İSLAM ÖNCESİ TÜRK KÜLTÜRÜNDE ATEŞ VE ATEŞE HÜKMEDENLER (MADDİ KÜLTÜR İZLERİ IŞIĞINDA)

Yıl: 2019 Cilt: 9 Sayı: 17 Sayfa Aralığı: 201 - 223 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.33207/trkede.517405 İndeks Tarihi: 29-04-2021

İSLAM ÖNCESİ TÜRK KÜLTÜRÜNDE ATEŞ VE ATEŞE HÜKMEDENLER (MADDİ KÜLTÜR İZLERİ IŞIĞINDA)

Öz:
Ateşin bulunması ve kontrol edilmesi insanlığın gelişimini dinsel, düşünsel, sosyoekonomik olarak etkileyen, toplumsal yaşayışına yön veren önemli bir unsurdur. Öyle ki bazıinanç sistemlerinde tanrıların hediyesi ya da gazap aracı olarak kabul edilen ateş, başlı başınada bir tapım ve din oluşturacak güce sahip olmuştur. Eski Türklerin de ateşe büyük önemverdikleri, bazı inanışlarını ateş ve onunla ilgili unsurlar etrafında geliştirdiklerianlaşılmaktadır. Ateş ile tanrı, güneş, ocak, alev, ışık, duman, iyi-kötü ruhlar, hastalık, şifa,ödül, ceza gibi fiziki ve metafizik kavramlarla kurulan bağlantı sayesinde ateş kültü bazen esasbazen ise yardımcı bir unsur olarak Türk inanç dünyası içinde önemli bir yer işgal etmiştir.Ateşin sahip olduğu öneme bağlı olarak yakılış yeri, zamanı, şekli ve nedeni etrafında çeşitliritüeller gelişmiş, kutsal ateşi yakmak ve kontrol etmek ancak seçilmiş kişilerin yetkisineverilmiş, bu kişiler ateş marifetiyle tanrı ve ruhlardan haber aldıkları gibi saçı, adak, kurban veölülerin ruhlarını tanrılara ulaştırmayı başarmışlardır.Bu çalışmada İslamiyet öncesi Türk kültüründe ateş kavramı etrafında gelişen inanış veritüeller ile kutsal ateşi kontrol etme kudret ve yetkisine sahip kişi ve yaratıkların incelenmesiamaçlanmıştır.
Anahtar Kelime:

FIRE AND THE RULERS ON FIRE IN THE PRE-ISLAMIC TURKISH CULTURE (IN THE LIGHT OF MATERIAL CULTURE TRACES)

Öz:
: Finding and controlling of fire is an important element that affects the development of humanity in a religious, intellectual, socioeconomic and social way. So that in some belief systems the fire, which is considered to be the gift of the gods or the means of wrath, has had the power to create itself a religion and worship. It is understood that the ancient Turks attach great importance to the fire and develop some beliefs around fire and elements related to it. Fire cult has sometimes occupied an important place in the Turkish beliefs world as an essential element and sometimes as an auxiliary element thanks to the connection established with physical and metaphysical concepts between fire and god, sun,lightning, stove, flame, light, smoke, candle, good-bad spirits, illness, healing, reward and punishment. According to the importance of the fire, various rituals developed around the burning place, time, form and reason but burning and controlling the sacred fire were only given to the authority of the elected people, who have succeeded in reaching the hair, vows, sacrifices and spirits of dead to the gods as they have heard from gods and spirits via fire. In this study, it was aimed to examine beliefs and rituals that developed around the concept of fire with the people and creatures having power and authority by controlling the sacred fire before pre-Islamic Turkish culture.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Bachelard, Gaston, Ateşin Psikanalizi, Çev. Aytaç Yiğit, Bağlam Yayıncılık, Ankara, 1995.
  • Beydili, Celal, Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Çev. Eren Ercan, Yurt Kitap, Ankara, 2003.
  • Çoruhlu, Yaşar, Türk Sanatında Hayvan Sembolizmi, Seyran Kitap, İstanbul, 1995.
  • Çoruhlu, Yaşar, Türk Mitolojisinin Anahatları, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2002.
  • Eliade, Mircea, Demirciler ve Simyacılar, Çev. Mehmet Emin Özcan, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2011.
  • Esin, Emel, İslamiyetten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslama Giriş (Türk Kültürü El-Kitabı, II, Cild I/b’den Ayrı Basım), Edebiyat Fakültesi Matbaası, İstanbul, 1978.
  • Esin, Emel, Türk Kozmolojisine Giriş, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2001.
  • Esin, Emel, Orta Asya’dan Osmanlıya Türk Sanatında İkonografik Motifler, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2004.
  • Esin, Emel, Türklerde Maddi Kültürün Oluşumu, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2006.
  • Gumilöv, Lev Nikolayeviçen, Eski Türkler, Çev., Ahsen Batur, Birleşik Yayıncılık, İstanbul, 1999.
  • İnan, Abdülkadir, Eski Türk Dini Tarihi, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1976.
  • İnan, Abdülkadir, Şamanizm, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1986.
  • L. Ligeti, Bilinmeyen İç Asya, Çev. Sadrettin Karatay, TTK., Ankara, 1986.
  • Mangaltepe, İsmail, Bizans Kaynaklarında Türkler (Menandros Protektor ve Theophylaktos Simokattes), Doğu Kütüphanesi, İstanbul, 2009.
  • Murat Uraz, Türk Mitolojisi, Düşünen Adam Yayınları, İstanbul, 1994.
  • Ögel, Bahaeddin, Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamalarıyla Destanlar), C. 1, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1993.
  • Ögel, Bahaeddin, Türk Mitolojisi (Kaynakları ve Açıklamalarıyla Destanlar), C. 2, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 1995.
  • Roux, Jean-Paul, Eskiçağ ve Ortaçağda Altay Türklerinde Ölüm, Çev. Aykut Kazancıgil, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 1999.
  • Roux, Jean-Paul, Türklerin ve Moğolların Eski Dini, Çev. Aykut Kazancıgil, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2002.
  • Roux, Jean-Paul, Orta Asya Tarih ve Uygarlık, Çev. Lale Arslan, Kabalcı Yayınevi, İstanbul, 2006.
  • Şeşen, Ramazan, İslam Coğrafyacılarına Göre Türkler ve Türk Ülkeleri, TTK., Ankara, 2001
APA GÜRAY GÜLYÜZ B (2019). İSLAM ÖNCESİ TÜRK KÜLTÜRÜNDE ATEŞ VE ATEŞE HÜKMEDENLER (MADDİ KÜLTÜR İZLERİ IŞIĞINDA). , 201 - 223. 10.33207/trkede.517405
Chicago GÜRAY GÜLYÜZ Bahriye İSLAM ÖNCESİ TÜRK KÜLTÜRÜNDE ATEŞ VE ATEŞE HÜKMEDENLER (MADDİ KÜLTÜR İZLERİ IŞIĞINDA). (2019): 201 - 223. 10.33207/trkede.517405
MLA GÜRAY GÜLYÜZ Bahriye İSLAM ÖNCESİ TÜRK KÜLTÜRÜNDE ATEŞ VE ATEŞE HÜKMEDENLER (MADDİ KÜLTÜR İZLERİ IŞIĞINDA). , 2019, ss.201 - 223. 10.33207/trkede.517405
AMA GÜRAY GÜLYÜZ B İSLAM ÖNCESİ TÜRK KÜLTÜRÜNDE ATEŞ VE ATEŞE HÜKMEDENLER (MADDİ KÜLTÜR İZLERİ IŞIĞINDA). . 2019; 201 - 223. 10.33207/trkede.517405
Vancouver GÜRAY GÜLYÜZ B İSLAM ÖNCESİ TÜRK KÜLTÜRÜNDE ATEŞ VE ATEŞE HÜKMEDENLER (MADDİ KÜLTÜR İZLERİ IŞIĞINDA). . 2019; 201 - 223. 10.33207/trkede.517405
IEEE GÜRAY GÜLYÜZ B "İSLAM ÖNCESİ TÜRK KÜLTÜRÜNDE ATEŞ VE ATEŞE HÜKMEDENLER (MADDİ KÜLTÜR İZLERİ IŞIĞINDA)." , ss.201 - 223, 2019. 10.33207/trkede.517405
ISNAD GÜRAY GÜLYÜZ, Bahriye. "İSLAM ÖNCESİ TÜRK KÜLTÜRÜNDE ATEŞ VE ATEŞE HÜKMEDENLER (MADDİ KÜLTÜR İZLERİ IŞIĞINDA)". (2019), 201-223. https://doi.org/10.33207/trkede.517405
APA GÜRAY GÜLYÜZ B (2019). İSLAM ÖNCESİ TÜRK KÜLTÜRÜNDE ATEŞ VE ATEŞE HÜKMEDENLER (MADDİ KÜLTÜR İZLERİ IŞIĞINDA). Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 9(17), 201 - 223. 10.33207/trkede.517405
Chicago GÜRAY GÜLYÜZ Bahriye İSLAM ÖNCESİ TÜRK KÜLTÜRÜNDE ATEŞ VE ATEŞE HÜKMEDENLER (MADDİ KÜLTÜR İZLERİ IŞIĞINDA). Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 9, no.17 (2019): 201 - 223. 10.33207/trkede.517405
MLA GÜRAY GÜLYÜZ Bahriye İSLAM ÖNCESİ TÜRK KÜLTÜRÜNDE ATEŞ VE ATEŞE HÜKMEDENLER (MADDİ KÜLTÜR İZLERİ IŞIĞINDA). Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, vol.9, no.17, 2019, ss.201 - 223. 10.33207/trkede.517405
AMA GÜRAY GÜLYÜZ B İSLAM ÖNCESİ TÜRK KÜLTÜRÜNDE ATEŞ VE ATEŞE HÜKMEDENLER (MADDİ KÜLTÜR İZLERİ IŞIĞINDA). Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. 2019; 9(17): 201 - 223. 10.33207/trkede.517405
Vancouver GÜRAY GÜLYÜZ B İSLAM ÖNCESİ TÜRK KÜLTÜRÜNDE ATEŞ VE ATEŞE HÜKMEDENLER (MADDİ KÜLTÜR İZLERİ IŞIĞINDA). Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi. 2019; 9(17): 201 - 223. 10.33207/trkede.517405
IEEE GÜRAY GÜLYÜZ B "İSLAM ÖNCESİ TÜRK KÜLTÜRÜNDE ATEŞ VE ATEŞE HÜKMEDENLER (MADDİ KÜLTÜR İZLERİ IŞIĞINDA)." Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 9, ss.201 - 223, 2019. 10.33207/trkede.517405
ISNAD GÜRAY GÜLYÜZ, Bahriye. "İSLAM ÖNCESİ TÜRK KÜLTÜRÜNDE ATEŞ VE ATEŞE HÜKMEDENLER (MADDİ KÜLTÜR İZLERİ IŞIĞINDA)". Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 9/17 (2019), 201-223. https://doi.org/10.33207/trkede.517405