Yıl: 2020 Cilt: 28 Sayı: 28 Sayfa Aralığı: 161 - 184 Metin Dili: Türkçe İndeks Tarihi: 15-04-2021

Tek Parti Dönemi’nden 1960’lara Diyanet İşleri Başkanlığı: Din-Devlet İlişkisinin Kurumsallaşması

Öz:
Bu çalışmanın konusu Diyanet İşleri Başkanlığının üstlendiği ve onaatfedilen siyasi roller çerçevesinde Tek Parti Dönemi’nden 1960 Darbesisonrasına kadarki dönemde din-devlet ilişkisinin kurumsallaşma öyküsüdür.Cumhuriyet tarihi boyunca din-devlet ilişkisinin merkezinde konumlanankurumun Tek Parti Dönemi’nden itibaren taşıdığı sembolik-işlevsel önemininkâr edilmediği belirtilmelidir. Bu yıllarda Sünni İslam’ın Türkiye’dekitarihselliği bağlamında kurumun toplumsal hayatı belirleyici-denetleyicirolünün ön plana çıkarıldığı söylenebilir. Laik devletin tek büyük dinî kurumuolan Diyanet İşleri Başkanlığı, siyasi işlevi ile, kurumsal tarihinin başındanitibaren, ana hatları çizilmiş bir izleğe sahiptir. Kurumun ilk yıllarındanitibaren yasal çerçevesi içinde din işlerinin idaresi olarak tanımlanan görevalanı hutbeler ve yayınlar aracılığı ile genişletilir. Çok partili hayata geçişlebirlikte din politikasında liberalleşmeye bağlı açılımlar yasal mevzuatve yayın politikası açısından idare işlevinin esnetilmesi anlamı taşır.DP iktidarı döneminden itibaren Başkanlığın toplumsal rolünün ve etkialanının genişlemesi, 1960 Darbesi sonrasında istikrarsız bir siyasi dönemegirilmesine karşın, 1965’teki 633 sayılı düzenlemeyle kanunî hale gelmiştir.
Anahtar Kelime:

Presidency Of Religious Affairs From One Party Era To The 1960S: The Institutionalization Of Religion-State Relation

Öz:
The topic of this study is the institutionalization of religion-state relation in the context of the Presidency of Religious Affairs’ (namely Diyanet) role undertaken by it or attributed to it, from One Party Era to the post-1960 Coup. During the Republican era, symbolic and functional cruciality of the Presidency, situated at the centre of the religion-state relations, has not been denied and in the context of the historicality of Sunni Islam in Turkey, it can be argued that it was focused on its determinative and supervising role in social life. Since the very beginning of its institutional history Diyanet, the only biggest religious institution of the Secular State, with its political function, has a path which was mainly drawn. The assigned position of the institution described as the directorate of religious affairs in its legal framework has been expanded by means of khutbes and publications. With the transition to multi-party era, liberalization initiatives in religious policies mean that administrative function was stretched with regards to legal regulations and editorial policy. The Directorate’s expanding sphere of influence and social role from the Democratic Party era became legal with Law no. 633 (1965) in spite of beginning of an unstable political era.
Anahtar Kelime:

Belge Türü: Makale Makale Türü: Araştırma Makalesi Erişim Türü: Erişime Açık
  • “Kuruluş ve Tarihi Gelişim”, Diyanet İşleri Başkanlığı, http://www.diyanet.gov.tr/tr-TR/ Kurumsal/Detay/1, (4.5.2018).
  • “Şer’iyye ve Evkaf Vekâleti”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, https:// islamansiklopedisi.org.tr/seriyye-ve-evkaf-vekaleti, (22.03.2019).
  • 3665 Sayılı Diyanet İşleri Reisliği Teşkilât ve Vazifeleri Hakkındaki Kanunda Bazı Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun, RG: 11.7.1939, S. 4255.
  • 4827 Sayılı, Türk Ceza Kanunu’nun Bazı Maddelerini Değiştiren Kanun, 6.6.1941.
  • 5634 Sayılı Diyanet İşleri Reisliği Teşkilât ve Vazifeleri Hakkındaki 2800 Sayılı Kanunda Bazı Değişiklikler Yapılmasına Dair Olan 3665 Sayılı Kanuna Ek Kanun, RG: 29.3.1950, S. 7469.
  • 5806 Sayılı Dini Yayınlar Döner Sermayesi Hakkında Kanun, RG: 9.7.1951, S. 7853.
  • 633 Sayılı Diyanet İşleri Başkanlığı Kuruluş ve Görevleri Hakkındaki Kanun, RG: 2.7.1965, S. 12038
  • Akseki, Ahmet Hamdi, “Din Tedrisatı ve Dinî Müesseseler Hakkında Rapor”, İsmail Kara, Cumhuriyet Türkiye’sinde Bir Mesele Olarak İslam, Dergah Yayınları, İstanbul 2016.
  • Atatürk, Mustafa Kemal, Nutuk, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2016.
  • Aytürk, Nihat vd., Diyanet İşleri Başkanlığı Teşkilat Tarihçesi (1924-1987), Diyanet İşleri Başkanlığı APK Dairesi Başkanlığı, Ankara 1987.
  • Bardakçı, Murat, “Adnan Menderes’i suçlamaktan vazgeçin! Arapça ezanı DP ile CHP beraber serbest bırakmışlardı”, Hürriyet, http://www.hurriyet.com.tr/adnan-menderes-isuclamaktan-vazgecin-arapca-ezani-dp-ile-chp-beraber-serbest-birakmislardi-4560385, (8.6.2018).
  • Berger, Peter L. ve Luckmann, Thomass, The Social Construction of Reality: A Treatise in the Sociology of Knowledge, ss. 73-78.
  • Cumhuriyet, “1966 Bütçesi Açıklandı”, 9 Aralık 1965, s. 1.
  • Cumhuriyet, “Diyanet işleri bütçesi tartışmalara yol açtı”, 24 Aralık 1962, s. 1.
  • Cumhuriyet, “Tekzip”, 11 Nisan 1961, s. 7.
  • Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Cumhuriyet Arşivi, T.C. Diyanet İşleri Başkanlığı Yazı İşleri Müdürlüğü, S. 598, 12.5.1947.
  • Dye, Thomas R., Understanding Public Policy, Pearson Education, New Jersey 2013.
  • Friedrich, C. J., ve Mason, Edward S., Public Policy, Harvard University Press, Cambridge 1940.
  • Hodgson, Geoffrey M., “What are Institutions?”, Journal of Economic Issues, Vol. XL No: 1, 2006, ss. 1-25.
  • Jaschke, Gotthard, Yeni Türkiye’de İslamlık, Bilgi Yayınevi, Ankara 1972.
  • Kara, İsmail, “Din ile Devlet Arasında Sıkışmış Bir Kurum: Diyanet İşleri Başkanlığı”, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 18, 2000, ss. 29-55
  • Kara, İsmail, “Din İle Dünya: Diyanet İşleri Reisinin Hür Fikire Beyenâtı”, Cumhuriyet Türkiyesi’nde Bir Mesele Olarak İslam 1, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2014.
  • Kutlu, Sönmez, The Presidency of Religious Affairs’ Relationship with religious Groups (Sect/ Sufi Orders) in Turkey”, The Muslim World 98, 2/3 (April-July 2008), ss. 249-263.
  • Mardin, Şerif, Türkiye’de Din ve Siyaset: Makaleler III, İletişim Yayınları, İstanbul 2017.
  • Milliyet, “Din adamları kontrolsüz”, 25 Haziran 1965 s. 3.
  • Milliyet, “Minarelerdeki hoparlörler kaldırılmayacak”, 20 Temmuz 1965, s. 3.
  • Milliyet, “Ürgüplü ile Mehmet Altınsoy’un Arası Açıldı”, 14 Eylül 1965, s. 1.
  • Selznick, Philip, “Institutionalism “Old” and “New””, Administrative Science Quarterly, 41, 1996, ss. 270-277.
  • Subaşı, Necdet, “Critical Approaches to the PRA”, Muslim World, 2008, ss. 264-270.
  • Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre 1, Cilt 29, 14.4.1339.
  • Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre 2, Cilt 6, 25.2.1340.
  • Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi, Devre 2, Cilt 7, 3.3.1340.
  • Zucker, Lynn G., “The Role of Institutionalization in Cultural Persistence”, American Sociological Review, 42, S. 5, 1977, ss. 726-743.
APA Paşaoğlu M (2020). Tek Parti Dönemi’nden 1960’lara Diyanet İşleri Başkanlığı: Din-Devlet İlişkisinin Kurumsallaşması. , 161 - 184.
Chicago Paşaoğlu Mehmet Talha Tek Parti Dönemi’nden 1960’lara Diyanet İşleri Başkanlığı: Din-Devlet İlişkisinin Kurumsallaşması. (2020): 161 - 184.
MLA Paşaoğlu Mehmet Talha Tek Parti Dönemi’nden 1960’lara Diyanet İşleri Başkanlığı: Din-Devlet İlişkisinin Kurumsallaşması. , 2020, ss.161 - 184.
AMA Paşaoğlu M Tek Parti Dönemi’nden 1960’lara Diyanet İşleri Başkanlığı: Din-Devlet İlişkisinin Kurumsallaşması. . 2020; 161 - 184.
Vancouver Paşaoğlu M Tek Parti Dönemi’nden 1960’lara Diyanet İşleri Başkanlığı: Din-Devlet İlişkisinin Kurumsallaşması. . 2020; 161 - 184.
IEEE Paşaoğlu M "Tek Parti Dönemi’nden 1960’lara Diyanet İşleri Başkanlığı: Din-Devlet İlişkisinin Kurumsallaşması." , ss.161 - 184, 2020.
ISNAD Paşaoğlu, Mehmet Talha. "Tek Parti Dönemi’nden 1960’lara Diyanet İşleri Başkanlığı: Din-Devlet İlişkisinin Kurumsallaşması". (2020), 161-184.
APA Paşaoğlu M (2020). Tek Parti Dönemi’nden 1960’lara Diyanet İşleri Başkanlığı: Din-Devlet İlişkisinin Kurumsallaşması. TYB Akademi Dil Edebiyat ve Sosyal Bilimler Dergisi, 28(28), 161 - 184.
Chicago Paşaoğlu Mehmet Talha Tek Parti Dönemi’nden 1960’lara Diyanet İşleri Başkanlığı: Din-Devlet İlişkisinin Kurumsallaşması. TYB Akademi Dil Edebiyat ve Sosyal Bilimler Dergisi 28, no.28 (2020): 161 - 184.
MLA Paşaoğlu Mehmet Talha Tek Parti Dönemi’nden 1960’lara Diyanet İşleri Başkanlığı: Din-Devlet İlişkisinin Kurumsallaşması. TYB Akademi Dil Edebiyat ve Sosyal Bilimler Dergisi, vol.28, no.28, 2020, ss.161 - 184.
AMA Paşaoğlu M Tek Parti Dönemi’nden 1960’lara Diyanet İşleri Başkanlığı: Din-Devlet İlişkisinin Kurumsallaşması. TYB Akademi Dil Edebiyat ve Sosyal Bilimler Dergisi. 2020; 28(28): 161 - 184.
Vancouver Paşaoğlu M Tek Parti Dönemi’nden 1960’lara Diyanet İşleri Başkanlığı: Din-Devlet İlişkisinin Kurumsallaşması. TYB Akademi Dil Edebiyat ve Sosyal Bilimler Dergisi. 2020; 28(28): 161 - 184.
IEEE Paşaoğlu M "Tek Parti Dönemi’nden 1960’lara Diyanet İşleri Başkanlığı: Din-Devlet İlişkisinin Kurumsallaşması." TYB Akademi Dil Edebiyat ve Sosyal Bilimler Dergisi, 28, ss.161 - 184, 2020.
ISNAD Paşaoğlu, Mehmet Talha. "Tek Parti Dönemi’nden 1960’lara Diyanet İşleri Başkanlığı: Din-Devlet İlişkisinin Kurumsallaşması". TYB Akademi Dil Edebiyat ve Sosyal Bilimler Dergisi 28/28 (2020), 161-184.