Zencari Kervansarayı ve Eyyûbîler’in Dımaşk Kolu Hükümdarı el-Melikü’l-Eşref Mûsâ’nın Politikaları

KELES, MAHMUT RECEP

Zencari Kervansarayı ve Eyyûbîler’in Dımaşk Kolu Hükümdarı el-Melikü’l-Eşref Mûsâ’nın Politikaları

Mahmut Recep KELEŞ (Tekirdağ Namık Kemal Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, Ortaçağ Tarihi Ana Bilim Dalı, Tekirdağ, Türkiye)

Türk İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi

4 1

Yıl: 2020 Cilt: 15 Sayı: 30 Sayfa Aralığı: 171 - 191 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 08-05-2021

Zencari Kervansarayı ve Eyyûbîler’in Dımaşk Kolu Hükümdarı el-Melikü’l-Eşref Mûsâ’nın Politikaları

Öz:

Eyyubiler dönemi Suriye’deki yöneticiler askeri başarılarının yanı sıra kültürel hayatın gelişmesi için çaba göstermişler ve buna yönelik faaliyetlerde bulunmuşlardır. Dımaşk Eyyubi Meliki el-Melikü’l-Eşref Musâ hüküm sürdüğü şehirlerde pek çok eser yaptırmıştır. Bunlar arasında Urfa’da Halîlürrahman, Dımaşk’ta Cerrâh ve Tövbe camilerinin yanı sıra Gaziantep’te de Eşrefiyye Medresesi’ni inşa ettirmiştir. Han ve kervansaray gibi yapılar farklı amaçlarda kullanılmıştır. Bu bakımdan Zencari Kervansarayı camiye çevrilmeden önce eğlence merkezi olarak işlev görmüştür. Şam kalesinin dışında yer alan Zencari Kervansarayı’nda kumar oynanması, içki içilmesi ve fuhuş yapılması nedeniyle halk çok muzdarip olmuştur. Burası merkezden uzak bile olsa Şam halkının tepkisini çekmiş ve yıkılması için sultan el-Melikü’l-Eşref’e başvurulmuştur. Sultan halkın ve ulemanın bu isteklerini göz ardı etmemiş, hanın sahiplerine büyük miktarda paralar verip satın almış ve yıktırarak büyük bir cami inşa ettirmiştir. Eyyubiler döneminde yaptırılan bu cami Ukaybe, Eşrefiye ve Küçük Emevi Camii olarak isimlendirilse de kaynakların çoğunda Tövbe Cami olarak geçmektedir. Tövbe Cami Eyyubiler’den günümüze kadar ilim ve irfan merkezi olarak kullanılmaya devam etmektedir. Ayrıca bu camide görev almış olan imam, hatip ve müezzin gibi görevliler dönemin en önemli âlimleri arasından seçilmeye özen gösterilmiştir. Makalede Dımaşk’taki hâkimiyetini sürdürmek isteyen el-Eşref’in kültürel faaliyetlerini tahlil ederek, Eyyubilerin sosyal ve siyasi faaliyetlerine geniş bir pencereden bakmak ve sonuçları değerlendirmek amaçlanmıştır.

Anahtar Kelime:

The Caravansarai Zancari and the Politics of Ayyubid’s Damascus Branch Ruler al-Malik al-Ashraf

Öz:

The rulers at the Ayyubi’s periods in Syria, as well as their militaryachievements, have made efforts for the development of cultural life andengaged in activities for them. The prince of the Damascus Ayyubi’s, al-Malikal-Ashraf made many works in the cities he ruled. Besides HalilurrahmanMosque in Urfa, Cerrah and Tawba mosques in Damascus, he found AshrafiyyaMadrasa in Gaziantep. Buildings such as tavern and caravanserai are used fordifferent purposes. For these reason Zancari Caravanserai served as anentertainment center before turning them into a mosque. The people wasuncomfortable because of fact that Zancari Caravanserai, which is locatedoutside the Damascus Castle, have suffered a lot because of gambling, drinking and prostitution. Although it is far from the center, it had got reaction by thepeople of Damascus and they collapse this situation the sultan al-Malik al Ashraf. The Sultan did not ignore these demands of the people and the ulama,he bought the caravanserai to give a great amount of money to the owners of theinn, and destroyed it and built a large mosque. This mosque was built duringthe Ayyubid period, although the mosque is named as Tawba, Ashrafiyya andlittle Umawy Mosque most of the resources are referred to as Tawba Mosque.Tawba Mosque continues to be the center of knowledge and wisdom fromAyyubid’s to the present. In addition, imam, orator and muezzin, who workedin this mosque, were chosen to be chosen among the most important scholars ofthe period. In this article we analyze the cultural activities of al-ashraf whowanted to maintain his dominance in Damascus; thus, we aimed to evaluate theresults of Ayyubid’s social and political actions in a large view.

Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

Albanî, M. N., “Nasîhatü’l-Meliki’l-Eşref” Mecelletü’l-hikme,sy. 3 [1415/1994], London s. 215-247.
Alebî, E. H., (1979). Hutatu Dımaşk, Şam.
Algül, A., (2016). “İzzüddîn b. Abdüsselâm’ın Hayatı ve İlmî Şahsiyeti”, EKEV Akademi Dergisi- Sosyal Bilimler, cilt, XX, sayı, 67, s. 51.
Altıntaş, R., (1999). “Haşviyye’nin Doğuşu ve Kelâmî Görüşleri”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sivas.
Arpa, A., (2010). “İzzüddin b. Abdusselam ve Kur’an Çalışmaları”, Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 21, s. 18.
Arslan, A., (2017). “Mukaddimetü İbni’s-Salâh İsimli Eser Üzerine Yapılan Çalışmalar”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, Cilt: VI, sayı: 5, s. 2460
Askalanî, Ebü’l-Fazl Şihâbüddîn Ahmed b. Alî b. Muhammed, (1969). İnbâü’lĞamr bi ebnâi’l-Umr, thk. H. Habeşî, Mısır.
Atan, A. H., (2011). “Daru’l-Hadislerin Ortaya Çıkışı ve Hadis Öğretimine Katkısı”, Uluslararası Katılımlı Sempozyum: Anadolu’da Hadis Geleneği ve Daru’l-Hadisler, Çankırı, s. 113.
Bağcı, M. H., (2001). “Hadis Çalışmalarının Gerileme Dönemlerinde Hadiste İçtihad Kapısının Kapatılması Sorunu”, İslam’ın Anlaşılmasında Sünnetin Yeri ve Değeri, Kutlu Doğum Sempozyumu, yayın yılı 2003, s. 549.
Balî, Kamil el-Halebî, (1991). Nehrü’z-Zeheb fî TârîhiHaleb, tsh. Mahmud Fahurî, Şevki Şa’s Dımaşk.
Bederân, Abdülkadir b. Ahmed b. Mustafa Dumi Abdülkadir, (1985). Münâdemetü’l-Atlâl ve Müsâmeretü'l-Hayâl, Beyrut.
Bedrî,Ebü'l-Beka Takıyyüddin Ebu Bekr b. Abdillah b. Muhammed el-Bedri edDımaşki el-Vefai, (1980). Nüzhetü’l-Enâm fî mehâsini’ş-Şâm, Beyrut. Büstânî, Butrus b. Bûlus, Dâ’iretü’l-maâ’rif c. XXIX, s. 9246.
Chamberlain, M. (2004). Ortaçağ’da bilgi ve sosyal pratik-Şam 1190-1350, trc. Büşra Kaya, İstanbul.
Cihangir, M., (2000). “Iz b. Abdüsselâm’ın İtikadî Görüşleri”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, sayı 4, s. 83.
Demir, A., (2011). “Eyyubiler’in Ahlat Valilerinden Hüsameddin Ali B.
Hammad (1224-1229)”, VI. Uluslararası Van Gölü Havzası Sempozyumu 09-11 Haziran 2010 - Erciş, s. 166.
Dımaşkî, İbn Asâkir, (1406). Kitabü’l-Erbeîn, thk. M. Muti’, Dımaşk.
Eyyûbî, Ebü’l-Fidâ İsmâîl b. Alî b. Mahmûd, (1325). Târihu Muhtasarü’d-Devle, Kahire.
Gazûlî, A. (1299). Metâli’u’l-büdûr, Kahire.
Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn Yâkût b. Abdillâh, (1995). Mu’cemü’l-Büldân, Beyrut.
Hamevî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Muhammed, (2001). el-Misbahü’l-Münîr, Lübnan.
Hamevî, M. (----). Târîhü’l-Mansûrî, thk. Ebülabd Dudu, Dımaşk.
İbnAsâkir, Ebû Mansûr Fahrüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. el-Hasen, (1406). Kitâbü’l-Erbaʿîn fî menâkıbi ümmihâti’l-müʾminîn thk. M. Muti’, Dımaşk.
İbn Ebî Usaybia, Ebü'l-Abbas Muvaffakuddin Ahmed b. Kâsım, (1995). Uyûnü’lEnbâ’ fî Tabakâti'l-etıbbâ. thk. N. Rıza, Beyrut.
İbn Hallikân, Ebü'l-Abbas Şemseddin Ahmed b. Muhammed, (1977). Vefeyâtü’lA’yân, thk. İhsan Abbas, Beyrut.
İbn Kesîr, Ebü'l-Fida İmadüddin İsmail b. Ömer, (1939). el-Bidâye ve'n-Nihâye, Kahire.
İbn Kesîr, Ebü'l-Fida İmadüddin İsmail b. Ömer, (1997). el-Kâmil fi’t-Târih, thk. Ö. Tedmûrî, Beyrut.
İbn Kesîr, Ebü'l-Fida İmadüddin İsmail b. Ömer, (1976). es-Sîretü’n-Nebeviyye, thk. M. Abdülvahid, Beyrut.
İbn Kesir, Ebü'l-Fida İmadüddin İsmail b. Ömer, (1993). Tabakatü’l-Fukahâi’şŞâfiiyyîn, thk. Ömer Hâşim, Muhammed Azeb.
İbn Tagribirdi, Ebü’l-Mehâsin Cemâlüddîn Yûsuf, (1972). en-Nücûmü’z-Zâhire fî mülûki Mısr ve’l-Kahire, thk. Fehîm Muhammed Şeltût, Kahire.
İbnü’l-Adîm, Ebü’l-Kāsım Kemâlüddîn Ömer b. Ahmed b. Hibetillâh b. Muhammed el-Ukaylî el-Halebî, (-----). Buğyetü’t-Taleb fî Târîhi Haleb,thk. Süheyl Zekkâr.
İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed elBağdâdî, (1950). el-Muntazam fî târîhi’l-mülûk ve’l-ümem, ed. Krenkow, Haydarabad.
İbnü’l-İbrî, Ebü'l-Ferec Barhebraeus Yuhanna, (1992). Târîhu Muhtasarü’d-Düvel, Thk. Antun s. El-Yesûgî, Beyrut.
İbnü’n-Neccar, Ebû Abdillâh Muhibbüddîn Muhammed b. Mahmûd b. el-Hasen b. Hibetillâh, (1997). Zeylü Tarih-i Bağdad, thk. M. Ata, Beyrut.
İbnü’s-Sai, Ebû Tâlib Tâcüddîn Alî b. Enceb b. Osmân el-Hâzin, (2001). Unvânü’t-Tevârih, thk. A. Ahmed, Dımaşk.
İbnü'l-İmad, Ebü’l-Felâh Abdülhay b. Ahmed b. Muhammed es-Sâlihî elHanbelî, Şezerâtü’z-Zeheb,thk. (1986). Abdülkadir Arnaut, Beyrut.
Kaya, Ö., (2004). “el-Melikü’l-Eşref Mûsa” TDV DİA C. XXIX, s. 64-65.
Kaya, Ö., (2000). Eyyubi Devleti Meliklerinden el-Eşref Muzaffereddin Musa Döneminin Siyasi Tarihi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul.
Kürd A. M., (1983). Hıtatü’ş-Şâm, Dımaşk. Kütübî, Salâhuddin Muhammed b. Şakir b. Ahmeded-Dârani, (1983). Füvâtü’lVefeyât, Beyrut.
Qasqas, H., (2016). Camiu’t-Tevbe, Nazarât fi’T-Tıb ve’l-Edeb ve’l-İslam,(Fotoğraf 2016) Erişim 19.11.19, http://drkweider.unityworld.de
Makdîsî, Ebu Şâme, (1974). ez-Zeylale’r-ravzateyn, thk. M. Z. Kevseri Beyrut.
Makdisi, G., (2004). Ortaçağ’da Yüksek Öğretim, İstanbul.
Mekkî, A., (1998). Simtu’n-Nücûm, Beyrut.
Müellif M., (1962). Hudûdü’l-Alem, nşr. Sütude, Tahran.
Nuaymî, Ebü'l-Mefahir Muhyiddin Abdülkadir b. Muhammed b. Ömer, (1990). ed-Dâris fî TârihiMedâris,thk. İ. Şemseddin, Beyrut.
Nüveyrî, Şehabeddin Ahmed b. Abdülvehhab b. Muhammed, (1423). Nihâyetü’l-Ereb fî fünûni'l-edeb, Kahire.
Safedî, Ebü’s-Safâ (Ebû Saîd) Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybeg b. Abdillâh, (1979). el-Vâfî bi’l-Vefeyât, haz. R. Abdüttevvâb, Wiesbaden.
Safedî, Ebü’s-Safâ (Ebû Saîd) Salâhuddîn Halîl b. İzziddîn Aybeg b. Abdillâh, (2000). el-Vâfî bi’l-Vefeyât, thk. A. Arnaut, T. Mustafa, Beyrut.
Sallâbî, A. M. (2009). el-Moğol beyne’l-İntişâr ve’l-İnkisâr, Mısır. Sübkî, Ebû Nasr Tâcüddîn Abdülvehhâb b. Alî b. Abdilkâfî, (1413). Tabakâtü’şŞâfi’iyye, thk. M. Tanahî, M. Hulv.
Şeşen, R., (1983). Selahaddin devrinde Eyyubiler Devleti : (Hicri 569 - 589 / Miladi 1174 - 1193), İstanbul.
Tenûhî, Ebû Ali el-Kadi Muhassin b. Ali b. Muhammed, (1930). Neşvârü’lMuhadara ve ahbârü’l-müzâkere, Dımaşk.
Vasitî, Necmeddin, (2004). el-Kenz fî kırâati’l-uşr, thk. Halid el-Meşhedânî, Kahire.
Yafiî, Afifüddin Abdullah b. Es'ad b. Ali el-Yemani, (1997). Mir’âtü’l-Cenân ve ibretü'l-yakzân fî ma'rifeti havâdisi'z-zaman, thş. Halil Mansûr, Beyrût.
Yunînî, Ali b. Muhammed, (1992). Zeylü Mirâtü’z-Zaman, Kahire.
Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman, (1985). elİber fî haberi men gaber, thk. Ebu Hacer Zağlul, Beyrut.
Zehebî, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osman, (2003). Târîhü’l-İslâm ve vefeyâtü'l-meşâhir ve'l-a'lâm, thk. Beşşar Maruf, Kahire.
Zehebî, (1993). Târîhü’l-İslâm ve vefeyâtü'l-meşâhir ve'l-a'lâm, thk. Ö. Abdüsselam, Beyrut.
Zeyyat, A. H.; Abdülkadir, H., Neccâr, M. A., (1960). el-Mu’cemü’l-Vasît, Kahire.
Ziriklî, H., (2002). el-A’lâm, Beyrut.
Ziya, H., (1934). Türk Tefekkürü, İstanbul.
https://www.naseemalsham.com/ar/Pages.php?page=readTourism&pg_id=92 16 (Erişim tarihi: 1 Kasım 2019)

APA	KELES M (2020). Zencari Kervansarayı ve Eyyûbîler’in Dımaşk Kolu Hükümdarı el-Melikü’l-Eşref Mûsâ’nın Politikaları. , 171 - 191.
Chicago	KELES MAHMUT RECEP Zencari Kervansarayı ve Eyyûbîler’in Dımaşk Kolu Hükümdarı el-Melikü’l-Eşref Mûsâ’nın Politikaları. (2020): 171 - 191.
MLA	KELES MAHMUT RECEP Zencari Kervansarayı ve Eyyûbîler’in Dımaşk Kolu Hükümdarı el-Melikü’l-Eşref Mûsâ’nın Politikaları. , 2020, ss.171 - 191.
AMA	KELES M Zencari Kervansarayı ve Eyyûbîler’in Dımaşk Kolu Hükümdarı el-Melikü’l-Eşref Mûsâ’nın Politikaları. . 2020; 171 - 191.
Vancouver	KELES M Zencari Kervansarayı ve Eyyûbîler’in Dımaşk Kolu Hükümdarı el-Melikü’l-Eşref Mûsâ’nın Politikaları. . 2020; 171 - 191.
IEEE	KELES M "Zencari Kervansarayı ve Eyyûbîler’in Dımaşk Kolu Hükümdarı el-Melikü’l-Eşref Mûsâ’nın Politikaları." , ss.171 - 191, 2020.
ISNAD	KELES, MAHMUT RECEP. "Zencari Kervansarayı ve Eyyûbîler’in Dımaşk Kolu Hükümdarı el-Melikü’l-Eşref Mûsâ’nın Politikaları". (2020), 171-191.

APA	KELES M (2020). Zencari Kervansarayı ve Eyyûbîler’in Dımaşk Kolu Hükümdarı el-Melikü’l-Eşref Mûsâ’nın Politikaları. Türk İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, 15(30), 171 - 191.
Chicago	KELES MAHMUT RECEP Zencari Kervansarayı ve Eyyûbîler’in Dımaşk Kolu Hükümdarı el-Melikü’l-Eşref Mûsâ’nın Politikaları. Türk İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi 15, no.30 (2020): 171 - 191.
MLA	KELES MAHMUT RECEP Zencari Kervansarayı ve Eyyûbîler’in Dımaşk Kolu Hükümdarı el-Melikü’l-Eşref Mûsâ’nın Politikaları. Türk İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, vol.15, no.30, 2020, ss.171 - 191.
AMA	KELES M Zencari Kervansarayı ve Eyyûbîler’in Dımaşk Kolu Hükümdarı el-Melikü’l-Eşref Mûsâ’nın Politikaları. Türk İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi. 2020; 15(30): 171 - 191.
Vancouver	KELES M Zencari Kervansarayı ve Eyyûbîler’in Dımaşk Kolu Hükümdarı el-Melikü’l-Eşref Mûsâ’nın Politikaları. Türk İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi. 2020; 15(30): 171 - 191.
IEEE	KELES M "Zencari Kervansarayı ve Eyyûbîler’in Dımaşk Kolu Hükümdarı el-Melikü’l-Eşref Mûsâ’nın Politikaları." Türk İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, 15, ss.171 - 191, 2020.
ISNAD	KELES, MAHMUT RECEP. "Zencari Kervansarayı ve Eyyûbîler’in Dımaşk Kolu Hükümdarı el-Melikü’l-Eşref Mûsâ’nın Politikaları". Türk İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi 15/30 (2020), 171-191.