Yıl: 2020 Cilt: 20 Sayı: 2 Sayfa Aralığı: 535 - 551 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 06-05-2021

ÇAĞDAŞ İSLAM DÜŞÜNCESİ VE LAİKLİK: ALİ ABDURRÂZIK’A GÖRE DİNVE DEVLET

Öz:
Çağdaş İslam düşüncesinin en temel problem alanlarından biri din-devlet ilişkisidir. İslam toplumlarında bu ilişki oldukça tartışmalı bir konudur. Bilindiği gibi gerek din gerek devlet sağlıklı bir toplumsal düzen ve toplumsal hayat için son derece önemli iki sosyal kurumdur. İslam tarihinde Hz. Peygamberin vefatından sonra ilk çıkan ihtilaf ‘hilafet’ meselesidir, yani din ve devlet ilişkisinin nasıl ve hangi ilkeler çerçevesinde kurulacağıdır. Bu ihtilafın belli ölçüde hala devam ettiğini söylemek mümkündür. Günümüzde modern toplumlarında din ve devlet ilişkileri bağlamında üretilmiş en kullanışlı enstrüman laiklik ilkesidir. 1923 yılında Atatürk ve bir grup vatanperver silah arkadaşının öncülüğünde Müslüman çoğunluklu bir modern ulus devlet olarak kurulan Türkiye Cumhuriyeti anayasa, cumhuriyet, hukuk, insan hakları ilkelerinin yanı sıra laiklik ilkesini de benimsemiştir. Bilindiği gibi, 20. yüzyılın ortaları itibariyle İslam dünyasında siyasî bağımsızlığını elde eden pek çok devlet ortaya çıktı. Bağımsızlık sonrası dönemde, bu devletler ulus inşa ederken, daha ziyade Batıdan ödünç alınan ve seküler paradigma tarafından çok fazla etkilenen gelişme modelleri benimsediler. Bu devletlerde din ve siyaset tamamen ayrılmasa da, uygulanan seküler politikalarla iktidarları, devletleri ve hükümet kurumlarını meşrulaştırma kaynağı olarak İslam’ın devlet ve toplum katındaki rolü büyük ölçüde sınırlandı. Bunun istisnası olan birçok hükümet, anayasalarında İslam’a bazı atıflar yapmak suretiyle ılımlı bir İslamî görünüm sergiledi. Dolayısıyla Müslüman toplumlarda veya devletlerde din ve devlet ilişkisi tam anlamıyla sağlam bir denge üzerine inşa edilemedi. Bugün bile genelde modern dünyada, daha özelde ise laik bir devlette İslam’ın yeri ve rolü ile demokrasi, çoğulculuk ve din özgürlüğüne bakışı gibi konular yaklaşık bir asrı aşkın bir zamandan beri tartışılmaya devam etmektedir. Bu tartışmalar bağlamında Türkiye’den Seyyit Bey,Türkiye dışından ise Abdullahî Ahmet Naim, Ali Abdürrâzık, Abdülaziz Saçedina, Yusuf Kardavi, Raşit Gannuşi, Tarık Ramazan, Mustafa Ceriç, Nurçoliş Macit vb. isimler sayılabilir. Bu makalede konu çağdaş İslam düşüncesi içerisinde el alınırken Ali Abdürrâzık’ın (1887-1966) görüşleri örneğinden hareket edilecektir. Onun Türkiye’de hilâfetin kaldırılmasından bir yıl sonra 1925 yılında İslâm’da siyasî otoritenin mahiyetine dair kaleme aldığı ve 1927 yılında İslâmiyet ve Hükümet adıyla Ömer Rıza Doğrul tarafından Türkçeye tercüme edilen el-İslâm ve Uṣûlü’l-Hükm adlı kitabında İslam’da din, devlet, hilafet, saltanat ve siyaset hakkında çeşitli değerlendirmeler yer almaktadır. Klasik literatürde şer’î bir gereklilik olarak görülen hilâfetin dinî ve aklî bir dayanağının olmadığı tezini savunan, dolayısıyla hilafet meselesinde geleneksel algının bütünüyle karşısında yer alan Abdürrâzık’a göre, İslam dini herhangi bir devlet modeli öngörmez, yani siyasi anlamda herhangi bir düzenleme yapmamış, bu hususu topluma bırakmıştır. O, Hz. Peygamberin rolünün siyasi bir lider değil, dini bir otorite olduğunu savunur. Özellikle radikal ve selefi bazı akımların Şeriat devleti adına din ve devlet ilişkisini maniple etmeye çalıştıkları günümüzde onun bu görüşlerinin ne anlam ifade ettiği bu makalenin ana tartışma konusudur.
Anahtar Kelime:

Contemporary Islamic Thought and Secularism: The Relationship Between Religion and State According to Ali Abd Al-Rāziq

Öz:
One of the main problem areas of contemporary Islamic thought is the relationship between religionand state. This relationship in Islamic societies is a highly controversial issue. As we know, both religion andstate are the two most important social institutions for a healthy social order and social life. After the death ofthe Prophet Mohammad, the first dispute in Islamic history is the issue of the Caliphate, namely how will therelationship between religion and state be established. It is possible to say that this dispute still continues tosome extent. Today, the most useful instrument produced in the context of the relationship between religionand state in modern society is the principle of secularism (laicite). In 1923, the Republic of Turkey with Muslimmajority, founded as a modern nation state by Ataturk and his patriotic friends, has also adopted the principleof secularism, as well as constitution, republic, law, and human rights. As it is known, many states have emerged in the Islamic world by achieving political independenceas of the middle of the 20th century. In this period, these states have adopted the development patternsborrowed from the West and much affected by the secular paradigm, while building nations. Even if religionand politics have not completely separated in these states, by applying secular policies, the role of Islam inthe state and society as a source of legitimating states, and governmental institutions has been severelylimited. Apart from this, many governments have gained a moderate Islamic appearance by making somereferences to Islam in their constitutions. Thus, in the Muslim societies or states, the relationship betweenreligion and state could not be perfectly built on a sound balance. Even today, such issues as the role of Islamin the modern world, particularly in a secular state, and its views of democracy, pluralism and religiousfreedom, have remained on the agenda for a century. In the context of this debate, some names such as SayyidBey, A. an-Naim A. Abd al-Raziq, A. Sachedina, N. Madjid, al-Qaradavi, al-Ghannouchi, Tariq Ramadan,Mustafa Ceric, etc. can be counted. In this study, the relationship between religion and state will be examined in the context of thecontemporary Islamic thought by the example of Ali Abd al-Raziq (1887-1966). His book al-Islâm and Uṣûl alHukm published in 1925, a year after the abolition of the Caliphate in Turkey, has contained some informationand analyses about the nature of political authority in Islam, and about the following subjects such as religion,state, caliphate, reign, and politics. In 1927, this book translated into Turkish by Omer Rıza Dogrul, with thename of Islam and Government. According to Abd al-Raziq, Islam does not foresee a state model, left it tosociety; Islam wants social power, not political power, and the role of the Prophet is not a political leader buthe is a religious authority. He lies entirely against the traditional understanding of Caliphate by claiming theargument that there is no religious and rational foundation of the Caliphate, which is regarded as a necessityof Shari’a in the classical literature. It is the main debate of this study that what do these views mean for today’s world, especially forradical and Salafi movements trying to manipulate the understanding the relationship between religion andstate in the name of the Sharia state.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Abdürrâzık, A. (1927/1995), İslâm’da İktidarın Temelleri, çev. Ö. Rıza, İstanbul, Birleşik Yay.
  • An-Na’im, A. A. (2008), Islam and the Secular State: Negotiating the Future of Shari’a, Cambridge: Harvard University Press
  • Ansary, A. F. (2009), “ʿAbd al-Rāziq, ʿAlī”, The Encyclopedia of Islam, Leiden, 1: 14-17.
  • Azimli, M. (2002), “Hilafet Karşıtı Bir Kişi Olarak Ali Abdurrâzık ve Kitabı ‘el-İslâm ve Usûlu’lHukm’ Üzerine Bazı Mülahazalar”, Marife, I (3): 55-66
  • Çağlar, B. (1994), “Laiklik Problemi”, Cogito, 1: 114
  • Davis, E. (1995), “ʿAbd al-Rāziq, ʿAlī”, The Oxford Encyclopedia of Modern Islamic World, ed. J. L. Esposito, Oxford Press, I: 5-7
  • Ebu Zeyd, N. H. (2001), İlahi Hitabın Tabiatı, Metin Anlayışımız ve Kuran İlimleri Üzerine, çev. M. E. Maşalı, Ankara, Kitabiyat.
  • Elshahed, E. (2003), “Mısır’da İslamiyet’in Konumu”, Devlet ve Din İlişkileri: Farklı Modeller, Konseptler ve Tecrübeler, Ankara, Konrad Adenaur Vakfı Yay. 69-79.
  • Enayat, H. (2005), Modern Islamic Political Thought, London & New York: I. B. Tauris
  • Erdem, S. (1996). Cumhuriyet’e Geçiş Sürecinde Hilafet Teorisine Alternatif Yaklaşımlar: Seyyid Bey Örneği (1922-1924), Dîvân: İlmî Araştırmalar, 2: 119-146
  • Erdem, S. (2013). Seyyid Bey, TDV İslam Ansiklopedisi, 37: 54-56
  • Esposito, J. L. (2010), “Retreat from the Secular Path: The Democracy-Secularism Debate in the Muslim World”, Quaderni di Relazioni Internazionali, 12: 50-68. Türkçesi: Esposito, J. L. (2015), “Seküler Yolda Geri Adım: İslam Dünyasında Demokrasi-Sekülerizm Tartışması”, çev. M. A. Kirman, ÇÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15 (1): 211-239.
  • Görmez, M. (1995), “İslam Dünyasında Laiklik Tartışmasını Başlatan Bir Kitap ve Bu Kitabın Serencamı”, İslâmî Araştırmalar, VIII (3-4): 223-231
  • Günay, Ü., H. Güngör, A. V. Ecer (1997), Laiklik, Din ve Türkiye, Ankara, Adım Yay.
  • Hourani, A. (1962), Arabic Thought in the Liberal Age: 1798-1939, London, OUP.
  • İmamoğlu, A. T. (2013), Hurmanın Aşılanması/Döllenmesi Hadisini Anlamak, İstanbul, Kubbealtı
  • İnâyet, H. (1991), Arap Siyasi Düşüncesinin Seyri, çev. H. Kırlangıç, İstanbul, Yöneliş Yay.
  • Kavak, Ö. (2016), “Ali Abdürrâzık”, TDV İslâm Ansiklopedisi, EK-1: 74-77
  • Kuru, A. (2011), Pasif ve Dışlayıcı Laiklik, çev. E. Babaoğlu, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay
  • Mardin, Ş. (1990), Türkiye’de Toplum ve Siyaset Makaleler 1, İstanbul, İletişim Yay.
  • Seyyid Bey (1340/1924). Hilafetin Mahiyet-i Şeriyyesi, Ankara: TBMM Matbaası.
  • Shils, E. (2002), “Merkez ve Çevre”, çev. Y. Z. Çelikkaya, Türkiye Günlüğü, Sayı 70:86-96.
  • Souad Tagelsir A. (2005), Religion, Not a State: Ali ‘Abd al-Raziq’s Islamic Justification of Political Secularism, Salt Lake City
  • Taplamacıoğlu, M. (1964), Din Sosyolojisi, Ankara, AÜ İlahiyat Fakültesi Yay.
  • Turner, B.S. (1991), Max Weber ve İslam, çev. Y. Aktay, Ankara, Vadi Yay. 206-222
  • Türcan, T. (2005), “Hilâfet Karşıtı Bir Ezher’li: Ali Abdurrâzık (1883-1967)”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 6: 409-426
  • Uzun, M. (1994), “Ömer Rıza Doğrul”, TDV İslâm Ansiklopedisi, 9: 489-492.
APA Kirman M (2020). ÇAĞDAŞ İSLAM DÜŞÜNCESİ VE LAİKLİK: ALİ ABDURRÂZIK’A GÖRE DİNVE DEVLET. , 535 - 551.
Chicago Kirman Mehmet Ali ÇAĞDAŞ İSLAM DÜŞÜNCESİ VE LAİKLİK: ALİ ABDURRÂZIK’A GÖRE DİNVE DEVLET. (2020): 535 - 551.
MLA Kirman Mehmet Ali ÇAĞDAŞ İSLAM DÜŞÜNCESİ VE LAİKLİK: ALİ ABDURRÂZIK’A GÖRE DİNVE DEVLET. , 2020, ss.535 - 551.
AMA Kirman M ÇAĞDAŞ İSLAM DÜŞÜNCESİ VE LAİKLİK: ALİ ABDURRÂZIK’A GÖRE DİNVE DEVLET. . 2020; 535 - 551.
Vancouver Kirman M ÇAĞDAŞ İSLAM DÜŞÜNCESİ VE LAİKLİK: ALİ ABDURRÂZIK’A GÖRE DİNVE DEVLET. . 2020; 535 - 551.
IEEE Kirman M "ÇAĞDAŞ İSLAM DÜŞÜNCESİ VE LAİKLİK: ALİ ABDURRÂZIK’A GÖRE DİNVE DEVLET." , ss.535 - 551, 2020.
ISNAD Kirman, Mehmet Ali. "ÇAĞDAŞ İSLAM DÜŞÜNCESİ VE LAİKLİK: ALİ ABDURRÂZIK’A GÖRE DİNVE DEVLET". (2020), 535-551.
APA Kirman M (2020). ÇAĞDAŞ İSLAM DÜŞÜNCESİ VE LAİKLİK: ALİ ABDURRÂZIK’A GÖRE DİNVE DEVLET. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 20(2), 535 - 551.
Chicago Kirman Mehmet Ali ÇAĞDAŞ İSLAM DÜŞÜNCESİ VE LAİKLİK: ALİ ABDURRÂZIK’A GÖRE DİNVE DEVLET. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20, no.2 (2020): 535 - 551.
MLA Kirman Mehmet Ali ÇAĞDAŞ İSLAM DÜŞÜNCESİ VE LAİKLİK: ALİ ABDURRÂZIK’A GÖRE DİNVE DEVLET. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, vol.20, no.2, 2020, ss.535 - 551.
AMA Kirman M ÇAĞDAŞ İSLAM DÜŞÜNCESİ VE LAİKLİK: ALİ ABDURRÂZIK’A GÖRE DİNVE DEVLET. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2020; 20(2): 535 - 551.
Vancouver Kirman M ÇAĞDAŞ İSLAM DÜŞÜNCESİ VE LAİKLİK: ALİ ABDURRÂZIK’A GÖRE DİNVE DEVLET. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 2020; 20(2): 535 - 551.
IEEE Kirman M "ÇAĞDAŞ İSLAM DÜŞÜNCESİ VE LAİKLİK: ALİ ABDURRÂZIK’A GÖRE DİNVE DEVLET." Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 20, ss.535 - 551, 2020.
ISNAD Kirman, Mehmet Ali. "ÇAĞDAŞ İSLAM DÜŞÜNCESİ VE LAİKLİK: ALİ ABDURRÂZIK’A GÖRE DİNVE DEVLET". Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20/2 (2020), 535-551.