Selçuklu Öncesi Hilafet Merkezinde Türk Askeri Varlığı

Sen, Mehmet

Selçuklu Öncesi Hilafet Merkezinde Türk Askeri Varlığı

Mehmet Emin ŞEN (Süleyman Demirel Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü)

Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi

1 0

Yıl: 2019 Cilt: 1 Sayı: 47 Sayfa Aralığı: 221 - 237 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-04-2021

Selçuklu Öncesi Hilafet Merkezinde Türk Askeri Varlığı

Öz:

VII. asırda ortaya çıkan İslâm, Hz. Muhammed’in rehberliğinde büyük inkişaf göstererek daha onun sağlığında, 30 yıl gibi kısa süre içerisinde Arabistan’ın tamamına hâkim olmuş ve beraberinde büyük bir sosyal zümreyi doğurmuştu.Müslüman Araplar,İslâmın kendilerine sağladığı bu birliktelik sayesinde yeni dinlerinin bütün cihana yayılması amacıyla fetih haraketlerine başladılar ve önlerinde bulunan engelleri aşmak üzere Bizans ve Sasani gibi büyük imparatorluklara karşı iki koldan askeri sefere çıktılar. Daha Dört Halife döneminde (632-661) iken Müslümanlar, Sasani topraklarına hâkim olup Türk sınırlarına dayandılar. Emeviler Döneminde (661-750) Türk yurtlarında gerçekleştirilen Müslüman akınları ise, Türk Arap ilişkilerini geliştirdi ve olgunlaştırdı. Dolayısıyla Çin sınırlarında yaşayan Türkler dahi İslâm dininden haberdar oldular. Abbâsîlerin ilk yüzyılına gelindiğinde (750-850) artık Türk - Arap ilişkileri deyim yerindeyse zirveye ulaşmıştı. Abbâsî ordusunun kâhir ekseriyetini oluşturan Türk askeri için Bağdat şehri yeterli gelmiyordu. Abbâsî Halifesi bu sorunu ancak Türkler için yeni bir şehir kurarak çözebildi. Nitekim Bağdat yakınlarında Samarra adında yeni bir kente Hilafet merkezi ile tüm Abbâsî saray ve müçtemilatı nakledildi. Artık Türk askeri komuta kademesinin sözünün geçtiği bir dönem başlamış oldu.Müslüman Araplarla Türkler arasında başlayan Selçuklu öncesi bu ilişkiler ve Samarra kenti yeteri kadar bilinmemektedir. Bu makalede Türklerin siyasi ve kültürel hayatlarına tesir eden bu denli önemli ilişkiler ağı, Samarra öncesinden başlanarak Selçuklu Türklerinin tarih sahnesine çıkışına kadarki süreci ortaya konulacaktır.

Anahtar Kelime:

Turkish Military Presence in the Heart of Caliphate before the Seljuks

Öz:

The Islam, having appeared in 7th century and improved under the guidance of Prophet Muhammad, dominated the whole Arabian Peninsula within a very short time like 30 years during the presence of the prophet and gave birth to a very great social group. Thanks to this unity of Islam, Muslim Arabs began their conquest activities in order to spread their new religions to the whole world and went on a military campaign against big empires such as Byzantine and Sassanid to overcome the obstacles in front of them. Even during the four caliphates (632-661), Muslims dominated the lands of Sassanid, and stood by Turkish borders. During Umayyads (661-750), the Muslim incursions that were put into action in Muslim lands developed and matured the relationships between Turks and Arabs. As a result, the Turks living as far as the Chinese borders were informed of Islam. When it came to the first reigning year of Abbasids (750-850), Turk-Arab relations reached its summit so to say. From then on, Baghdad was not sufficient for Turkish soldiers, who made up the overwhelming majority of Abbasid army. The Abbasid Caliphate was able to solve this problem merely by establishing a new city for Turks. Consequently, the Caliphate centre and all Abbasid palaces with all its outbuildings were transferred to this new city called Samarra, which was near Baghdad. From then on, a period, when the orders and words of Turkish military command echelon were valid, started. These pre-Seljukian relations starting between Muslim Arabs and Turks and the city of Samarra are not known adequately. In this paper, such a significant relation network having an influence on political and cultural lives of Turks will be set forth starting from the pre-Samarra time until the emergence of the Seljuk Turks on the stage of history.

Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

Ahmed Emin, (2006). Zuhru’l-İslâm. Beyrut.
Asadov, Farda, (2002). VIII.- X. Yüzyıllarda Abbâsî Ordusundaki Türk Muhafızların Sayısı ve Onlar İçin Yapılan Harcamalar, Çev: Mahmut Yavaşî, Ankara: Türkler Ansiklopedisi.
Aslanaba, Oktay, (1966). Samerra, İstanbul: MEB, İA.
Barthold, W., (2013). İslâm Medeniyeti Tarihi, Haz. M. Fuad Köprülü, İstanbul: Alfa Yayınları.
Bayat, Fazıl, (2002). Moğol İstilasına Kadar Irak Türkleri, (IV, ss. 795-802). Ankara: Türkler Ansiklopedisi.
Belâzurî, Ahmed b. Yahya b. Câbir, (1987). Fütûhu’l-Buldân, çev. Mustafa Fayda, Ankara.
Bosworth, C. E., (1970). The Turks In The Islamıc Lands Up To The Mıd-11 th Century. in Philologiae Turcicae Fundamenta, III, ed. Cl. Cahen, Wiesbaden, 1-20.
Bosworth, C. E., (1993). “Nasr b. Sayyâr”, EI2, Leiden-New-York.
Brockelmann, C., (1954). İslâm Milletleri ve Devletleri Tarihi, Türkçe Tercüme, Neşet Çağatay, Ankara.
Câhiz, (1988). Hilafet Ordusununun Menkıbeleri ve Türklerin Faziletleri, Terc. Ramazan Şeşen, Ankara.
Corci Zeydan, (1966). İslâm Medeniyeti Tarihi, Sadeleştiren: Mümin Çevik, I-V, İstanbul.
Daniel Pipes, (1981). Slave Soldiers And Islam The Genesis of A Military System, New Haven and London
Demirci, Mustafa, (2005), Emevîlerden Abbâsîlere Geçiş Sürecinin Bir Tanığı olan Abdullah İbnü’lMukaffa, Risaletü’s-Sahabesi, Dokuz Eylül Ün., İlâhiyat Fak., sayı: 21, s. 117-148.
Dineverî, Ebû Hanife Ahmed b. Dâvud (ö. 282/895), (1995). el-Ahbâru’t-Tıvâl, thk.Ömer Faruk etTabbâ’, Beyrut, Ebû’1-Fidâ, (1840). Kitâbu Takvîmi’l-Büldân,
Ebû’l-Fidâ, İmâdüddîn İsmail b. Ali, Kitâbü Takvîmu’l-Buldân, thk. J. T. Reınaud- W. Mac Guckın De Slane, Paris.
El-Makdisî, Mutahhar b.Tahir (ö 355/966), 1899-1919). Kitậbu’l-Bed’i ve’t-Târih, nşr. Cle’ment Huart, I-VI, Paris.
Frye, R.N.-Sayılı, Aydın, (1946). Selçuklulardan Evvel Orta Şarkta Türkler, Belleten, X, Ankara, sayı. 37, ss. 97-131.
Gibb, Hamilton Alexander Roskeen, (1929). Orta Asya’da Arap Futûhatı, ter. M. Hakkı, İstanbul.
Gordon, Matthew, (2001).The Commondars of the Samarran Turkish Military. The Shaping of a Third/Ninth –Century Imperial Elite, A Medieval Islamic City Peconsider, Edidet by Chase F. Robinson. Oxford.
Halife b. Hayyât, (ö. 240/854), (1985). Tarihu’l-Halife, (Tak. Ekrem Ziya el-Ömerî), Riyad.
Hasan İbrahim, Hasan, (1965). Târîhu’l-İslâm, es-Siyasî ve’d-Dînî, ve’s-Sekâfî ve’l-İctimâî, Kahire. 235 Hatîb el-Bağdâdî, (1931).
Tarihu Bağdad, Kahire.
İbn Havkal, Ebu’l-Kâsım Muhammed b Havkal, (ö. 367/977), (1938). Kitâb Sûretü’l-Arz, Tahkik J.H. Kramers, Leiden.
İbn Miskeveyh, Ebû Ali Ahmed b. Muhammed, (ö.421/1030), (1913). Tecâribü’l-Ümem ve Teâkubu’l-Himem, I-II, Mısır.
İbn A’sem el-Kûfî, Ebû Muhammed Ahmed b. A’sem el-Kûfî, (ö. 314/926), (1986). Kitabu ‘l-Fütûh, I-IV, Beyrut.
İbn Abdirabbih, Ebû Amr Ahmed b. Muhammed en-Endelûsî, (1962). el-Ikdu’l-Ferid, Kahire.
İbn Asâkîr, Ebû’l-Kâsım Şikâtüdddin Ali b. Hasan b. Hibetullah b. Abdullah, (1988). Târîhu Medîneti Dımaşk, thk. Muhibbuddin Ebi Said Ömer b. Ğarâme el-Ömerî, Beyrut.
İbn Haldun, Abdurrahman b. Muhammed (ö. 808/1405), (1979), el-İber ve Divânü’l-Mübtede’ ve’lhaber fî Eyyâmi’l-Arab ve’l-Acem ve’l-Berber ve men Âsâruhum min zevi’s-Sultâni’l-Ekber, Beyrut
İbn Hazm, (1357). Cevamiu’s-Sire, Mısır.
İbn Hurdâzbih, Ebu’l-Kasım Ubeydullah b. Abdullah, (ö. 299/912) (1889). el-Mesâlik ve’l-Memâlik, Tahkik, M. J. De Goeje, Leiden.
İbn Kesir, Ebu’l-Fida İsmail b. Ömer, (1990). el-Bidâye ve’n-Nihâye, Beyrut.
İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim (1987). el-Maârif, Thk. Servet Ukkâşe, Beyrut.
İbnü’l-Cevzi, Cemâlüddin Ebu’l-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed (ö. 597/1201), (1992). elMuntazam fi tarihi’l-Ümem ve’l-Müluk, (Neşr. Muhammed–M. Abdülkadir Ata) I-XVIII, Beyrut.
İbn Tağriberdî, (1963). Ebu’l-Mehâsin Cemâleddin Muhammed Yusuf b. Tağriberdî, en- Nucûmü’zZâhire fi Mülûki Mısır ve’l-Kâhire, Kahire.
İbnü’d-Devâdâri, Ebû Bekr b. Abdillâh b.Aybek (736/1335), (1960-1992). Kenzü’d-Dürer ve Câmiı’lĞurer, thk. Salahaddin el-Müneccid, I-1X, Beyrut-Kahire.
İbnü’l-Esîr, İzzüddin Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Abdilkerîm el-Cezeri,(1965). el-Kamil fi’tTârih, Beyrut.
İbnü’l-Fakîh, (1996). Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed b. İshâk el-Hemedânî, (ö. 300/912), Kitâbü’l-Buldân, thk. Yusuf el-Hâvî, Beyrut.
İbnü’t-Tiktaka, (1966). Muhammed b. Ali b. Tabâtabâ, (ö.709/1309), el-Fahrî fi’l-Ậdâbi’s-Sultâniyye ve’d-Düveli’l-İslâmiyye, Beyrut.
İstahrî, (1961). Kitâbü’l-Mesâlik, İstahrî, Ebû İshak İbrahim b.Muhammed el-Fârisî, Kitâbü’l-Mesâlik ve’l-Memâlik, Kahire.
Kitapçı, Zekeriya, (1994). Yeni İslâm Tarihi ve Türkler, Konya.
Lewis, Bernard, (1976). Tarihte Araplar, trc. Hakkı Dursun Yıldız, İstanbul.
Mahmut Şakir, (1991). Tarihu’l-İslâm, Beyrut.
Makrîzî, Ebu’l-Abbas Ahmed b. Ali, (ö. 845/1441), (1270). Kitâbü’l-Mevâiz ve’l-İ’tibar bi Zikri’lHıtatı ve’l-Âsâr, I-II, Bulak. 236
Mantran, Robert, (1981). İslâmın Yayılış Tarihi, Çev: İsmet Kayaoğlu, Ankara.
Mes’ûdî, Ebü’l-Hasen el-Hüseyin b. Ali el-Mes’ûdî, (1987). Mürûcü’z-Zeheb ve Meadinü’l-Cevher, thk. Müfîd Muhmammed Kamîha, Beyrut.
Nerşahî, Ebû Bekir Muhammed b. Ca’fer en-Nerşahî, (1965). Târîhu Buhara, Mısır.
Nüveyrî, Şehabeddin Ahmed b. Abdülvehhab (ö. 733/1332), (1985). Nihâyetü’l-Ereb fî Fünûni’lEdeb, Tah. Said Abdülfettah Aşûr, I-XXVII, Kahire.
Ömer, Faruk, (1977). El-Hilâfetü’l-Abbâsiyye fi Asri’l-fevda’l-Askeriyye, Bağdat
Ömer Ferruh, (1975). Tarihu’l-Edebi’l-Arabi, I-III, Beyrut.
Özaydın, Abdülkerim, (2002). Türklerin İslâmiyeti Kabulü, Türkler Ansiklopedisi, Ankara, IV, ss. 239-262.
Sûlî, Ebû Bekir Muhammed b. Yahya es- Sûlî, (ö. 335/946), (1983). Ahbâru’r-Râzî ve’l-Müttakî Billah (Nşr. J. Heywort Dunne) Beyrut.
Suyûtî, Celaleddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr (ö. 911/1505), (1995). Târihu’l-Hulefâ, thk.Muhammed Muhyiddin Abdülhamîd, Beyrut.
Şen, Mehmet Emin Şen, (2009). Bağdat’ta İkinci Nesil Türkler, Konya.
Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerir, (ö.310/922), (1967). Târihu’l- Ümemi ve’l–Muluk, Thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrahim, I-XI, Beyrut.
Wellhausen, Julius, (1963). Arap Devleti ve Sükûtu, (trc. Fikret Işıltan) Ankara.
Ya’kûbî, (1965). Târihu’l-Ya’kûbî, I-II, Beyrut.
Yâkût el-Hamevî, Şihâbüddin Ebû Abdullah Yâkût el-Hamevî b. Abdullah, (1975). Mucemü’lBuldân, Beyrut.
Yıldız, Hakkı Dursun, (1986). Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi, İstanbul.
Yılmaz, Saim, (2006). Mu’tazıd ve Müktefî Döneminde Türkler, Kayıhan Yayınları, İstanbul. Zehebî, Siyeru A’lâm,
Zehebî, Ebû Abdillâh Şemseddîn Muhammed b. Ahmed, (1990). Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ, thk. Şuayb Arnavud - Hüseyin Esed ve Arkadaşları, Beyrut.
Zettersteen, K.V. (1979). “Mûtemid”, İA, İstanbul, VIII, 753.
Zettersteen, K.V. (1988). “Nasr”, İA, İstanbul, IX. 107-109.

APA	Sen M (2019). Selçuklu Öncesi Hilafet Merkezinde Türk Askeri Varlığı. , 221 - 237.
Chicago	Sen Mehmet Selçuklu Öncesi Hilafet Merkezinde Türk Askeri Varlığı. (2019): 221 - 237.
MLA	Sen Mehmet Selçuklu Öncesi Hilafet Merkezinde Türk Askeri Varlığı. , 2019, ss.221 - 237.
AMA	Sen M Selçuklu Öncesi Hilafet Merkezinde Türk Askeri Varlığı. . 2019; 221 - 237.
Vancouver	Sen M Selçuklu Öncesi Hilafet Merkezinde Türk Askeri Varlığı. . 2019; 221 - 237.
IEEE	Sen M "Selçuklu Öncesi Hilafet Merkezinde Türk Askeri Varlığı." , ss.221 - 237, 2019.
ISNAD	Sen, Mehmet. "Selçuklu Öncesi Hilafet Merkezinde Türk Askeri Varlığı". (2019), 221-237.

APA	Sen M (2019). Selçuklu Öncesi Hilafet Merkezinde Türk Askeri Varlığı. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(47), 221 - 237.
Chicago	Sen Mehmet Selçuklu Öncesi Hilafet Merkezinde Türk Askeri Varlığı. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 1, no.47 (2019): 221 - 237.
MLA	Sen Mehmet Selçuklu Öncesi Hilafet Merkezinde Türk Askeri Varlığı. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, vol.1, no.47, 2019, ss.221 - 237.
AMA	Sen M Selçuklu Öncesi Hilafet Merkezinde Türk Askeri Varlığı. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. 2019; 1(47): 221 - 237.
Vancouver	Sen M Selçuklu Öncesi Hilafet Merkezinde Türk Askeri Varlığı. Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi. 2019; 1(47): 221 - 237.
IEEE	Sen M "Selçuklu Öncesi Hilafet Merkezinde Türk Askeri Varlığı." Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1, ss.221 - 237, 2019.
ISNAD	Sen, Mehmet. "Selçuklu Öncesi Hilafet Merkezinde Türk Askeri Varlığı". Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 1/47 (2019), 221-237.