Yıl: 2019 Cilt: 1 Sayı: 47 Sayfa Aralığı: 74 - 88 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-04-2021

Pekmez, Bal ve Şeker: Helvaya Statü Veren Tatlandırıcılar

Öz:
Makalede helva üç ana tatlandırıcı olan pekmez, bal ve şeker konu edilmektedir. Örnekleme ise üzerinden yapılmaktadır. Üç tatlandırıcının kullanıldıkları dönemler, tarifler ve tüketicilerinin kimler olduğu yönünde sorular sorulmaktadır. Bu şekilde, helvanın tatlandırıcılarının tercih edilmesinde toplumsal tabakanın etkisinin belirlenmesi amaçlanmaktadır. Çalışmada kullanılan veriler, yemek kitaplarından ve Türklerin yaşadıkları farklı coğrafyalarla tarihi dönemler üzerine yapılmış, tatlandırıcılarla helvaya değinen araştırmalardan elde edilmiştir. Makale dört kısımdan oluşmaktadır. İlk başlıkta antik bir tatlandırıcı olan pekmeze ve Eski Türklerdeki tatlı tüketimin sınıfsallığına değinilmektedir. İkinci başlıkta şekerin diğer tatlandırıcılardan ayrılma nedenleri, ticari bir ürün olması odağından ele alınmaktadır. Üçüncü bölümde tatlandırıcı tercihi, bal ve şekerin, özellikle fiyat açısından kıyaslanmasıyla tartışılmaktadır. Dördüncü başlıkta ise tatlandırıcı tercihinin ağırlıklı olarak estetik gerekçeleri üzerinde durulmaktadır. Çalışma sonunda yapılan çıkarımlardan bazıları şunlardır: Pekmez, en eski kültürel olarak üretilmiş tatlandırıcı olarak önce gösterişçi tüketimde yer almışsa da, zamanla bu işlevi şeker üstlenmiştir. Bu yüzden sonraki dönemlerde pekmez dar gelirlilik ve ekonomiklikle ilişkilendirilmiştir. Bal, şekerden daha ucuz olduğu için merkezdeki orta sınıflar kadar çevre yerleşim yerlerinde de kullanılmıştır. Buna rağmen günümüzde bal ve pekmez yeni bir toplumsal grup olan sağlıklı beslenme eğilimli tüketicilerin tatlandırıcı listesinde ilk sırayı paylaşmaktadırlar. Pahalı ve getirtilmesi güç olan şeker, sarayda ve zenginler arasında en çok tercih edilen tatlandırıcıydı. Kişi, grubuna uygun bir davranış olarak, bir tatlandırıcı tercih edebilmektedirler. Ama seçiminde damak tadı, yemeğin rengi ve başka amaçlar da etkili olabilmektedir.
Anahtar Kelime:

Molasses, Honey and Sugar: The Sweeteners that Give Statute to Halva

Öz:
The subjects of this study is molasses (pekmez), honey and sugar that are there main sweeteners of halva. Some questions about to the periods their used, their recipes and consumers, asked to these three sweeteners. In this way, it is aimed to determine the effect of social stratification on the preference of the halva sweeteners. The data used in the study are obtained from cooking books and the researches on different geographies and historical periods that Turks lived, and mentioned sweeteners and halva. The study consists of four sections. In the first section, besides an antique sweetener pekmez, class consumption of sweet and sugar in Old Turks are mentioned. In the second section, the reasons for the separation of sugar from other sweeteners are considered by the focus of the fact that sugar is a commercial product. In the third section, the choice of sweetener is discussed by comparing honey and sugar, especially in terms of price. In fourth section, the aesthetics reasons of the choice of sweetener are emphasized. Some of the conclusions made at the end of the study are: Molasses, as the oldest culturally produced sweetener, has been involved in conspicuous consumption, but over time, this function has taken on sugar. For this reason, in the later periods pekmez was related with low-income and economy. Because honey is cheaper than sugar, it is used by middleclass in the center as well as peripheries. However nowadays honey and pekmez are shared the first place in the sweeteners list of a new social group ff consumers who tend to eat healthy. Sugar was most preferred sweetener in palace and among the rich peoples. Person may prefer a sweetener as an appropriate behavior to his own group. But the taste, the color of food, and the other intends can be effective in his choice.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Akbay, Cuma, Abdulbaki Bilgiç ve Bülent Miran (2008). “Türkiye’de Önemli Gıda Ürünlerinin Talep Esnekliği”, Tarım Ekonomisi Dergisi, S. 14/2, 55-65.
  • Ali Eşref Dede’nin Yemek Risalesi. (1992 [1859]). (Haz.) F. Halıcı, Ankara. AKM.
  • Artan, Tülay (2006). “Osmanlı Elitinin Yemek Tüketiminin Bazı Yönleri”, Yemek ve Kültür, S.6, 36- 62.
  • Bang, W. ve G.R. Rahmeti [1936]. Oğuz Kağan Destanı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili Semineri Neşriyatından.
  • Barkan, Ömer Lütfü (1979). “İstanbul Saraylarına Ait Muhasebe Defterleri”, Belgeler, C. 9, S. 13, 1- 380.
  • Baysal, Aysel, Türkan Kutluay-Merdol, Handan Sacır, Nevin Ciğerim ve Sevil Bağoğlu (2000). Türk Mutfağından Örnekler. Ankara: KB.
  • Bilgin, Arif (2004a). Osmanlı Saray Mutfağı. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
  • Bilgin, Arif (2004b). “Osmanlı Sarayında Tüketilen İki Zıt Tadın Baş Temsilcisi: Tuz, Şeker ve Bal”, Tuz Kitabı içinde. (Ed.) E. Gürsoy-Naskali ve M. Şen, İstanbul: Kitabevi, 281-96.
  • Bilgin, Arif (2008). “Seçkin Mekânda Seçkin Damaklar: Osmanlı Sarayında Beslenme Alışkanlıkları (15.-17. Yüzyıl)”, Yemek Kitabı içinde. (Haz.) S. Koz, İstanbul: Kitabevi Yayınları, 78-118.
  • Bourdieu, Pierre (2015). Ayrım. (Çev.) D. Fırat ve G. Berkkurt, Ankara: Heretik.
  • Cumhuriyetin 50. Yılında Şeker Sanayimiz. (1973). (Haz.) O.Üçok, M.Akıncı, S. Malkoç, ve E.Koru, Ankara: Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. Yayınları.
  • Damlıbağ, Fatih (2016). “İkame Bir Ürün Olarak Osmanlı Devleti’nde Sakarin”, Tarih İncelemeleri Dergisi, S.31/2, 383-404.
  • Dégh, Linda (2001). Legend and Belief. Bloomington: Indiana Uni. Press.
  • Ekin, Ümit (2008). “Bal: Eski Bir Tadın Osmanlı İmparatorluğu’nda Üretim ve Tüketimi”, Türk Mutfağı içinde. (Ed.) A. Bilgin ve Ö. Samancı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 165-77.
  • Engindeniz, Sait ve Uçar, Kubilay [2014]. “İzmir İlinde Arıcılığın Ekonomik Yönleri ve Sorunları”, Tarım Ekonomisi Dergisi, S. 20/2, 113-120.
  • Esin, Taylan (2017). “ ‘El-Gasıb Habibullah’: Savaş, Şeker ve Milli İktisat (1914-18)”, Kebikeç, S.44, 25-49.
  • Faroqhi, Suraiya (1998). Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam. (Çev.) E. Kılıç, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • Faroqhi, Suraiya (2013). “Lezzetli Yiyecekler ve Onları Elde Etme Yolu: Osmanlı Toplumunda Özel –Ama Saraya Ait Olmayan- Yiyecek ve İçecekler”, Yemekte Tarih Var içinde. (Haz.) A. Avcı, S.Erkoç, E. Otman, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 77-89.
  • Faroqhi, Suraiya (2016). Osmanlı İmparatorluğu’nda Yollara Düşenler. (Çev.) Z. Kılıç, İstanbul: Kitap Yayınevi.
  • Faroqhi, Suraiya (2017). “XVIII. Yüzyılda Boğaz Kıyılarında Şarap ve Üzüm Üretimi”, Üzümün Akdeniz’deki Yolculuğu – Konferans Bildirileri içinde. Ed. E. Akpınar ve E. Tükenmez, (Çev.) M. Kuru, 195-207, erişim: http://www.izmeda.org/Upload_Files/FckFiles/file/Kitap/UzumunAkdenizdekiYolculuguWEB.pdf.
  • Güldemir, Osman ve Nermin Işık (2011). “Nevşehir Mutfak Kültürü”, 1. Uluslararası Nevşehir Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildirileri içinde. (Ed.) A. Öger, Ankara: Nevşehir Üniversitesi Yayınları, 151- 76.
  • Güldemir, Osman (2014). “Orta Asya’dan Cumhuriyet Dönemine Türk Mutfağındaki Yemeklerin Değişimi: Yazılı Kaynaklar Üzerinden Bir Değerlendirme”, VII. Lisansüstü Turizm Öğrencileri Araştırma Kongresi - Bildiri Kitabı içinde. (Ed.) N. Kozak ve E. Günlü, 346-58, erişim: http://anatoliajournal.com/kongre_arsivi/lisansustu/lisansustukitaplar/2014.pdf.
  • Hadiye Fahriye (1342 [1923-4]). Tatlıcıbaşı. İstanbul: Matbai Ahmed Kemal.
  • Hadiye Fahriye (2018). Yeni Ev Kadınının Yemek Kitabı. (Trans.) E. Karakaş, İstanbul: Cinius Yayınları.
  • Halıcı, Nevin (2001). Karadeniz Bölgesi Yemekleri. Konya: Gür-Ay Ofset Matbaacılık.
  • Halıcı, Nevin (2009). Türk Mutfağı. İstanbul: Oğlak.
  • Hünkar Beğendi. (2000). Haz. N. Kadıoğlu-Çevik, Ankara: KB – HAGEM.
  • Işın, Priscilla Mary (2009). Gülbeşeker. İstanbul: YKY.
  • Işın, Priscilla Mary (2014). Osmanlı Mutfak İmparatorluğu. İstanbul: Kitap Yayınevi.
  • İbn Battuta (2004). İbn Battuta Seyahatnamesi C.I. (Çev.) A.S. Aykut, İstanbul: YKY.
  • İnaltong, Tijen (2005). Her Güne Bir Yemek. İstanbul: YKY. İstanbul ve Diğer Kentlerde 500 Yıllık Fiyatlar ve Ücretler. (2000). (Haz.) Ş. Pamuk, Ankara: DİE.
  • Johansen, Ulla (2005). 50 Yıl Önce Türkiye’de Yörüklerin Yayla Hayatı. (Çev.) M. Poyraz, Ankara: K. ve T. Bakanlığı.
  • Karademir, Zafer (2015). “Osmanlı İmparatorluğu’nda Şeker Üretim ve Tüketimi (1500-1700)”, OTAM, 37/Bahar, 181-218.
  • Karayaman, Mehmet (2010). “Osmanlı Devleti’nde Şeker Fabrikası Kurma Teşebbüsleri”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C.25, S.1/Temmuz, 297-318.
  • Kaşgarlı Mahmut (2005). Divânü Lugâti’t-Türk. (Haz.) S. Erdi ve S.T. Yurteser, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
  • Kılıç, A. Yavuz, Çiğdem Kara, İbrahim Ali İleri, Canan İleri ve Sakine Çelik Öztürk (2003). “Bir Ağız Ekmek” Eskişehir Geleneksel Yemek Kültürü 1 ve 2. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi.
  • Koşay, Hamit Zübeyir ve Akile Ülkücan (2011). Anadolu Yemekleri ve Türk Mutfağı. İstanbul: Çiya.
  • Mintz, Sidney W. (1997). Şeker ve Güç. (Çev.) Ş. Alpagut, İstanbul: Kabalcı.
  • Mehmet Kamil (2015). Melceü’t-Tabbahin. (Haz.) G. Kut ve T. Kut, İstanbul: T.C. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
  • Ortner, Sherry B. (1984). “Theory in Anthropology since the Sixties”, Comparative Studies in Society and History, Vol. 26, No. 1 -Jan., 126-166.
  • Ögel, Bahaeddin (1991a). Türk Kültür Tarihine Giriş C.2. Ankara: KB.
  • Ögel, Bahaeddin (1991b). Türk Kültür Tarihine Giriş C.4. Ankara: KB.
  • Polo, Marco (2003). Dünyanın Hikâye Edilişi – Harikalar Kitabı 1. (Çev.) I. Ergüden, İstanbul: İthaki.
  • Samancı, Özge (2006). “19. Yüzyılın İkinci Yarasında Osmanlı Elitinin Yeme-İçme Alışkanlıkları”, Soframız Nur Hanemiz Mamur içinde. (Ed.) S. Faroqhi ve C. K. Neumann, İstanbul: Kitap Yayınevi, 185-207.
  • Samancı, Özge (2008). “İmparatorluğun Son Döneminde İstanbul ve Osmanlı Saray Mutfak Kültürü”, Türk Mutfağı içinde. (Ed.) A. Bilgin ve Ö. Samancı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 199-219.
  • Sarıkoyuncu, Ali, Selahattin Önder ve Mesut Erşan (2002). Milli Mücadelede Eskişehir. Eskişehir: Osmangazi Üniversitesi.
  • Solak, İbrahim (2008). “Osmanlı imparatorluğu Döneminde Anadolu’da Meyve ve Sebze Üretimi”, Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 24, 217-51.
  • Şahin, Haşim (2008). “Türkiye Selçuklu ve Beylikler Dönemi Mutfağı”, Türk Mutfağı içinde. (Ed.) A. Bilgin ve Ö. Samancı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı, 39-55.
  • Şirvanî, Muhammed bin Mahmûd (2018). 15. Yüzyıl Osmanlı Mutfağı. (Haz.) M. Argunşah, M. Çakır, İstanbul: Gökkubbe.
  • Tavernier, Jena-Baptiste (2007). 17. Yüzyılda Topkapı Sarayı. (Çev.) T. Tunçdoğan, İstanbul: Kitap Yayınevi.
  • Terzioğlu, Arslan (1992). Helvahane Defteri ve Topkapı Sarayında Eczacılık. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
  • Tezcan, Semih (1998). Bir Ziyafet Defteri. İstanbul: Simurg.
  • Toussaint-Samat, Maguelonne (2004). History of Food. (Çev.) A. Bell, Oxford: Blackwell Publishing.
  • Uhri, Ahmet (2016). Anadolu Mutfak Kültürünün Kökenleri. İstanbul: Ege Yayınları.
  • Yalman, Ali Rıza (1977). Cenupta Türkmen Oymakları - I. (Haz.) S. Emir, Ankara: KB Yayınları.
  • Yemek Hıfz-ı Sıhhası ve Yeni Usul Yemek Kitabı. (2016 [1924]). (Çev.) H.A. Polat ve K. Palavar, Ed. E. Akgöz, Ankara. Detay Yayıncılık.
  • Yeni Yemek Kitabı. (2017 [1883]). (Çev. ve Sad.) Ö. Samancı, İstanbul: Çiya.
  • Yerasimos, Marianna (2014). Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde Yemek Kültürü. İstanbul: Kitap Yayınevi.
  • Yusuf Has Hacip (2006). Kutadgu Bilig. (Çev.) R.R. Arat, İstanbul: Kabalcı.
APA Kara Ç (2019). Pekmez, Bal ve Şeker: Helvaya Statü Veren Tatlandırıcılar. , 74 - 88.
Chicago Kara Çiğdem Pekmez, Bal ve Şeker: Helvaya Statü Veren Tatlandırıcılar. (2019): 74 - 88.
MLA Kara Çiğdem Pekmez, Bal ve Şeker: Helvaya Statü Veren Tatlandırıcılar. , 2019, ss.74 - 88.
AMA Kara Ç Pekmez, Bal ve Şeker: Helvaya Statü Veren Tatlandırıcılar. . 2019; 74 - 88.
Vancouver Kara Ç Pekmez, Bal ve Şeker: Helvaya Statü Veren Tatlandırıcılar. . 2019; 74 - 88.
IEEE Kara Ç "Pekmez, Bal ve Şeker: Helvaya Statü Veren Tatlandırıcılar." , ss.74 - 88, 2019.
ISNAD Kara, Çiğdem. "Pekmez, Bal ve Şeker: Helvaya Statü Veren Tatlandırıcılar". (2019), 74-88.
APA Kara Ç (2019). Pekmez, Bal ve Şeker: Helvaya Statü Veren Tatlandırıcılar. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(47), 74 - 88.
Chicago Kara Çiğdem Pekmez, Bal ve Şeker: Helvaya Statü Veren Tatlandırıcılar. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 1, no.47 (2019): 74 - 88.
MLA Kara Çiğdem Pekmez, Bal ve Şeker: Helvaya Statü Veren Tatlandırıcılar. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, vol.1, no.47, 2019, ss.74 - 88.
AMA Kara Ç Pekmez, Bal ve Şeker: Helvaya Statü Veren Tatlandırıcılar. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. 2019; 1(47): 74 - 88.
Vancouver Kara Ç Pekmez, Bal ve Şeker: Helvaya Statü Veren Tatlandırıcılar. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. 2019; 1(47): 74 - 88.
IEEE Kara Ç "Pekmez, Bal ve Şeker: Helvaya Statü Veren Tatlandırıcılar." Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1, ss.74 - 88, 2019.
ISNAD Kara, Çiğdem. "Pekmez, Bal ve Şeker: Helvaya Statü Veren Tatlandırıcılar". Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 1/47 (2019), 74-88.