Günümüz İslâm Dünyasında Ortaya Çıkan Mezhep Kaynaklı Sorunlar veTarihsel Kökenleri

SENZEYBEK, AYTEKIN

Günümüz İslâm Dünyasında Ortaya Çıkan Mezhep Kaynaklı Sorunlar veTarihsel Kökenleri

Aytekin ŞENZEYBEK (Necmettin Erbakan Üniversitesi, Ahmet Keleşoğlu İlahiyat Fakültesi, İslâm Mezhepleri Tarihi Bölümü, Konya, Türkiye)

Türk İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi

38 6

Yıl: 2020 Cilt: 15 Sayı: 30 Sayfa Aralığı: 209 - 234 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 08-05-2021

Günümüz İslâm Dünyasında Ortaya Çıkan Mezhep Kaynaklı Sorunlar veTarihsel Kökenleri

Öz:

Günümüzde Suriye, Irak, Yemen gibi pek çok İslam ülkesinde kanlı çatışmalar yaşanmakta ve bu çatışmaların temel sebebinin mezhepsel farklılıklardan kaynaklandığı vurgulanmaktadır. Bu noktada şu soruların cevaplandırılmasıgerekmektedir: İslam’ın farklı yorumlarını temsil eden mezhepleri çatışmaların odak noktasına oturtan sebepler nelerdir? Geçmişte ortaya çıkan mezhep kaynaklı sorunlar günümüze ne ölçüde etki etmiştir? Makalede, klasik dönem kaynaklarında yer alan verilerden hareketle yapılacak olan süreç takibi sonucunda elde edilecek analizlerle günümüzde yaşanan mezhep kaynaklısorunlara tarihsel bir perspektif kazandırmak amaçlanmıştır. Araştırmamızda, Müslümanlar arasındaki mezhep kaynaklı sorunların temel unsurları olarak; devlet yönetiminde mezhep hâkimiyeti, mezheple dinin özdeşleştirilmesi, tekfirin kapsamının genişletilmesi ve ötekileştirme olduğu tespit edilmiştir. Bu unsurların, mezheplerin ortaya çıktığı ilk dönemlerden itibaren farklı saiklerin etkisiyle daha katı bir şekil aldığı ve günümüzdeki sorunlarda en sert şekliyle kendini gösterdiği görülmüştür.

Anahtar Kelime:

Sectarian Sourced Problems and Their Historical Origins Arising in Today's Islamic World

Öz:

Today, bloody conflicts are taking place in many Islamic countries such as Syria,Iraq and Yemen and it is emphasized that the main cause of these conflicts isdue to sectarian differences. This point, the following questions need to beanswered: What are the reasons that put sects representing differentinterpretations of Islam at the focal point of conflict? To what extent havesectarian problems that have arisen in the past have affected the present day? Inthe article, it is aimed to give a historical perspective to the sectarian problemsexperienced today with the analysis obtained as a result of the process follow-upbased on the data contained in the classical period sources. In our research, asthe main elements of sectarian problems among Muslims; sectarian dominationin the state administration, identification of religion with sect, expandingthescope of takfir and otherization have been determined. It has been concludedthat these elements have taken a more rigid form due to the influence ofdifferent factors since the first periods of sectarian formation and manifestedthemselves in the harshest form of today's problems.

Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık

Ahmet Cevdet Paşa. (1303). Tarih-i Cevdet. İstanbul: Matbaa-i Osmaniyye.
Al-i Kaşifi’l-Gıta, Muhammed el-Huseyn. (1415). Aslü’ş-Şia ve usuluha. Thk. Alaü Al-i Ca’fer. Kum: Müessesetü’l-İmam Ali.
Askalani, Ebü’l-Fazl Şehabeddin Ahmed İbn Hacer. (2002). Lisanü’l-mizan. Beyrut: Daru’l-Beşairi’l-İslamiyye.
Avcı, C. (1998). “Hilafet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 17: 539-546. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM) Yayınları, 1998.
Avcu, A. (2011). Karmatiliğin Doğuşu ve Gelişim Süreci. Sivas : Cumhuriyet Üniversitesi, 2011.
Aydın, M. (2018). İlahi Dinlerde Şeytan İnancı ve Anlayışı. Konya: Palet Yayınları, 2018.
Bağdadi, Ebû Mansur Abdülkahir b Tahir b. Muhammed Temimi Abdülkahir. (1991). Mezhepler arasındaki farklar: el-Fark beyne’l-fırak. Trc. Ethem Ruhi fığlalı. Ankara : Türkiye Diyanet Vakfı.
Belazüri, Ebü’l-Abbas Ahmed b Yahyâ b Cabir. (1996). Ensâbü’l-eşraf. Beyrut : Dârü’l-Fikr.
Büyükkara, M. A. (2015). Çağdaş İslami Akımlar. Ed. E. Said Kaya - H. Murat Köse. İstanbul: Klasik.
Büyükkara, M. A. (2004). İhvan’dan Cüheyman’a Suudi Arabistan ve Vehhabilik. İstanbul: Rağbet Yayınları.
Cabiri, Muhammed Abid.(2001). Arap-İslam siyasal aklı. 2. Bs. İstanbul: Kitabevi.
Cürcani, Ebu’l-Hasen Hasen Alî b. Muhammed b. Alî Seyyid Şerîf Hanefî (816/1413). (1997). Ta’rifat Arapça Türkçe Terimler. Trc. Arif Erkan. İstanbul.
Demircan, A. (2000). Haricilik Mezhebinin Doğuşu Bağlamında Din Siyaset İlişkisi. İstanbul : Beyan Yayınları.
Duri, A. (1994). “Divan”. 377-381. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM) Yayınları.
Erkal, M. (1996). “Ganimet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 351-351. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM) Yayınları.
Eş’ari, Ebü’l-Hasan İbn Ebu Bişr Ali b İsmail b İshak. (2005). İlk dönem İslam mezhepleri. Trc. Mehmet Dalkılıç - Ömer Aydın. İstanbul : Kabalcı Yayınevi.
Evkuran, M. (2016). Sünni paradigmayı anlamak : -bir ekolün politik ve teolojik yapılanması-. Ankara : Ankara Okulu.
Farhad D. (2002). İsmaililer: Tarihleri ve Öğretileri. Trc. Erdal Toprak. İstanbul: Doruk Yayımcılık.
Fayda, M. (1995). “Fey”. 12: 511-513. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM) Yayınları.
Fığlalı, E. R. (1997). “Hariciler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 16: 169- 175. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM) Yayınları.
Fığlalı, E. R. (1994). Kadiyanilik. Ankara : Türkiye Diyanet Vakfı.
İbn Faris, Ebü’l-Hüseyin Ahmed b. Faris b. Zekeriyyâ. “k-f-r”. (1979). Mu’cemu mekayisi’l-luga. Thk. Abdüsselam Muhammed Harun. Kahire: Daru’l-Fikr.
İbn Hazm, Ebu Muhammed Ali b. Ahmed b. Said. (2017). el-Fasl dinler ve mezhepler tarihi (metin-çeviri). Trc. Halil İbrahim Bulut. İstanbul: İstanbul : Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
İbn Kesir, Ebu’l-Fida İsmail b. Ömer el-Kuraşi, el-Basri. (1988). el-Bidaye ve’nnihaye. Beyrut: Daru İhyai’t-Türasi’l-Arabi.
İbn Manzur, Ebü’l-Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-Ensârî. (1414). “k-fr”. Lisanü’l-Arab. 5: 144-151. Beyrut: Dâru Sadır.
İbn Sa’d, Muhammed b. Sa’d Meni el-Haşimi el-Basri. (2015). Kitabü’t-Tabakati’lKebir: Tabakat. Trc. Adnan Demircan - Hikmet Akdemir - M. Vehbi Şahinalp - Ali Bakkal. İstanbul: Siyer Yayınları.
İbn Teymiyye, Ebû’l-Abbas Takıyyüddin Ahmed b. Abdülhalim. (1987). elFeteva’l-Kübra. Thk. M. Abdülkadir Ata - ve Mustafa Abdülkadir Ata. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.
İbn Zekvan, Salim. (2016). es-Sire: bir Harici / İbadi klasiği. Ankara : Ankara Okulu.
İbnü’l-Esir, Ebu’l-Hasen Ali b. Ebi’l-Kerem Muhammed b. Muhammed b. Abdilkerim eş-Şeybani el-Cezeri. (1997). el-Kamil fi’t-tarih. Ed. Ömer Abdüsselam et-Tedmuri. Beyrut: Daru’l-Kitabi’l-Arabi.
İsfehani, R. (2009). “k-f-r”. Müfredatü elfazi’l-Kur’an. Thk. Safvan Adnan Davudi. Beyrut: Daru’ş-Şamiyye.
Kalhati, Ebu Ubeydillah Muhammed b. Said el-Ezdi. (1980). el-Keşf ve’l-beyan. Ed. İsmail el-Kaşif. Uman: Salatanatu Uman Vezaretü’t-Türasi’l-Kavmi ve’sSekafe.
Kalkaşendi, Ebü’l-Abbas Şehabeddin Ahmed b Ali b Ahmed. (1980). Nihayetü’lereb fî ma’rifeti ensâbi’l-Arab. Thk. İbrahim el-İbyari. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’lLünaniyye.
Kavas, Ahmet. (2009). “Sömürgecilik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 37: 394-397. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM) Yayınları.
Kuleyni, Ebu Cafer Muhammed b. Yakub b. İshak. (2008). el-Usul mine’l-kafi (Usul-u kafi). Trc. Vahdettin İnce. İstanbul: Dar’ül Hikem.
Kutlu, Sönmez. (2007). Güncel Dinî-Siyasî Meseleler Üzerine Yazılar. Ankara: Fecr Yayınbları.
Muğniye, M. C. ------ “Zaruratü’d-Din ve’l-mezhebinde’ş-Şiati’l-İmamiyye”. Risaletü’l-İslam mecelletü’l-İslamiyyeti’l-alemiyye. 8 (t.y.): 387-389.
Mustafa, N. A. (2001). İslam siyasi düşüncesinde muhalefet: Hazreti Muhammed devrinden Abbasilerin ikinci yüzyılına kadar (H.1-232/M.622-846). Trc. Vecdi Akyüz. 2. Bs. İstanbul: Ayışığı Kitapları.
Öz, M. (1998). “Hurkus b. Züheyr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 390- 391. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM) Yayınları.
Rayyıs, Z. (1995). İslam’da Siyasi Düşünce Tarihi. Trc. İbrahim Sarmış. Nehir Yayınları.
Sacy, Antoine Isaac Silvestre de. (1838). Expose de la religion des Druzes. Paris : Imprimerie Royale.
Sandıklı, A. (2016). Dış politika ve güvenlik. İstanbul: Bilgesam Yayınları.
Söylemez, M. Mahfuz. (1998). “İlk Harici Devlet : Rüstemî’ler (160-297/777- 909)”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XXXVIII: 457-478-478.
Şehristani, Ebü’l-Feth Taceddin Muhammed b Abdülkerim. (2008). el-Milel ve’nnihal : dinler, mezhepler ve felsefi sistemler tarihi. İstanbul : Litera Yayıncılık.
Şehristani, Ebü’l-Feth Taceddin Muhammed b Abdülkerim. (1842). Kitabü’l-milel ve’n-nihal (Book of Religious and Philosophical Sects). Ed. William Cureton. 2 Cilt. London: Society for the Publication of Oriental Texts,Oriental Texts.
Taberi, Ebu Cafer Muhammed b. Cerir b. Zeyd b. Kesir b. Galib. (1387). Târîhu’tTaberî: Târîhu’r-rusül ve’l-mülûk, sılatu târîhu’t-Taberî. 3. Basım. Beyrut: Daru’t-Türas.
Terzi, M. Z. (1990). Peygamber ve Hulefâ-i Râşidîn döneminde askerî Teşkilât. Samsun: Sönmez Yayınevi.
Topaloğlu, B.; Çelebi, İ. (2015). Kelam terimleri sözlüğü. 4. Basım. İstanbul : Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM).
Türkel, R. (2019). Vehhabilik ve Arka Planı (Başlangıçtan II. Suûd Devleti’ne Kadar). Doktora, Dokuz Eylül Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Uludağ, S. (1998). İslâm’da inanç konuları ve itikadi mezhepler. 4. Basım. İstanbul : Marifet Yayınları.
Ümit, M. (2010). Zeydiyye- Mu’tezile etkileşimi : Zeyd b. Ali’den Kasım er-Ressi’nin ölümüne kadar. İstanbul : Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi.
Üzüm, İ. (2004). “Mezhep”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 29: 537-542. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM) Yayınları.
Yıldız, H. (2010). Kendi kaynakları ışığında Hariciliğin doğuşu ve gelişimi. Ankara : Araştırma Yayınları.
Zehebi, Şemseddin Muhammed b Ahmed b Osman. (2006). Siyeru a’lâmi’nnübelâ. Kahire: Daru’l-Hadis.

APA	SENZEYBEK A (2020). Günümüz İslâm Dünyasında Ortaya Çıkan Mezhep Kaynaklı Sorunlar veTarihsel Kökenleri. , 209 - 234.
Chicago	SENZEYBEK AYTEKIN Günümüz İslâm Dünyasında Ortaya Çıkan Mezhep Kaynaklı Sorunlar veTarihsel Kökenleri. (2020): 209 - 234.
MLA	SENZEYBEK AYTEKIN Günümüz İslâm Dünyasında Ortaya Çıkan Mezhep Kaynaklı Sorunlar veTarihsel Kökenleri. , 2020, ss.209 - 234.
AMA	SENZEYBEK A Günümüz İslâm Dünyasında Ortaya Çıkan Mezhep Kaynaklı Sorunlar veTarihsel Kökenleri. . 2020; 209 - 234.
Vancouver	SENZEYBEK A Günümüz İslâm Dünyasında Ortaya Çıkan Mezhep Kaynaklı Sorunlar veTarihsel Kökenleri. . 2020; 209 - 234.
IEEE	SENZEYBEK A "Günümüz İslâm Dünyasında Ortaya Çıkan Mezhep Kaynaklı Sorunlar veTarihsel Kökenleri." , ss.209 - 234, 2020.
ISNAD	SENZEYBEK, AYTEKIN. "Günümüz İslâm Dünyasında Ortaya Çıkan Mezhep Kaynaklı Sorunlar veTarihsel Kökenleri". (2020), 209-234.

APA	SENZEYBEK A (2020). Günümüz İslâm Dünyasında Ortaya Çıkan Mezhep Kaynaklı Sorunlar veTarihsel Kökenleri. Türk İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, 15(30), 209 - 234.
Chicago	SENZEYBEK AYTEKIN Günümüz İslâm Dünyasında Ortaya Çıkan Mezhep Kaynaklı Sorunlar veTarihsel Kökenleri. Türk İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi 15, no.30 (2020): 209 - 234.
MLA	SENZEYBEK AYTEKIN Günümüz İslâm Dünyasında Ortaya Çıkan Mezhep Kaynaklı Sorunlar veTarihsel Kökenleri. Türk İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, vol.15, no.30, 2020, ss.209 - 234.
AMA	SENZEYBEK A Günümüz İslâm Dünyasında Ortaya Çıkan Mezhep Kaynaklı Sorunlar veTarihsel Kökenleri. Türk İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi. 2020; 15(30): 209 - 234.
Vancouver	SENZEYBEK A Günümüz İslâm Dünyasında Ortaya Çıkan Mezhep Kaynaklı Sorunlar veTarihsel Kökenleri. Türk İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi. 2020; 15(30): 209 - 234.
IEEE	SENZEYBEK A "Günümüz İslâm Dünyasında Ortaya Çıkan Mezhep Kaynaklı Sorunlar veTarihsel Kökenleri." Türk İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi, 15, ss.209 - 234, 2020.
ISNAD	SENZEYBEK, AYTEKIN. "Günümüz İslâm Dünyasında Ortaya Çıkan Mezhep Kaynaklı Sorunlar veTarihsel Kökenleri". Türk İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi 15/30 (2020), 209-234.