAD | Çoruhlu, Yaşar. "Türk Sanatında Kötü Ruhlar". MSGSÜ Sosyal Bilimler Dergisi 1/21 (2020), 59-88. |
