Salgının Mimarisi: Osmanlı’da Frengi ve Gurebâ Hastaneleri (Kastamonu Vilayeti Örneği)

YAZICI METİN, NURCAN

Salgının Mimarisi: Osmanlı’da Frengi ve Gurebâ Hastaneleri (Kastamonu Vilayeti Örneği)

Nurcan YAZICI METİN (Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sanat Tarihi Bölümü, İstanbul, Türkiye)

MSGSÜ Sosyal Bilimler Dergisi

48 5

Yıl: 2020 Cilt: 2 Sayı: 22 Sayfa Aralığı: 252 - 270 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 30-04-2021

Salgının Mimarisi: Osmanlı’da Frengi ve Gurebâ Hastaneleri (Kastamonu Vilayeti Örneği)

Öz:

Bulaşıcı hastalıklar, tarih boyunca toplumları etkilemiş; bu hastalıkların tedavisi ve yayılmasınıönlemek amacıyla çeşitli çözümler üretilmiştir. Osmanlılar da birçok bulaşıcı hastalıkla mücadeleetmiştir. Osmanlı’nın son döneminde, farklı bulaşı yollarıyla Anadolu coğrafyasına ulaştığıanlaşılan frengi hastalığı, özellikle Kastamonu Vilayeti ve çevresinde çok etkili olmuştur. Salgınhastalığın tedavisi için çeşitli çözümler üretilmiştir. Bu çözümlerden biri de frengi hastalığınıntedavisine mahsus hastane inşasıdır. XIX. yüzyılda yaşanan salgın hastalıklar vesilesiyleaçılmaya başlanan ve genel tanımlamayla gurebâ hastanesi olarak isimlendirilen hastanelerdenolan frengi hastaneleri, bu dönemde, halk sağlığı hizmetlerindeki modernleşmenin birparçasıdır. Son dönem Osmanlı mimarlığında, yeni yapı türleri arasında önemli bir yer tutan sivilhastaneleri örnekleyen bu yapılardan, Kastamonu Vilayeti dahilinde, merkez sancağı, İnebolu,Bolu, Safranbolu, Sinop ve Çankırı’da inşa ve tesis edilmiştir. Yeni baştan inşa edilen veya başkayapılardan dönüştürülen bu örneklerden Safranbolu’daki frengi hastanesi günümüze ulaşmıştır.Hastanelerin mimari ve süsleme özellikleri hakkında, yazılı kaynaklar ve görsel belgelerden bilgiedinilebilmektedir. Bu makalede, Kastamonu Vilayeti’nde yaşanan frengi salgını ile mücadelehakkında bilgi verilip, vilayet dahilindeki frengi hastanelerinin inşa süreci, mimari ve süslemeözellikleri değerlendirilmiştir

Anahtar Kelime:

The Architecture of the Epidemic: Syphilis and Gurebâ (the Poor) Hospitals in the Ottoman Empire (Kastamonu Province Example)

Öz:

Infectious diseases have affected societies throughout history, and various solutions have been produced to treat and prevent the spread of these diseases. Ottomans also struggled with many infectious diseases. In the last period of the Ottoman Empire, syphilis disease, which was understood to reach the Anatolian geography through different transmission routes, wasparticularly effective in Kastamonu Province and its surroundings. Various solutions have been produced for the treatment of the epidemic. One of these solutions is the construction of a hospital for the treatment of syphilis. Syphilis hospitals, which started to be opened due to the epidemic diseases experienced in the 19th century and generally named gurebâ hospitals, are a part of the modernization of public health services in this period. Some of these buildings, which exemplify the civil hospitals, which have an essential place among the new building types in the recent Ottoman architecture, were built and established in Kastamonu Province, central sanjak, İnebolu, Bolu, Safranbolu, Sinop, and Çankırı. The syphilis hospital in Safranbolu has survived from these examples, rebuilt or transformed from other buildings. Information about the hospitals’ architectural and decorative features can be obtained from written sources and visual documents. In this article, information is given about the fight against the syphilis epidemic in Kastamonu Province, and the construction process, architectural and decorative features of syphilis hospitals within the province are evaluated.

Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

Abdulkadiroğlu, A. (2002). Abdrurahman Nureddin Paşa. İlmi Araştırmalar, 13, 7-16.
Ahmed İhsan (1896). Hamidiye Gurebâ Hastahanesi. Servet-i Fünûn, Sayı: 283, R. 1 Ağustos 1312, M. 13 Ağustos 1896, 358-359
Ahmed Şükrü (1883). Fenn-i mimari, piyade ve süvari sınıflarına mahsus ve programına muvafık, 1300 H./1883.
Avcı, C. (2012). 19. yüzyıl sonlarında Kastamonu Vilayeti. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, c. 1/24, 18-33.
Barlas, U. (2015). Safranbolu Frengi Hastanesi ve Cüzzamlılar Barınağı hakkında bir araştırma denemesi. Osmanlı’da Salgın Hastalıklarla Mücadele. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 195-207. Bolu Vilâyeti Salnâmesi, R. 1341, M. 1925.
Büyükkasap, E., Kars, Z. (2005). 1922 itibariyle Kastamonu’nun eğitim, sosyal, ekonomik ve sağlık durumu. İkinci Kastamonu Kültür Sempozyumu Bildirileri, Ankara, 89-102.
Cantay, G. (2014). Anadolu Selçuklu ve Osmanlı darüşşifaları. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
Çavdar, N., Karcı, E. (2016). XIX. yüzyıl sonları - XX. yüzyıl başlarında Osmanlı Devleti’nde frengi ile mücadele kapsamında yapılan yasal düzenlemeler. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, 11/2, 157-175.
Çopur Aksungur, H. (2012). İnebolu’da Türk mimarisi (19. ve 20. yüzyıl). (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
Hot, İ. (2015). Tanzimat sonrası Osmanlı’da bulaşıcı hastalıklarla mücadele. Osmanlı’da Salgın Hastalıklarla Mücadele. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 113-150.
Kahya, E. (1989). Sağlık kuruluşlarımıza bir örnek: Safranbolu’da frengi hastanesi. IX. Türk Tarih Kongresi, Ankara 21-25 Eylül 1985, Kongre Bildirileri, c. 3, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1291-1296 ve 361-364.
Karcı, E. (2019). Sinop Frengi ve Gureba Hastanesi’ne dair bazı tespitler. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XIX/39, Güz, 71-93.
Kastamonu Vilayet Salnamesi, (H. 1306/1889). 15. Defa, Kastamonu Vilayet Matbaası.
Kastamonu Vilayet Salnamesi, (H. 1310/1892). 16. Defa Olarak, Kastamonu Vilayet Matbaası.
Kastamonu Vilayet Salnamesi, (H.1311/1893). Sene-i Hicriye-i Kameriyesine Mahsus, 17. Defa Olarak, Kastamonu Vilayet Matbaası.
Kastamonu Vilayet Salnamesi, (H. 1314/1896). Sene-i Hicriyesine Mahsus, 19. Defa Olarak, Kastamonu Vilayet Matbaası.
Kastamonu Vilayeti Salnamesi, (1321/1903). 21. Defa Olarak, Kastamonu Vilayet Matbaası.
Kılıç, R. (2014). Türkiye’de frenginin tarihi. Kebikeç Dergisi, 38, 291-305.
Mehmed Said (1922). Sinop ilinin sağlık coğrafyası, haz. İ. Başağaoğlu, Sinop, 2002.
Mursal, S. (2017). Osmanlı Devleti’nde ilk gureba hastaneleri. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Cumhuriyet Üniversitesi, Sivas.
Şahin, K. (2005). XIX. yüzyıl sonlarında Kastamonu’da hastaneler. İkinci Kastamonu Kültür Sempozyumu Bildirileri, Ankara, 119-125.
Şenel, Ş. (2015). 19. yüzyılda Kastamonu vilayetinde frengi hastalığı ile mücadele. CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 13/1, 256-274.
Şerif, A. (1338). Bartın Ahval-i Tabiiyye ve Tarihiyyesi.
Temel, M. (1998). Birinci Dünya Savaşı ve mütareke yıllarında Türkiye’deki bulaşıcı ve zührevi hastalıklara karşı alınan önlemler, İlmi Araştırmalar, 6, 227-243.
Tonbul, Z. (2009). Tarihi tastaneler: Gurebâ hastanelerinden memeleket hastanelerine ilk sivil hastaneler. İstanbul: Novartis Yayınları.
Türkoğlu, Ö. (haz.) (1999). Kastamonu Vilayeti Salnamelerinde Çankırı (Kengırı) Sancağı (1869-1903). Çankırı: Çankırı Valiliği.
Yavuz, Y. (1988). Batılaşma döneminde Osmanlı sağlık kuruluşları. ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi. 8:2, 123-142.
Yazıcı Metin, N. (2019a). Devlet kapısı: Tanzimat’tan Cumhuriyet’e hükümet konaklarının inşa süreci ve mimarisi. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
Yazıcı Metin, N. (2019b). Osmanlı’da gureba hastaneleri ve Bolu Gureba Hastanesi. 23.
Uluslararası Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu, 6-8 Kasım 2019, Edirne.
Yıldırım, N. (2013). Gureba Hastanesi’nden Bezmialem Vakıf Üniversitesi’ne, İstanbul.
Yücel N., Şener Yılmaz, R. (2018). Bartın Gazetesi Işığında Bartın’da Sosyal-Kültürel Hayat (1924). Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 11/57, Haziran, 117-127
Başkanlık Osmanlı Arşivi (BOA.)
A.MTZ.GR., 4/7,
DH.MKT., 88/5, DH.MKT., 211/9, DH.MKT., 266/68, DH.MKT., 493/7, DH.MKT., 532/68,
DH.MKT., 850/50; DH.MKT., 918/26, DH.MKT., 1433/25, DH.MKT., 1680/43, DH.MKT., 1914/35,
DH.MKT., 2222/30, DH.MKT., 2343/146, DH.MKT., 2564/121, DH.MKT., 2660/69.
DH.MUİ., 58/56.
BEO., 726/54435, BEO., 743/55715, BEO., 1714/128524, BEO., 2823/211686.
FTG.f., No: 622, FTG.f., No: 1599, FTG.f., No: 1604, FTG.f., No: 1634, 1635, 1636, FTG.f., No: 1680, 1704.
FTG., No: 1751.
İ.DH., 1366/56, İ.DH. 1436/21, İ.DH., 1448/45.
İ.MMS, 92/3899.
İ.ŞD., 44/2385, İ.ŞD., 53/2972, İ.ŞD., 59/3404, İ.ŞD. 74/4387, İ.ŞD., 76/4459.
ML.EEM., 367/91.
MV., 22/78.
PLK.p., No: 2952.
ŞD., 1655/3, ŞD., 1658/8, ŞD., 1668/5, ŞD., 2519/4, ŞD., 2747/58.
Y.A. HUS., 304/91.
Y.PRK.UM., 14/18, Y.PRK.UM., 45/45, Y.PRK.UM., 56/7

APA	YAZICI METİN N (2020). Salgının Mimarisi: Osmanlı’da Frengi ve Gurebâ Hastaneleri (Kastamonu Vilayeti Örneği). , 252 - 270.
Chicago	YAZICI METİN NURCAN Salgının Mimarisi: Osmanlı’da Frengi ve Gurebâ Hastaneleri (Kastamonu Vilayeti Örneği). (2020): 252 - 270.
MLA	YAZICI METİN NURCAN Salgının Mimarisi: Osmanlı’da Frengi ve Gurebâ Hastaneleri (Kastamonu Vilayeti Örneği). , 2020, ss.252 - 270.
AMA	YAZICI METİN N Salgının Mimarisi: Osmanlı’da Frengi ve Gurebâ Hastaneleri (Kastamonu Vilayeti Örneği). . 2020; 252 - 270.
Vancouver	YAZICI METİN N Salgının Mimarisi: Osmanlı’da Frengi ve Gurebâ Hastaneleri (Kastamonu Vilayeti Örneği). . 2020; 252 - 270.
IEEE	YAZICI METİN N "Salgının Mimarisi: Osmanlı’da Frengi ve Gurebâ Hastaneleri (Kastamonu Vilayeti Örneği)." , ss.252 - 270, 2020.
ISNAD	YAZICI METİN, NURCAN. "Salgının Mimarisi: Osmanlı’da Frengi ve Gurebâ Hastaneleri (Kastamonu Vilayeti Örneği)". (2020), 252-270.

APA	YAZICI METİN N (2020). Salgının Mimarisi: Osmanlı’da Frengi ve Gurebâ Hastaneleri (Kastamonu Vilayeti Örneği). MSGSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 2(22), 252 - 270.
Chicago	YAZICI METİN NURCAN Salgının Mimarisi: Osmanlı’da Frengi ve Gurebâ Hastaneleri (Kastamonu Vilayeti Örneği). MSGSÜ Sosyal Bilimler Dergisi 2, no.22 (2020): 252 - 270.
MLA	YAZICI METİN NURCAN Salgının Mimarisi: Osmanlı’da Frengi ve Gurebâ Hastaneleri (Kastamonu Vilayeti Örneği). MSGSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, vol.2, no.22, 2020, ss.252 - 270.
AMA	YAZICI METİN N Salgının Mimarisi: Osmanlı’da Frengi ve Gurebâ Hastaneleri (Kastamonu Vilayeti Örneği). MSGSÜ Sosyal Bilimler Dergisi. 2020; 2(22): 252 - 270.
Vancouver	YAZICI METİN N Salgının Mimarisi: Osmanlı’da Frengi ve Gurebâ Hastaneleri (Kastamonu Vilayeti Örneği). MSGSÜ Sosyal Bilimler Dergisi. 2020; 2(22): 252 - 270.
IEEE	YAZICI METİN N "Salgının Mimarisi: Osmanlı’da Frengi ve Gurebâ Hastaneleri (Kastamonu Vilayeti Örneği)." MSGSÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 2, ss.252 - 270, 2020.
ISNAD	YAZICI METİN, NURCAN. "Salgının Mimarisi: Osmanlı’da Frengi ve Gurebâ Hastaneleri (Kastamonu Vilayeti Örneği)". MSGSÜ Sosyal Bilimler Dergisi 2/22 (2020), 252-270.