Yıl: 2020 Cilt: 13 Sayı: 1 Sayfa Aralığı: 172 - 196 Metin Dili: Türkçe DOI: 10.18403/emakalat.732996 İndeks Tarihi: 08-05-2021

EHL-İ SÜNNET KELÂMINDA “MUHAKKİK” KİMLİĞİNİNİN KODLARINA DAİR PROBLEMATİK BİR ANALİZ

Öz:
Çalışmamız, Ehl-i sünnet kelâm âlimlerinin, kitaplarında sıkça zikrettikleri“Muḥaḳḳiḳ” kavramını konu almaktadır.Amacımız ise bu kavramın ne anlamageldiğini ve kelâmcıların bu kavramıneyi ifade etmek için kullandıklarınıtespit etmektir. “Muḥaḳḳiḳ” kelimesiArapça “ḥ-ḳ-ḳ” fiilinin tef’îl kalıbındantüremiş bir kelimedir. Bu sebeple öncelikle “taḥḳīḳ” kelimesinin sözlük anlamıbelirlenmiş, sonra Ehl-i sünnet kelâmcılarının bu kavrama dair kullanımlarıincelenmiştir. Daha sonra da “taḥḳīḳ”kelimesinin anlamı temel alınarak“muḥaḳḳiḳ” kavramının anlamı belirlenmiş, kelam kitaplarında hangi anlamlara geldiği ele alınmıştır.“Muḥaḳḳiḳ” kavramını tanımaya yönelikbu inceleme özellikle üç soru etrafındayapılmıştır. “Muḥaḳḳiḳ” lafzı/terimisadece belli bir döneme mi aittir? Ya dahangi dönemlerde kullanılmıştır? Sadece Kelam disiplini içinde mi kullanılmıştır? Belli bir din veya mezhebe özel birkullanımı mı vardır? Bu üç soru Ehl-isünnet kelâmının her dönemine aitkelâm âlimlerinin eserlerinden eldeedilen bilgilerle cevaplandırılmaya çalışılmıştır.
Anahtar Kelime:

A Problematic Analysis on the Codes of the “Muḥaqqiq” Identity in the Ahl Al-Sunnah Kalam

Öz:
Our study focuses on the concept of “muḥaqqiq”, which is frequently mentioned in the books of the scholars of Ahl al-Sunnah. Our goal is to identify what this concept means and what meaning the theologians attributed to this concept. The word “muḥaqqiq” is a word derived from the taf’īl form of the Arabic verb “ḥ-ḳ-ḳ”. For this reason, firstly, the dictionary meaning of the word “taḥqīq” has been determined, and then the uses of the Ahl al-Sunnah theologians regarding this concept have been examined. Later on, the meaning of the word “muḥaqqiq” was investigated based on the meaning of the word “taḥqīq” and what it means in the books of kalam are discussed. This study, which aims to recognize the concept of “muḥaqqiq”, was made especially around three questions. Does the word / term belong only to a certain period? Or in what periods was it used? Is it only used in the Kalam discipline? Does it have a particular use for a particular religion or sect? These three questions were tried to be answered with the information obtained from the works of the kalam of the Ahl al-Sunnah.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • Alâüddîn es-Semerḳandî. Şerḥu’t-Te’vīlāt. İstanbul Topkapı Sarayı Kütüphanesi, 179.
  • Âmidî, Ebü’l-Ḥasan Seyfeddîn. el-İḥkâm fî uṣûli’l-aḥkâm. Thk. Abdürrezzâḳ el-’Afîfî. 4 Cilt. Beyrut, Dimeşk, Lübnan: Mektebetü’lİslâmiyye, ts.
  • Âmidî, Ebü’l-Ḥasan Seyfeddîn. Gâyetü’l-merâm fī ‘ilmi’l-kelâm. Thk. Ḥasan Maḥmûd ‘Abdülḥamîd. Kâhire: el-Cumhuriyetü’lArabiyyetü’l-Müttahide el-Meclisü’l-A’lâ li Şuûni’l-İslâmiyye, 1391.
  • Bağdâdî, Ebû Manṣûr ‘Abdülḳāhir b. Ṭâhir. el-Farḳ beyne’l-fırâḳ. Beyrut: Dârü’l-Âfâkı’l-Cedîde, 1977.
  • Bağdâdî, Ebû Manṣûr ’Abdülḳāhir b. Ṭâhir. Uṣûlu’d-dîn. Thk. Muḥammed Muḥyiddîn ‘Abdülḥamîd. İstanbul: Matbaatü’d-Devle, 1928.
  • Bâḳıllânî, Ḳāḍî Ebû Bekir b. Ṭayyib. el-İnṣâf fîmā yecibu i’tiḳādühü ve lâ yecûzü’l-cehlü bih. Thk. Muḥammed Zâhid el-Kevs̱erî. Kâhire: Mektebetü’l-Ezheriyyetü li’t- Turâs, 2000.
  • Beyżâvî, Ḳāḍî Nâṣıruddin ‘Abdullah b. ‘Ömer. Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-te’vil. Thk. Muhammed Abdurrahman el-Mar’aşli. Beyrut: Darü İhyai’t-Türasi’l-Arabi, 1418.
  • Cürcânî, ‘Alî b. Muḥammed es-Seyyid eş-Şerîf. Kitâbü’t-Ta’rîfât. Thk. Muḥammed ‘Abdurraḥmân el-Mar’âşlî. 3. Bs. Beyrut: Dârü’nNefâis, 2012.
  • Cürcânî, ‘Alî b. Muḥammed es-Seyyid eş-Şerîf. Şerḥu’l-Mevâḳıf. Trc. Ömer Türker. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2015.
  • Cüveynî, Ebü’l-Me’âlî ‘Abdülmelik. et-Telḫîs fî uṣûli’l-fıḳh. Thk. ’Abdullah Cûlem el-Nebâlî - ve Beşîr Ahmed el-Umrî. 3 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, ts.
  • Cüveynî, Ebü’l-Me‘âlî ’Abdülmelik. Kitâbü’l-İrşâd ilâ ḳavâṭı’ı’ledille fî uṣûli’l-i’tiḳād. Thk. Es’ad Temîm. Beyrut: Müessesetü Kütübi’s-Sekâfe, 1985.
  • Coşar, Hakan. “13. Yüzyıl İslam Düşüncesi Felsefî Kelam Geleneği: Seyfeddin el-Âmidî Örneği”. Uluslararası 13. Yüzyılda Felsefe Sempozyumu Bildirileri. ed. Murat Demirkol vd.. 650-662. Yıldırım Beyazıd Üniversitesi Yayınları, 2014.
  • Ebû Ḥanîfe, Nu’mân b. S̱âbit. “Vaṣiyyetü Ebî Ḥanîfe”. Ebû Hanîfe’nin Beş Eseri. Trc. Mustafa Öz. 12. Bs. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yayınları, 2016.
  • Eş’arî, Ebü’l-Ḥasan. Maḳālâtü’l-İslâmiyyīn ve iḫtilâfu’l-muṣallîn. Thk. Hellmut Ritter. 3. Bs, 1 Cilt. Wiesbaden: en-Neşerâtü’lİslâmiyye li Cem’iyyeti’l- Müsteşrikîn el-Almâniyye, 1980.
  • Eşref Altaş. “İbn Sinâ Felsefesi ve Eş’ariyye Kelâmı Arasında Fahreddin er-Râzî’nin Yöntemi”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 36/1 (2009): 135-150.
  • Gazzâlî, Ebû Ḥamîd Muḥammed b. Muḥammed. el-İḳtiṣâd fi’li’tiḳād. Thk. Abdullah Muhammed el-Halîlî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’lİlmiyye, 2004.
  • Gazzâlî, Ebû Ḥamîd Muḥammed b. Muḥammed. el-Mustaṣfâ min ’ilmi’l-usûl. Thk. Ḥamza b. Züheyr Hâfıẓ. Medinetü’l-Münevvere: elCamiatül İslamiyye Külliyetü’ş-Şer’iyye, t.y.
  • Gazzâlî, Ebû Ḥamîd Muḥammed b. Muḥammed. el-Münkıẓu mine’ḍ-ḍalâl. Thk. Muḥammed Muḥammed Câbir. Beyrut: Mektebetü’sSekâfe, ts.
  • Gazzâlî, Ebû Ḥamîd Muḥammed b. Muḥammed. İḥyâu ’ulûmi’ddîn. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Marife, ts.
  • Gazzâlî, Ebû Ḥamîd Muḥammed b. Muḥammed. Tehâfütü’lfelâsife. Thk. Süleyman Dünya. Kâhire: Dârü’l-Marife, ts.
  • Ḥalîmî, Ebû ‘Abdullâh Hüseyn. el-Minhâc fî şuʿabi’l-îmân. Thk. Hilmî Muhammed Fûde. 3 Cilt. b.y.: Dârü’l-Fikr, 1979.
  • İbn Fâris, Ebü’l-Ḥüseyin Aḥmed. Mu’cemü makaâyîsü’l-lüğa. Thk. Abdüsselâm Muhammed hârûn. 6 Cilt. b.y.: Dârü’l-Fikr, 1979.
  • İbn Fûrek, Ebû Bekr Muḥammed. Tefsîru İbn Fûrek. Thk. ‘Âtıf b. Kâmil b. Ṣâliḥ Buḫârî - ‘Abdülkâdir Bendevîş - ve Süheyme b. Muhammed. Su’ûdî Arabistan: Câmiatü Ümmi’l-Kurâ, 1430.
  • İbn Manzûr, Ebü’l-Fażl Cemâlüddîn Muḥammed. “Lisânü’l- ’Arab”. k-v-n. Beyrut: Dârü Sâdır, ts.
  • Îcî, ‘Aḍudullah ve’d-dîn ‘Abdurraḥmân b. Aḥmed. el-Mevâḳıf fî ’ilmi kelâm. Thk. Abdurrahman Umeyre. 3 Cilt. Beyrut: Darü’l-Ceyl, 1997.
  • İsferâyinî, Ebü’l-Muẓaffer. et-Tabṣîr fi’d-dîn ve temyîzü’l-fırḳati’nnâciyeti ani’l-fıraḳı’l-hâlikîn. Thk. Kemal Yusuf el-Hût. Lübnan: Âlimü’l-Kütüb, 1983.
  • İsferâyinî, Ebü’l-Muẓaffer. et-Tabṣîr fi’d-dîn ve temyîzü’l-fırḳati’nnâciyeti ani’l-fıraḳı’l-hâlikîn. Thk. Muhammed Zâhid el-Kevserî. 2. Bs. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1988.
  • İzmirli, İsmail Hakkı. Mulahhas İlm-i Tevhîd. İstanbul: Kanaat Matbaası, 1338.
  • Kādî Abdülcebbâr. el-Muğnî fî ebvâbi’t-tevḥîd ve’l-’adl. Thk. Muhammed Hızır Nebhâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2012.
  • Ḳāḍî Abdülcebbâr. Şerḥu’l-uṣûli’l-ḫamse. Trc. İlyas Çelebi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2013.
  • Kuleynî. el-Kâfî. Thk. Alî Ekber el-Ğaffârî. Tahran: Dârü’lKütübi’l-İslâmiyye, 1363.
  • Ḳummî, Ebû Ca’fer Muḥammed b. ‘Alî İbn Bâbeveyh. Risâletü’li’tiḳādâti’l-imâmiyye. Trc. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1978.
  • Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Kitâbü’t-Tevḥîd. Thk. Fethullah Huleyf. 3. Bs. İskenderiyye: Dârü’l-Câmiâti’l-Mısriyye, ts.
  • Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Te’vîlâtü Ehli’s-Sünne. Thk. Mecdî Bâsellûm. 10 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
  • Muhammed İhsan Oğuz. Mufaṣṣal Ḳażā ve’l-Ḳader. İstanbul: Oğuz Yayınları, 2019.
  • Nesefî, ‘Abdullah b. Aḥmed b. Maḥmud Ebü’l-Berekât. Medârikü’t-tenzîl ve ḥaḳāiḳu’t-te’vîl. Thk. Yusuf Ali Büdeyvî. 3 Cilt. Beyrut: Dārü’l-Kalemi’t-Tayyib, 1419.
  • Nesefî, ‘Abdullah b. Aḥmed b. Maḥmud Ebü’l-Berekât. Medârikü’t-tenzîl ve ḥaḳāiḳu’t-te’vîl. Thk. Yusuf Ali Büdeyvî. 3 Cilt. Beyrut: Dārü İbn Kesīr, 2018.
  • Nesefî, Ebü’l-Ḥafṣ Necmeddin ‘Ömer. et-Teysîr fi’t-tefsîr. Thk. Mâhir Edib Habbûş - ve Fâdî el-Mağribî. 15 Cilt. Kâhire: Darü’lLübâb, 2019.
  • Nesefî, Ebü’l-Ḥafṣ Necmeddin ‘Ömer. Maṭla’u’n-nücûm ve cem’u’l- ’ulûm. Thk. Muhammed Aminof. 2 Cilt. Taşkent: Dârü Câmiâti Taşkent el-İslâmiyye li’n-neşr ve’t-Tıbâ’a, 2010.
  • Nesefî, Ebü’l-Mu‘în Meymûn b. Muḥammed. et-Temhîd fî uṣûli’ddîn. Thk. Muhammed Abdurrahman eş-Şâğûl. Kâhire: Mektebetü’lEzheriyyetü li’t- Turâs, 2006.
  • Nesefî, Ebü’l-Mu‘în Meymûn b. Muḥammed. Tabṣıratu’l-edille fî uṣûli’d-dîn. Thk. Muhammed el-Enver Hâmid Îsâ. Kâhire: el- Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, el-Cezîretü li’n-Neşr ve’t-Tevz’i’, 2011.
  • Râzî, Ebû ‘Abdillah Muḥammed b. ‘Ömer Faḫreddîn. Mefâtîḥu’lğayb. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1420.
  • Râzî, Ebû ‘Abdillah Muḥammed b. ‘Ömer Faḫreddîn. Muḥaṣṣalu efkâri’l-müteḳaddimîn ve’l-müteaḫḫirîn mine’l- ‘ulemâi ve’l-ḥukemâi ve’l-mütekellimîn. Thk. Tâhâ Abdurraûf Sa’d. Tunus: Külliyyetü’lKülliyâti’l-Ezheriyye, ts.
  • Seyyid Bey. Usûlü Fıkıh Dersleri Mebâhisinden İrâde, Kazâ ve Kader. İstanbul: Kader Matbaası, 1338.
  • Şehristânî, Ebü’l-Fetḥ Tâcüddîn (Lisânüddîn) Muḥammed b. ‘Abdilkerîm b. Aḥmed. el-Milel ve’n-niḥal. Thk. Emir Ali Mehna - Ali Hasan Faur. 3. Bs, 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Marife, 1993.
  • Tahsin Görgün. “Fahreddin er-Râzî Ekolü ve İbn Haldûn”. İslâm Araştırmaları Dergisi. 17 (2007): 49-78.
  • Teftâzânî, Mes‘ud b. ‘Ömer b. ‘Abdillah Sa‘düddin. Şerḥu’lMaḳāṣıd fî ‘İlmi’l-Kelâm. 2 Cilt. Beyrut: Darü’l-Me‘ârifi’n-Nu’mâniyye, 1401.
APA AYKAÇ M (2020). EHL-İ SÜNNET KELÂMINDA “MUHAKKİK” KİMLİĞİNİNİN KODLARINA DAİR PROBLEMATİK BİR ANALİZ. , 172 - 196. 10.18403/emakalat.732996
Chicago AYKAÇ MUSTAFA EHL-İ SÜNNET KELÂMINDA “MUHAKKİK” KİMLİĞİNİNİN KODLARINA DAİR PROBLEMATİK BİR ANALİZ. (2020): 172 - 196. 10.18403/emakalat.732996
MLA AYKAÇ MUSTAFA EHL-İ SÜNNET KELÂMINDA “MUHAKKİK” KİMLİĞİNİNİN KODLARINA DAİR PROBLEMATİK BİR ANALİZ. , 2020, ss.172 - 196. 10.18403/emakalat.732996
AMA AYKAÇ M EHL-İ SÜNNET KELÂMINDA “MUHAKKİK” KİMLİĞİNİNİN KODLARINA DAİR PROBLEMATİK BİR ANALİZ. . 2020; 172 - 196. 10.18403/emakalat.732996
Vancouver AYKAÇ M EHL-İ SÜNNET KELÂMINDA “MUHAKKİK” KİMLİĞİNİNİN KODLARINA DAİR PROBLEMATİK BİR ANALİZ. . 2020; 172 - 196. 10.18403/emakalat.732996
IEEE AYKAÇ M "EHL-İ SÜNNET KELÂMINDA “MUHAKKİK” KİMLİĞİNİNİN KODLARINA DAİR PROBLEMATİK BİR ANALİZ." , ss.172 - 196, 2020. 10.18403/emakalat.732996
ISNAD AYKAÇ, MUSTAFA. "EHL-İ SÜNNET KELÂMINDA “MUHAKKİK” KİMLİĞİNİNİN KODLARINA DAİR PROBLEMATİK BİR ANALİZ". (2020), 172-196. https://doi.org/10.18403/emakalat.732996
APA AYKAÇ M (2020). EHL-İ SÜNNET KELÂMINDA “MUHAKKİK” KİMLİĞİNİNİN KODLARINA DAİR PROBLEMATİK BİR ANALİZ. EMakalat Mezhep Araştırmaları Dergisi, 13(1), 172 - 196. 10.18403/emakalat.732996
Chicago AYKAÇ MUSTAFA EHL-İ SÜNNET KELÂMINDA “MUHAKKİK” KİMLİĞİNİNİN KODLARINA DAİR PROBLEMATİK BİR ANALİZ. EMakalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 13, no.1 (2020): 172 - 196. 10.18403/emakalat.732996
MLA AYKAÇ MUSTAFA EHL-İ SÜNNET KELÂMINDA “MUHAKKİK” KİMLİĞİNİNİN KODLARINA DAİR PROBLEMATİK BİR ANALİZ. EMakalat Mezhep Araştırmaları Dergisi, vol.13, no.1, 2020, ss.172 - 196. 10.18403/emakalat.732996
AMA AYKAÇ M EHL-İ SÜNNET KELÂMINDA “MUHAKKİK” KİMLİĞİNİNİN KODLARINA DAİR PROBLEMATİK BİR ANALİZ. EMakalat Mezhep Araştırmaları Dergisi. 2020; 13(1): 172 - 196. 10.18403/emakalat.732996
Vancouver AYKAÇ M EHL-İ SÜNNET KELÂMINDA “MUHAKKİK” KİMLİĞİNİNİN KODLARINA DAİR PROBLEMATİK BİR ANALİZ. EMakalat Mezhep Araştırmaları Dergisi. 2020; 13(1): 172 - 196. 10.18403/emakalat.732996
IEEE AYKAÇ M "EHL-İ SÜNNET KELÂMINDA “MUHAKKİK” KİMLİĞİNİNİN KODLARINA DAİR PROBLEMATİK BİR ANALİZ." EMakalat Mezhep Araştırmaları Dergisi, 13, ss.172 - 196, 2020. 10.18403/emakalat.732996
ISNAD AYKAÇ, MUSTAFA. "EHL-İ SÜNNET KELÂMINDA “MUHAKKİK” KİMLİĞİNİNİN KODLARINA DAİR PROBLEMATİK BİR ANALİZ". EMakalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 13/1 (2020), 172-196. https://doi.org/10.18403/emakalat.732996