Yıl: 2020 Cilt: 29 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 81 - 122 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 29-04-2021

Vikâyetü’r-rivâye fî mesâili’l-Hidâye Bağlamında Oluşan Fıkıh Edebiyatı

Öz:
Zâhiru’r-rivâye, nâdiru’r-rivâye, fetâvâ- vâkıât ve mûteber metinler yani mütûn-i selâse, mütûn-i erba‘a, mütûn-i sitte gibi farklı şekillerde tasniflere tabi tutulan Hanefî mezhebinin temelini oluşturan eserler, İslam ilim edebiyatına paha biçilmez katkılar sağlamıştır. Mûteber metinlerin tasnifinin her birinde yerini alan Vikâtetü’r-rivâye fî mesâili’l-Hidâye, önemine binaen farklı türlerden birçok çalışmaya konu olmuş ve böylece kendisine bağlı zengin bir fıkıh edebiyatı meydana gelmiştir. Dahası yazıldığı dönemden itibaren Hanefi müntesiplerin yaygın olduğu coğrafyada medreselerde ders kitabı olma ve dönemin kadılarının devamlı yanlarında bulundurup müracaat ettikleri el kitabı olma özelliğini taşımıştır. Günümüze kadar ulaşan Vikâye ve üzerine yapılan çalışmaların çoğu yazma halindedir. Bu eserlerin neredeyse tamamı Türkiye yazma eserler kütüphanelerinde müteaddit nüshalarıyla beraber kayıtlı bulunmaktadır. Bu çalışmada müellif hakkında kısa bilgi verildikten sonra, Türkiye’deki Vikâyenüshaları, üzerine yapılan şerh, ta’lik, muhtasar, risale, reddiye ve tercüme türü eserler, bazı yönleriyle tanıtılmaya çalışılacaktır. Bu çalışmanın Vikâye ve onun etrafında oluşan eserler üzerine çalışma yapacaklara yardımcı olacağı düşünülmektedir.
Anahtar Kelime:

Fiqh Literature in The Context of Wiqāyah ar-riwāyah fī masā’il al-Hidâyah

Öz:
The works that form the basis of the Ḥanafī school, which are subjected to classifications in different ways such as ẓāhir ar-riwāyah, nādir ar-riwāyah, fatāwā-wāqiāt and mūtabar matns (precious texts), namely al-mutūn as-s̱elās̱a, al-mutūn al-arba‘ah, al-mutūn as-sittamade invaluable contributions to Islamic science literature. Wiqāyah ar-riwāyah fī masā’il al Hidâyah, which has taken its place in each classification of the precious texts, has been the subject of many studies of different genres thanks to its importance and thus, a rich fiqh literature has emerged. Moreover, since it was written, It has been a textbook in madrasahs and the judges have kept them around as a reference book in Ḥanafī-dominated regions. Most of the surviving copies of Wiqāyah and the studies about it are in writing. Almost all of these works with many copies are enrolled manuscript libraries in Turkey. In this study, after giving brief information about the author, available Wiqāyah copies in Turkey, commentaries, notes, tractate, refusal and translation works will be tried to be introduced in some respects. Hopefully this study will help those who will work on Wiqāyah and studies about it.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Afyoncu, Erhan. “Şemsi Ahmed Paşa”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/527-529. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
  • Ali el-Kârî, Nureddin Ebü’l-Hasen b. Sultan. Fethu bâbi’l-inâye fî Şerhi’n-Nükâye. nşr. Muhammed Nezâr Temim - Heysem Nezâr Temim. 3 cilt. Beyrut: Dârü’l-Erkâm,1997.
  • Atan, Ömer Faruk. Burhânü’ş-Şerî’a’nın Vikâyetü’r-Rivâye fî Mesâili’l-Hidâye Adlı Eserinin Tahkik ve Tahlili. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2015.
  • Atan, Ömer Faruk, “Hanefî Literatüründe Muhtasarlar ve Metinler”, İhya Uluslar Arası İslam Araştırmaları Dergisi 2/2 (2016), 81-65.
  • Atsız, Nihal. “Kemalpaşa-Oğlu’nun Eserleri” Şarkıyat Mecmuası VI. 71-112. İstanbul Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1966.
  • Bağdâdî, İsmail Paşa. Hediyyetü’l-ârifîn esmâü’l-müellifîn âsâru’l-musannifin. 2 cilt. 3. Baskı. İstanbul, y.y., 1995.
  • Baktır, Mustafa. “İbn Melek”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20/175-176. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
  • Baş, Erdoğan. “Şeyhzâde”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/97-98. İstanbul: TDV Yayınları, 2010. Bedir, Murteza. “Vikâyetü’r-Rivâye”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi.43/106-108. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
  • Bedir, Murteza. Buhara Hukuk Okulu, Vakıf Hukuku Bağlamında X-XIII. Yüzyıl Orta Asya Hanefî Hukuku Üzerine Bir İnceleme. 2. Baskı. İstanbul: İSAM Yayınları, 2014.
  • Brockellman, Carl. Târîhu’l-edebi’l-arabî. çev. Abdülhalîm en-Neccâr - Seyyid Yakub Bekr - Ramazan Abdüttevvâb. 4 cilt. Kahire: Dârü’l-Ma‘rife, 1983.
  • Brockelmann, Carl. Supplementband. 3 cilt. Leiden: E. J. Brill, 1937-1942.
  • Burhânüşşerîa, Mahmud b. Ahmed. Vikâyetü’r-rivâye fî mesâili’l-Hidâye. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi. Ayasofya, 1505.
  • Cici, Recep. “Osmanlı Hukuk Düşüncesini Etkileyen Başlıca Kaynaklar”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/8 (1999), 225-227.
  • Cici, Recep. Kuruluştan Fatih Devrinin Sonuna Kadar Osmanlılarda Fıkıh Çalışmaları.İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1994.
  • Cici, Recep. “Osmanlı Klasik Dönemi Fıkıh Kitapları”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 3/5 (2005), 215-248.
  • Çelebi, İlyas. “Kemalpaşazâde”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 25/245-247. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
  • Dalkıran, Sayın. İbn-i Kemal ve Düşünce Tarihimiz. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 1997.
  • Demir, Halis. “İbn Kemal Üzerine Yapılan İlmi Çalışmalar”. Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7/1 (2019), 151-178.
  • Devletoğlu Yusuf, el-Balıkesîrî. Tercüme-i Vikaye Nazmen. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, İzmir, 218.
  • Durmuş, İsmail. “İsferâyînî, İsâmüddîn”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi.22/516-517. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
  • Fenarizâde Muhyiddin, Muhammed [b. Ali] b. Yusuf Çelebi. Risâletü’l-Vikâye. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Düğümlü Baba, 446/16.
  • Gümüş, Sadreddin. Seyyid Şerif Cürcani. İstanbul: Fatih Yayınevi Matbaası, 1984.
  • Halimov, Nazar. Katalog Arabskih Rukopisey Akademii Nauk TSSR. Aşhabad: İzdatelstvo Ylym, 1988.
  • İbn Kemal Paşa, Ahmed b. Süleyman. el-İslâh ve’l-İzâh. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hamidiye, 446.
  • İbn Melek, Ferişteoğlu İzzeddin Abdullatif b. Abdülaziz. Şerhu’l-Vikâye. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, H. Halit, 98.
  • Kahraman, Abdullah. “Trablusî, Alaeddîn”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/291-292. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
  • Kara Hoca, Alaeddin Ali b. Ömer. el-İnâye fi Şerhi’l-Vikâye. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Carullah, 765 ve 766.
  • Karahisarî, Ali b. Ömer. Şerhu’l-Vikâye. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, 590.
  • Kâtib Çelebi, Mustafa b. Abdullah. Keşfü’z-zunûn an esâmi’l-kütüb ve’l-fünûn. 2 cilt.İstanbul: Türk Tarih Kurumu, 1364/1945.
  • Kılıçer, Esat. “Fıkıhçı Olarak İbn Kemal”. Şeyhulislam İbn Kemal Sempozyumu. 189-196. Ankara: Osmanlı Araştırmaları Vakfı, 1986.
  • Kırboğa, Mehmet Ali. Kâmûsü’l-kütüb ve mevzûatü’l-müellefât. Konya: Yeni Kitap Basımevi, 1974.
  • Kocavî, Şeyhzâde Mahmud Çelebi. Şerhu’l-Vikaye. İstanbul: Köprülü Kütüphanesi, Fazıl Ahmet Paşa, 615.
  • Kuhistanî, Şemsüddin el-Horasânî. Câmi‘u’r-rumûz fî şerhi’n-Nükâye. 1 cilt (içinde iki cilt). İstanbul, 1874.
  • Kumenatî, Seyyid Hasan b. Seyyid Ali. el-İnâye fî Şerhi’l-Vikâye. İstanbul: Süleymaniye Ktp., Fatih, 1887.
  • Kurt Efendi, Muhammed b. Ömer Tatarpazarcık. Tercüme-i Vikâye. İstanbul: Süleymaniye Ktp., Şehid Ali Paşa, 863.
  • Leknevî, Abdülhay. Fevâidü’l-behiyye fi terâcimi’l-Hanefîyye. Beyrut: Dâru’l-Erkâm,1418/1998.
  • Leknevî, Abdülhay. Umdetü’r-riâye fî halli Şerhi’l-Vikâye. 4 cilt. Delhi, 1327.
  • Merzifonî, Bünyad b. Muhammed. Talika alâ kavli sâhibi’l-Vikâye. İstanbul: Süleymaniye Ktp., Ayasofya, 1309.
  • Musannifek, Ali b. Muhyiddin. Şerhu’l-Vikâye. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Kılıç Ali Paşa, 427; Süleymaniye Ktp., Reşid Efendi, 228.
  • Orazov, Orazsahet. Burhânü’ş-Şerîa ve Vikâye Adlı Eseri. Bursa: Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2001.
  • Orazov, Orazsahet. “Muhtasar Metinlerin Hanefî Literatürü İçindeki Yeri”. Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5/1 (2018), 107-122.
  • Orazov, Orazsahet. “Vikâyetü’r-rivâye fî-mesâili’l-Hidâye Adlı Eserin Müellifinin İsim ve Lakabının Tespiti”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 31 (2018), 685-695.
  • Özcan, Tahsin. “Kara Sinan”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/365-366.İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
  • Özel, Ahmet. “Timûrtâşî, Muhammed b. Abdullah”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 41/188-189. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
  • Özel, Ahmet. Hanefî Fıkıh Alimleri. Ankara: TDV Yayınları, 1990.
  • Özen, Şükrü. “İbnü’ş-Şıhne, Seriyyüddin”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi.21/225-227. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
  • Özen, Şükrü. “Sadrüşşerîa”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/427-431. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
  • Özkan, Mustafa. “Devletoğlu Yusuf”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/243-244. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
  • Sadrüşşerîa, Ubeydullah b. Mes‘ûd el-Mahbûbî. Şerhu’l-Vikâye ve meahu Müntehe’n Nükâye alâ Şerhi’l-Vikâye. thk. ve notlar ekleyen: Salâh Muhammed Ebü’l-Hâc. 2 cilt (içinde 5 cilt). Amman: Müessesetü’l-Verrâk, 2006.
  • Sadrüşşerîa, Ubeydullah b. Mes‘ûd el-Mahbûbî. en-Nükâye. Kazan: y.y., 1910.
  • Sehâvî, Şemseddin Muhammed b. Abdurrahman. ed-Dav’ü’l-lâmî. 6 cilt (içinde 12 cilt). Beyrut, ts.
  • Şevkânî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ali. el-Bedru’t-tâlî bi mehâsini men ba‘de’l karni’s-sâbi’. 2 cilt. Beyrut: y.y., ts.
  • Tâcüşşerîa, Mahmud b. Ubeydullah. Vikâyetü’r-rivâye fî mesâili’l-Hidâye. thk. Ahmed Mahmud eş-Şehâde. İstanbul: Mektebetü’l-Hanefîyye, 2017.
  • Trablûsî, Alâeddin. el-İstiğnâ fî Şerhi’l-Vikâye. Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, 1889.
  • Taşköprizade, Ahmed b. Mustafa. eş-Şekâ’iku’n-Nu‘mâniyye. thk. Ahmed Subhi Furat. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1405/1985.
  • Topuzoğlu, Tevfik Rüştü. “Hâşiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 16/419-422. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
  • Şensoy, Sedat. “Şerh”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 38/555-558. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
  • Uğur, Ahmet. Kemal Paşazade İbn-i Kemal. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı, 1996.
  • Yaman, Ahmet. “Kevâkibi, Muhammed b. Hasen”. Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/340-341. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
  • Zeynüddin, Cüneyd b. Sendel. Tevfîku’l-inâye. Süleymaniye Kütüphanesi, Fatih, 1885.
APA ORAZOV O (2020). Vikâyetü’r-rivâye fî mesâili’l-Hidâye Bağlamında Oluşan Fıkıh Edebiyatı. , 81 - 122.
Chicago ORAZOV ORAZSAHET Vikâyetü’r-rivâye fî mesâili’l-Hidâye Bağlamında Oluşan Fıkıh Edebiyatı. (2020): 81 - 122.
MLA ORAZOV ORAZSAHET Vikâyetü’r-rivâye fî mesâili’l-Hidâye Bağlamında Oluşan Fıkıh Edebiyatı. , 2020, ss.81 - 122.
AMA ORAZOV O Vikâyetü’r-rivâye fî mesâili’l-Hidâye Bağlamında Oluşan Fıkıh Edebiyatı. . 2020; 81 - 122.
Vancouver ORAZOV O Vikâyetü’r-rivâye fî mesâili’l-Hidâye Bağlamında Oluşan Fıkıh Edebiyatı. . 2020; 81 - 122.
IEEE ORAZOV O "Vikâyetü’r-rivâye fî mesâili’l-Hidâye Bağlamında Oluşan Fıkıh Edebiyatı." , ss.81 - 122, 2020.
ISNAD ORAZOV, ORAZSAHET. "Vikâyetü’r-rivâye fî mesâili’l-Hidâye Bağlamında Oluşan Fıkıh Edebiyatı". (2020), 81-122.
APA ORAZOV O (2020). Vikâyetü’r-rivâye fî mesâili’l-Hidâye Bağlamında Oluşan Fıkıh Edebiyatı. ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ, 29(1), 81 - 122.
Chicago ORAZOV ORAZSAHET Vikâyetü’r-rivâye fî mesâili’l-Hidâye Bağlamında Oluşan Fıkıh Edebiyatı. ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ 29, no.1 (2020): 81 - 122.
MLA ORAZOV ORAZSAHET Vikâyetü’r-rivâye fî mesâili’l-Hidâye Bağlamında Oluşan Fıkıh Edebiyatı. ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ, vol.29, no.1, 2020, ss.81 - 122.
AMA ORAZOV O Vikâyetü’r-rivâye fî mesâili’l-Hidâye Bağlamında Oluşan Fıkıh Edebiyatı. ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ. 2020; 29(1): 81 - 122.
Vancouver ORAZOV O Vikâyetü’r-rivâye fî mesâili’l-Hidâye Bağlamında Oluşan Fıkıh Edebiyatı. ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ. 2020; 29(1): 81 - 122.
IEEE ORAZOV O "Vikâyetü’r-rivâye fî mesâili’l-Hidâye Bağlamında Oluşan Fıkıh Edebiyatı." ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ, 29, ss.81 - 122, 2020.
ISNAD ORAZOV, ORAZSAHET. "Vikâyetü’r-rivâye fî mesâili’l-Hidâye Bağlamında Oluşan Fıkıh Edebiyatı". ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ İLAHİYAT FAKÜLTESİ DERGİSİ 29/1 (2020), 81-122.